Het DNA en Dostojewski

De schrijver Paolo Polesana, die zowel fysica als filosofie studeerde en momenteel geestelijke is in Bergamo, is verbonden aan de stichting Russia Christiana. Deze stichting is opgericht na de Wende door Romano Scalfi (1923-2016), van wie Paolo Polesana onlangs twee boeken met preken en voordrachten uitbracht. De stichting onderhoudt contacten met Russische christenen, indertijd onder meer met Alexander Men (1935 – 1990) en vandaag de dag met christenen, die het in het tijdperk van Poetin veelal niet makkelijk hebben. Ik vertaalde een artikel van hem dat in 2018 verscheen in La Nuova Europa.

H. Klink

Het is bekend dat Californië de bakermat is van veel technologische en innovatieve topbedrijven. Een van deze bedrijven trok laatst mijn aandacht. Het product ervan is klaarblijkelijk online verkrijgbaar: een gesteriliseerd buisje waarin iemand een monster van zijn eigen speeksel moet doen om het vervolgens op te sturen aan de afzender, dat dan minutieus wordt geanalyseerd met biometrische apparatuur van het bedrijf. Op die manier is het mogelijk om een indrukwekkende hoeveelheid genetische informatie te krijgen van jezelf. De uitkomsten worden in de vorm van een compact disc toegestuurd aan degene die de aankoop deed.

Tot nu toe hebben zo’n drie miljoen mensen de test laten doen. Ze werden gedreven door nieuwsgierigheid: ze wilden graag meer te weten komen over die aspecten van hun persoon die anders verborgen zouden blijven. Aan welke degeneratieve ziekten, zoals Alzheimer sta ik vooral bloot? Welk DNA van je beïnvloedt fysieke aspecten, bijvoorbeeld haarverlies, of het vermogen om smaak waar te nemen. Welk deel van je genetisch voorgeslacht is Iberisch, Asjkenazisch, komt uit de Balkan, uit Centraal-Afrika of uit Azië etc. etc. En: in welke tijd heb je een bepaalde genetische component gekregen? Welke gaat terug op de Neanderthaler, onze menselijke neef in de prehistorie? De hoeveelheid vragen die het bedrijf weet te beantwoorden ging mijn voorstellingsvermogen ver te boven.

Het is werkelijk onvoorstelbaar: een druppel water uit mijn lichaam is genoeg om een berg van informatie over mij te ontsluieren. En dát, omdat elke cel, waarvan de grootte niet meer is dan een tienduizendste van een millimeter, 23 lange moleculen bevat (die uitgevouwen drie meter lengte in beslag nemen) waarin zich drie miljard nucleotiden bevinden (wat neerkomt op een stuk papier met driemiljard lettergrepen), die beschrijven wie je bent, hoe je waarschijnlijk zult sterven en wat je overdraagt aan je nageslacht. En dat is allemaal wáár! Dat noem je scheikunde!

Het geheel herinnerde me aan een gedeelte uit de roman De Gebroeders Karamazov van Dostojewski. Op een bepaald moment spreekt de vurige Dimitri Karamazov met de zachtmoedige en vrome Aljosja over de laatste ontdekkingen van de wetenschap: ‘Stel je voor: in de zenuwen, in het hoofd, dat wil zeggen in de zenuwen in de hersenen (laat ze naar de duivel gaan!)…., welnu daarin zit een bepaalde code, de code wel te verstaan van de zenuwen, en zodra deze trillen… dat wil zeggen: wanneer ik naar iets kijk met mijn ogen, nu ja, dan begint deze code te trillen en dan verschijnt er een beeld… Kijk, dat is de reden waarom ik zie en denk… dat gaat langs de weg van die trillingen en dus niet omdat ik een ziel heb en gemaakt ben naar het beeld en de gelijkenis van iemand – want dat is allemaal flauwekul. Dat heeft Michaël me gisteren allemaal uitgelegd, broer. En dat heeft me werkelijk in vuur en vlam gezet. Het is magistraal, Aljosja, die wetenschap! Er wordt op het ogenblik een nieuwe mens geboren, dat begrijp ik eruit. Ook al vind ik het jammer voor God (…). Het is de scheikunde, broer, de scheikunde! Er valt niets aan te doen, eerwaarde – maak er plaats voor: de scheikunde is in aantocht!’

Het is verbazingwekkend hoe makkelijk Michaël met een paar argumenten Dimitri Karamazov, een persoon die in de roman toch al wat vaag is, tot een soort atheïsme brengt. De beschrijving van de gedetailleerde onzichtbare anatomische gegevens, die aan het licht worden gebracht, de ‘codes’ van de zenuwen, zijn voor Dimitri hét bewijs dat vrijheid een illusie is, dat er geen verschil is tussen goed en kwaad waardoor een mens zich in de geschiedenis zou laten leiden, maar dat dat integendeel allemaal een spel is van minuscule fysiologische elementen. De ontdekking van zenuwcellen zou bewijzen dat de mensen niet bij God vandaan komen, dat ze geen oorsprong en geen gemeenschappelijke bestemming hebben in Hem.

Je zou bijna zeggen dat de gedachten aan God en aan vrijheid in het hoofd van Dimitri Karamazov als kwetsbare kristallen vervagen door slechts een ademtocht van wetenschappelijke uitleg. Max Weber verklaart deze crisis enkele decennia later als een overgang van een toverachtige wereld naar een onttoverde wereld. De groeiende macht van de rationaliteit zou in de mensen de droomachtige beelden van de religieuze verhalen uitdunnen, ook bij hen die niet wetenschappelijk geschoold zijn, zoals bij Dimitri.

Wetenschap, de documentatie en het denken

Dit heeft, zoals helaas vandaag de dag wel heel duidelijk is, niet in het voordeel gewerkt van de wetenschappers en van gerationaliseerde mensen. Vandaag de dag is de scepter van de rationaliteit overgedragen aan impulsieve emotionaliteit, met als gevolg dat een bepaalde opvatting als wáár wordt aanvaard als het onze emotie aanspreekt, méér dan door enig waarheidsgehalte als zodanig. In de tijd van de post-waarheid lijkt het erop dat ook wetenschappelijke uitleg slechts een betovering, dus onecht is. Men is ertoe gekomen om nog veel onwaarschijnlijker theorieën dan eerst te gaan geloven. Voor de mens van de straat zijn zowel de Almachtige als de moleculaire chemische stoffen onzichtbaar. Het is gemakkelijk om niet na te denken en zich te laten betoveren door complottheorieën, zoals die van chemische sporen in de lucht, die de regering zou gebruiken om de massa psychologisch te bewerken. Het toenemende rationalisme heeft de mens er dus niet van verlost dat hij onzin uitkraamt en onredelijk wordt.

De eminente geleerde en Russische theoloog vader Pavel Florenskij merkt deze zwakheid van het moderne denken met een zekere luchtigheid op. De abstracte ideeën verzwakken het denken en de menselijke rede wordt ziekelijk, juist vanwege het rationalisme. Florenskij vraagt zich af hoe we dit vage denken, dat er uiteindelijk toe geleid heeft dat wij niet in God geloven en vervolgens in wat ook maar wèl geloven, te boven kunnen komen. Hij schrijft: ‘Het denken houdt op ziekelijk te zijn, wanneer wij de Waarheid ontmoeten: dan wordt het denken zinnig, dan wordt het echt intellect. Dat is alleen mogelijk wanneer het denken gaat liefhebben.’

En dát is voor Florenskij de omgeving waarin echte kennis geboren wordt: elk ding, zelfs de wiskunde, moet in de eerste plaats ontmoet en geliefd worden voordat het werkelijk gekend wordt. Als dat al voor de wiskunde geldt, hoeveel te meer voor God! Zolang wij over God denken op een abstracte manier, hebben we niet meer dan een hand vol lucht. De dingen verande ren pas als we zijn aangezicht zoeken. Wanneer we iets van Gods concrete aangezicht ontdekken, vervliegt de ervaring daarvan niet als een droom zodra we met de werkelijkheid in contact komen.

Onze eeuw waarin de dingen onttoverd worden, heeft de abstracte idee van God beetje bij beetje aangetast en ons gebracht in een atheïstische leegte. Gelukkig is God niet dat abstracte idee en gelukkig kan ook een post-christelijke tijd zich openstellen voor een authentieke herontdekking van God.

Zoals de moleculen onzichtbaar zijn voor het blote oog, heeft ook niemand God gezien. Maar het Evangelie heeft hieromtrent iets interessants te zeggen: ‘Juist de eniggeboren Zoon, die in de schoot van de Vader is, heeft Hem geopenbaard’ (Joh. 1: 18). Ook voor de onzichtbare God is er een punt van openbaring, is er iemand die we kunnen ontmoeten en liefhebben: de mens Jezus van Nazareth. Deze mens, had een specifiek gezicht, bezat een bepaald stemgeluid, kenmerkte zich door een bepaald gedrag en een manier van doen. Op de avond van het Laatste Avondmaal was hij met zijn vrienden en tegen één van hen – de apostel Filippus – zei Hij: ‘Filippus, je bent nu al zolang bij Me, en nog ken je Mij niet? Wie Mij ziet, ziet de Vader!’

Misschien is ook voor ons de tijd gekomen om Hem persoonlijk te leren kennen.

(La Nuova Europa, 13 april 2018, https://www.lanuovaeuropa.org/spunti-teologici/2018/04/13/ il-dna-e-dostoevskij/)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen