Wilhelmus is niet een exclusief gereformeerd volkslied

De auteur meent dat ons eeuwenoude volkslied een Bijbels-gereformeerde inhoud heeft. Hij vindt dat “duidelijk”; ik ben daarvan niet overtuigd. Als voorbeelden noemt hij de passages: “Die vroom begeert te leven,/ Bidt God nacht ende dag.” En zo nog enkele regels. Maar wat is nu het specifiek gereformeerde daarvan? Is het toch niet algemeen christelijk om te zeggen: “Na ’t zuur zal ik ontvangen/Van God mijn Heer het zoet; Daarnaar zo doet verlangen/Mijn vorstelijk gemoed”?

Zou een lutheraan, een katholieke of doopsgezinde Nederlander uit die tijd niet hetzelfde kunnen verzuchten? In elk geval was het de wens van prins Willem van Oranje om, zoveel het kon, de gehele bevolking achter zich te krijgen. Was dat door een specifiek voor gereformeerden bedoeld lied wel te verwachten? Pas in 1573 sloot onze prins zich in Dordrecht openlijk aan bij de gereformeerden, maar hij behield zijn opvatting dat voor ieder vrijheid van geloof en geweten gegarandeerd moest blijven. Zou hij daarom wel ingestemd hebben met een “gereformeerde tekst”? Of zou een wat meer algemeen christelijke tekst ook de voorkeur van de prins hebben genoten?

A.J. Veenendaal betoogde daarom al dat het een algemeen christelijk lied is, om iedere Nederlander voor de goede zaak te winnen, dus ook de katholieke. Dat er volgens sommigen aanhalingen uit Calvijns Institutie in het Wilhelmus aan te treffen zijn, acht Veenendaal geenszins bewezen. ²

Coornhert

Door verschillende wetenschappers, bijvoorbeeld H. Bonger, is in het verleden met verve de mogelijkheid betoogd dat de humanist Dirck Volckertszoon Coornhert de schrijver van het Wilhelmus is. ³ Daaruit valt af te leiden dat zij er weinig “specifiek gereformeerds” in zien... Opmerkelijk dat zijn vers “Ter liefden van een maghet, wiens bruidegom over wegh deerlick was vermoordt,” grote overeenkomst vertoont met ons huidige volkslied. Coornhert en Oranje waren goed bevriend. Wie kan het raadsel van het auteurschap definitief oplossen?

Inderdaad: enkele jaren geleden is geopperd dat ds. Petrus Datheen de auteur was, nadat veel andere onderzoekers Marnix van St. Aldegonde hebben aangeduid. Een aardige gedachte om Datheen de schrijver te noemen. Heel veel bijval vond die visie niet. Het bewijs daarvoor is flinterdun. Het met behulp van apparatuur stijlovereenkomsten te signaleren tussen dit lied en andere publicaties van Datheen kon velen niet overtuigen. Het volkslied ontstond in elk geval voor 1572; de verovering van Den Briel door de geuzen, in dat jaar, zou toch wel in een couplet zijn verwerkt! Zeker toen andere steden kort daarop ook voor de prins kozen. Dat had dit lied trouwens in een ander kader gezet: er gloort hoop! Terwijl het meer een afscheidslied lijkt.

Dat er ook wetenschappers zijn die met de mogelijkheid rekening houden, dat het lied oorspronkelijk in het Duits is geschreven -de prins was naar de Dillenburg gevlucht- en later is vertaald, sluit de mogelijkheid van Datheen eigenlijk ook uit. ⁴ Van hem is geen dichtwerk in die taal bekend. Niet onvermeld mag blijven dat Willem van Oranje pas in 1574, dus na het schrijven van dit lied, overgegaan is naar de Gereformeerde Kerk.

Dubieus is eveneens de passage die Emaus wijdt aan het “oude volkslied van Tollens”, dus “Wien Neerlandsch bloed in de aders vloeit, Van vreemde smetten vrij”. Volgens hem doet die regel “bijna racistisch” aan. Alsjeblieft. Maar bedenk dat Hendrik Tollens bij het schrijven volstrekt niet dacht aan het zwarte ras, aan “zwarte Piet” of zo. Elders heb ik aangetoond dat Tollens er volstrekt geen rassenwaan op nagehouden heeft. 5

In dit uit 1817 daterend lied nam hij krachtig afstand van de Franse invloed die ons land enige decennia moest ondergaan. Nee, die “vreemde smetten” duiden op de Franse overheersing van Nederland! Daar was in 1813 een einde aan gekomen. Die tijd was gelukkig voorbij toen hij naar de ganzenveer greep. Dat voeg ik even toe, in de hoop dat onverlaten in het Park bij de Euromast in Rotterdam ’s mans standbeeld wegens zijn vermeend racisme niet bekladden, of omver werpen. Laat staan dat het Tollensmuseum in Voorburg van hogerhand gesloten dient te worden…

Met de auteur ben ik dankbaar dat H.M. Koningin Beatrix bij haar inhuldiging beleed: “Mijn Schild ende Betrouwen zijt Gij, o God, mijn Heer”. Ja, die woorden zijn aan te treffen in de Psalmen 18 en 144. Maar die Psalmen zijn ook niet uitsluitend voor gereformeerden bedoeld!

Helemaal eens ben ik het met de twee laatste zinnen van zijn artikel in ons blad. Ik citeer de auteur Emaus dus met instemming: “Daarom mogen we dankbaar zijn dat we in deze tijd van massale afval dit volkslied nog mogen hebben. Laten we zuinig zijn op dit prachtige lied met een rijke Bijbelse inhoud!” Maar dat “zuiver gereformeerd” te noemen, lijkt mij net een brug te ver…

Noten

1. W.P. Emaus, “Een volkslied met een Bijbelse en gereformeerde inhoud”, in: Protestants Nederland, juni 2020.

2. A.J. Veenendaal, “Vier vragen betreffende het Wilhelmus”, in: Tijdschrift voor geschiedenis, 67, 1954, pp. 1-20; ook gepubliceerd in J. de Gier (red.), Het Wilhelmus in artikelen, Utrecht 1985, pp. 73-92.

3. H. Bonger, “Prins Willem van Oranje en Coornhert”, in: H. Bonger (red.), Dirck Volckertszoon Coornhert. Dwars maar recht, Zutphen 1989, p. 50.

4. A. Maljaars, Het Wilhelmus, auteurschap, datering en strekking, Kampen 1996, pp. 204-209.

5. C.R. van den Berg, “Een traan, mijn oog ontweld. Het volkslied van Tollens”, Jaarboek Oranje­Nassau, 2016, pp. 71-85.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen