Lutheranen en oud-Lutheranen op Flakkee

Verleden jaar is tussen de Ned. Herv. kerk en de Evang. Luth. kerk een consensus (overeenstemming) aanvaard in zake het heilig avondmaal. Op grond van deze overeenstemming is het mogelijk geworden, dat een hervormd predikant op wettige wijze het avondmaa,! bedient in een lutherse kerk, en een tuthers predikant ditzelfde doet in de hervormde kerk.

Op verschillende plaatsen is van het door de consensus verleende recht al gebruik gemaakt. Uiteraard speciaal daar, waar men in één plaats zowel een hervormde als een lutherse gemeente aantreft. Voor de eilanden heeft deze consensus weinig reële betekenis. Ten eerste is het niet waarschijnlijk, dat een kerkeraad een luthers predikant zou laten voorgaan, noch het avondmaal bedienen. Maar in de tweede plaats vindt men in deze streken nergens een lutherse gemeente. De dichtsbijzijnde gemeenten moet men zoeken te Zierikzee Dordrecht, Rotterdam en Schiedam. Ook in Hellevoetsluis wordt af en toe een lutherse eredienst in de hervormde kerk gehouden Hellevoetsluis is namelijk evenals voorheen Brielle, een filiaalgemeente van Schiedam.

Vroeger kende men op Flakkee ook een dergelijke gemeente, namelijk Melissant. Onder filiaalgemeenten verstaat men in de lutherse kerk de groepen verspreidt wonende lutheranen, die als kring vanuit een bepaalde gemeente geestelijke verzorging ontvangen. Af en toe wordt voor deze mensen gepreekt of een avondmaalsbediening gehouden, meestal in de hervormde kerk volgens een vaste overeenkomst.

In de 18e eeuw ontstond dan een filiaalgemeente op Flakkee, welke als plaats van samenkomst Melissant had. Sinds 1799 bediende de lutherse predikant van Zierikzee tweemaal per jaar voor zijn kerkgenoten het avondmaal in de hervormde kerk te Melissant. Drie ambtsdragers op het eiland woonachtig namen de dagelijkse geestelijke verzorging op zich. Heel lang heeft de filiaalgemeente van Melissant niet bestaan, want reeds in 1814 waren de lutherse diensten te Melissant opgehouden.

Lutherse bevestigingspreek

Later heeft een lutherse dominee uit Zierikzee nog eens gepreekt in de hervormde kerk te Herkmgen. Dat was op 8 april 1877, bij de bevestiging van cand. J. T. Tenthoff. Het is ons niet bekend om welke reden cand. Tenthoff ds Paulus van der Veen uit Zierikzee als bevestiger koos. Vermoedelijk kenden zij elkaar want Tenthoff was afkomstig uit de kop van Noord Holland, waar ds van der Veen van 1874 tot 1876 (toen nog als hervormd predikant te St. Maarten en Valkoog) had gestaan.

De eigenlijke bevestiging in het ambt kon uiteraard niet door een luthers predikant geschieden. Deze handeling werd verricht door ds C. J. Boers van Stad aan 't Haringvliet. Zowel van der Veen als Tenthoff waren vrijzinnig.

Reeds in 1879 nam ds Tenthoff een beroep aan naar Assendelft. Met de toepasselijke tekst „Vrede dengenen, die verre zijn, en dengenen die nabij zijn" (Jes. 57 : 19) preekte hij op 13 juli 1879 afscheid te Herkingen.

Sevei-us Utberg

Een gans andere figuur was de in 1833 overleden pastoor van Oude Tonge Severus Utberg, die eens de lutherse kerk als pedikant diende.

Utberg was in 1802 predikant bij de toenmalige hersteld lutherse gemeente van Medemblik geworden. In 1808 vertrok hij naar Harlingen. Daar stierf in 1816 zijn 33 jarige vrouw Margaretha Frank, die hem twee zoontjes naliet. Of het hierdoor kwam, dat ds Utberg een teruggetrokken leven gmg leiden, waarbij hij zich vooral met het lezen van godsdienstige lectuur bezig hield, weten wij niet. Maar in ieder geval kreeg hij de geschriften in handen van J. G. Ie Sage ten Broek, een domineeszoon, dit tot de rooms katholieke kerk was overgegaan.

Le Sage ten Broek, die notaris te Loosduinen was, heeft een boekje geschreven „De voortreffelijkheid van de leer der Rooms Catholyke Godsdienst", waarvan in 1816 reeds de vijfde druk verscheen. Ds Utberg was diep onder de indruk van dit geschrift. Hij gaf het te lezen aan zijn vriend Antonius Keyl, die organist van de hersteld lutherse kerk te Harlingen was. Beide mannen gaven Le Sage ten Broek gelijk, die meende dat de kerkhervorming alleen maar als een grote ramp voor het christendom beschouwd kon worden. Het verval van de kerk was immers na de reformatie niet gestuit.

Pijnlijk werd dit in het jaar 1817 toen het derde eeuwfeest der kerkhervorming ook te Harlingen gevierd zou worden. In welke toon de hervormingspreek van ds Utberg uitgevallen is, laat zich niet moeilijk raden. Na de kerkelijke herdenking hield men een feestmaal. Toen een der sprekers in dichtregels een toast op het werk der reformatie uitbracht, kon Keyl zich niet langer bedwingen. Hij verklaarde onomwonden dat de reformatie een jammerlijk gebeuren was, dat velen van de moederkerk had vervreemd

Het spreekt vanzelf, dat de organist niet langer in functie bleef. Hij vertrok naar Amsterdam maar ging pas in 1820 tot de r.k. over.

Intussen was ds Utberg, die met zijn vroegere organist in contact bleef, in 1819 tot de roomse kerk overgegaan. Reeds na een jaar studeren werd hij tot priester gewijd. Te Zevenhoven en naderhand te Oude Tonge heeft pastoor Utberg de zielszorg uitgeoefend. Als hij de mis opdroeg, fungeerden zijn twee zoons als misdienaars. (De vroegere organist Keyl is in 1824 tot priester gewijd; zijn eerste standplaats was Berkel in het Westland).

Ds J. J. le Roy, van 1813 tot 1850 predikant te Oude Tonge, heeft pastoor Utberg aldaar meegemaakt. Vermoedelijk zijn beide mannen wel met elkaar in contact gekomen. Want in 1836 heeft ds Le Roy op uitnodiging van Le Sage ten Broek, met deze een polemiek gevoerd in het r.k. blad „Stemmen". Deze polemiek heeft weinig uitgehaald, zoals elke polemiek. Maar wij krijgen het vermoeden, dat pastoor Utberg de geschriften van Le Sage ten Broek aan ds Le Roy heeft laten lezen, waardoor deze belangstelling kreeg voor de „bekeerde" domineeszoon, die onvermoeid propaganda maakte voor de roomse kerk.

H. de J.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen