Een conservatief pleidooi voor het gezin

Zwitser staat bekend vanwege zijn spraakmakende boeken die hij uitgeeft en zelf schrijft. Zijn boek Permafrost uit 2017, gericht tegen de liberale Anglo-Amerikaanse strijd van zogenaamde vrijheid en democratie tegen de rest van de wereld, was bedoeld als eerste deel in een trilogie. Nu verschijnt deel twee, Heerlijke platte wereld, met een kritiek op het moderne platte en simplistische beeld van de werkelijkheid dat geen recht doet aan de diepere metafysische achtergronden en het gelaagde karakter ervan.

Zwitser beschrijft de fundamentele gevolgen van de moderniteit voor wat hij ziet als de vier belangrijke centra van het bestaan of lagen van de werkelijkheid: de ziel, het huwelijk, het volk en God. “In ieder volksleven waar de moderniteit nog weinig invloed heeft zijn dit vier fundamentele lagen van het bestaan. Overal waar de moderniteit significante invloed heeft, zijn deze vier grote begrippen uitgehold.”, schrijft hij. Deze centra vormen het transcendente karakter van de werkelijkheid. In aansluiting op Thomas van Aquino verstaat Zwitser hieronder de openheid van de werkelijkheid naar God en elkaar, tegenover een dualistische visie waarin mensen als atomen niet in een bezield verband leven en waar mensen niet open staan voor God.

LIEFDE EN TROUW

Zwitser geeft in het boek sterke analyses over de verhouding tussen liefde in seksueel opzicht en de trouw. Het is de strijd tussen eros en passie aan de ene kant en thymos, een oud-Grieks begrip dat te vertalen is met eer, trots, eigenwaarde en de kracht van de ziel, aan de andere kant. De vier zaken die verdrongen worden in de ziel, het huwelijk, het volk en God zijn achtereenvolgens: thymos, vaderschap, leiderschap en de Bron of Grond van het leven. Het ruimtescheppende element van de vier bestaanslagen is in de moderne tijd afwezig geraakt. De teloorgang van de thymos dateert al vanaf de late Middeleeuwen. Zwitser laat zien aan de hand van de laatmiddeleeuwse hofcultuur dat de liefde excessieve lust werd en het huwelijk plichtmatige voorplanting. Eigenaars van landgoederen trokken naar de stad en vormden daar aan hoven een luxecultuur die de oorsprong was van de koopmans- en bankiersklasse. Zwitser ziet hierin de oorsprong van de elite die groeit en zich steeds meer vervreemdt van het volk en de dragende gemeenschappen: “De passie maakt van de man een zwervende ridder, die niet meer op zijn plaats te vinden is: als hoofd van een familie en landgoed met bijbehorende gemeenschap. Het vaderschap was de grote verliezer van de erotisering en hoofse liefde.” Het gevolg is dat men niet alleen te maken heeft met een jonge elite die volledig zonder vaders opgroeit, maar ook met een volk zonder leiders. “Het volk verliest haar concrete en vaderlijke leiderschap en gaat in feite over tot verwezing.”, is zijn conclusie.

TRISTAN EN ISOLDE

De troubadoursage van Tristan en Isolde drukt een radicale afwijzing van het huwelijk en de monogame moraal van de kerk uit en kan alleen woekeren op de echtbreuk. De sage laat zien dat liefde zonder eer en trouw niets anders dan zelfliefde kan zijn. De erotisering zet zich volgens Zwitser tegenwoordig versneld door. Hij verwijst naar de Amerikaanse schrijver Christopher Lasch die heeft aangetoond dat relaties waarin het alleen om de passie draait, vrijwel zeker bezwijken: “Er is geen concreet maatschappelijk weefsel meer waarin liefde is geworteld. De transcendente relatie tussen man en vrouw kent geen analoge weerspiegeling meer in een besef van eeuwigheid, in een ziel en een gemeenschap.” De gezinsrelaties hebben geen wortel meer. Man en vrouw zijn atomen die in een lege ruimte zweven en zich steeds moeilijker aan elkaar kunnen binden. Het gevolg is dat seks instrumenteel is geworden, overal te beoefenen is met virtuele hulpmiddelen en is losgemaakt van het eigen lichaam.

De passie maakt van de man een zwervende ridder.

ANTI-MORAAL

Terwijl de middeleeuwse Kerk van bovenaf een zuivere moraal oplegde, legt de staat van nu van bovenaf een anti-moraal op, die echtbreuk en overspel steunt. “Wie een huwelijk wil breken kan zijn gang gaan. Het huwelijk is geen onverbrekelijk verbond meer, maar een contract dat door willekeurig welke partner op ieder moment unilateraal ontbonden kan worden.”

AFWEZIGE VADER

Mensen worden steeds onvolwassener, vindt Zwitser, steeds minder tot evenwichtig en fundamenteel menselijk handelen in staat. Stabiele gemeenschappen gaan teloor. Thuisloosheid kenmerkt velen. De meeste opgroeiende kinderen hebben moeite om uiteindelijk zelf een stabiel karakter te krijgen om bijvoorbeeld te trouwen voor het leven en een huis en gezin te besturen. Zonder stabiel thuis wordt het fundament onder het kind weggeslagen. Er groeien in Nederland al 500.000 kinderen op zonder vader, vanwege de juridische praktijk dat kinderen standaard aan de moeder worden toegewezen. Kinderen worden nu het alleenrecht van de vrouw, terwijl een aanwezige vader geen vereiste, laat staan een noodzaak meer is, aldus Zwitser.

Hij wijst op de heilloze gevolgen voor het gezin. Het individu is alleen geïsoleerd overgebleven, in tegenstelling tot de oude gemeenschappen waarin mensen nog geboren werden uit echte moeders. De meeste huishoudens in Nederland zijn eenpersoonshuishoudens, tweeverdieners zonder kinderen, eenoudergezinnen of samengestelde gezinnen met kinderen uit meerdere huwelijken of relaties. Er is geen band met elkaar en mensen zijn voortdurend op zoek naar hindernissen om hun passie levend te houden. “De idee van de passie moet via de opinie breed verkondigd blijven worden, willen mensen zich voortdurend van hun naasten en geliefden blijven scheiden.

RUSTPLAATS

Zwitser zegt mooie dingen over het belang van rust en het gevoed worden van de ziel. De rust heeft geen basis meer, maar de rustplaats is een “uithijg- en oplaadpunt” geworden. Het gezin is geen autonome entiteit, maar kan alleen bestaan bij gratie van de wederkerige relatie met de Grossfamilie en de hechte leefgemeenschap, maar ook door gedegen zorg voor de ziel. Als de familie en gemeenschap vernietigd zijn door onder meer de staat, wordt het gezin een zorgenkindje dat in de afgelopen honderdvijftig jaar alleen maar meer hulp en therapie opslurpt. Gezin en huwelijk vormen de instituties die een vitale gemeenschap nodig hebben om te blijven voortbestaan, aldus Zwitser. “Een volk zonder beschermde huwelijksmoraal en vitaal gezinsleven kan geen weerbare gemeenschappen met gezonde burgers voortbrengen.” Het grootste verlies van deze tijd is dat van een vitale grondlaag, waardoor het gezin een luchtbel geworden is.

Het gezin wordt een zorgenkindje dat in de afgelopen honderdvijftig jaar alleen maar meer hulp en therapie opslurpt.

GEVOLGEN REFORMATIE

Zwitser stelt dat de Reformatie geleid heeft tot een dualisme in de werkelijkheid en tot het prijsgeven van de wereld aan de secularisatie, de ontzieling en aan het vlees. Het protestantisme belijdt wel met de mond de goede schepping en de objectieve geloofsstructuren, maar laat dat uit de handen glijden, zodat men op den duur niet meer in staat is om ook nog de goede schepping, de goede natuur en de volkskerk te belijden. De neiging ontstaat om de buitenwereld tot het domein van heidendom en atheïsme te bestempelen en daarmee de schepping aan de duivel prijs te geven.

Zo’n christendom is volgens Zwitser niet uit op kerstening van, maar op terugtrekking uit de werkelijkheid. Het idee van de zuivere kerk als optelsom van zuivere gelovigen is het resultaat van deze uit de context getrokken heiliging van het dagelijks leven. De volkskerk en de goede schepping zijn zo langzaam ten onder gegaan. De grens tussen wereldse stad en hemelse stad bij Augustinus wordt steeds scherper en staat volgens Zwitser haaks op het katholieke herstel van de transcendente werkelijkheid.

De grens tussen wereldse stad en hemelse stad bij Augustinus wordt steeds scherper.

KATHOLIEK

Zwitser denkt katholiek in die zin dat alle lagen van de werkelijkheid analoog met elkaar zijn verbonden, een diepe band tussen God en schepping, het bestaan van een objectieve orde en de wil tot het Goede, het centrum van de mens dat zich opent voor God en diens genade. Thomas van Aquino kiest voor de schepping als primair feit, Luther voor de zondeval en het opkomend deïsme doet de rest: God kan niet meer aan de schepping verbonden zijn.

Het heilloze gevolg is volgens Zwitser dat mensen door hun verlies aan een centrum buiten zichzelf en de interne banden van huwelijk, gezin, familie en gemeenschap, door externe middelen van de staat bijeengehouden worden. De moderne mens is afgesneden van God en heeft geen ziel meer die hem boven zichzelf uittilt, wat hij noemt “transcendeert”. Deze mens beweegt niet meer in de vier lagen van het bestaan en is als het ware in bevroren toestand. Uiteindelijk gaat het volgens Zwitser om een individu dat niet op zichzelf gericht is, een gesloten waarde vertegenwoordigt, maar om een ziel die zijn menselijke vrijheid (her)vindt door zichzelf te overstijgen.

ONTERECHTE KRITIEK

Zwitser laat zien hoe fundamenteel gezin en seksualiteit gedijen in stabiele gemeenschappen die open staan voor God en elkaar. Zijn kritiek op de ontbindende kracht van het protestantisme is mijns inziens te ongenuanceerd. Juist de theocratische traditie binnen het calvinisme heeft laten zien hoe belangrijk sociale gemeenschappen zijn die wortelen in Gods normatieve scheppingsorde die we niet ongestraft kunnen verwerpen. Daarbij heeft ook de overheid een publieke rol richting de samenleving in het licht van de Bijbel. Terecht waarschuwt Zwitser tegen een almachtige invloed van de staat, met name als het gaat om het promoten van een liberaal-progressieve agenda. Ondertussen kunnen protestanten en katholieken goed de handen ineen slaan voor het formuleren van een gezamenlijke ethiek, met name op het punt van huwelijk, gezin en seksualiteit. Dat lijkt mij de belangrijkste winst van dit boek voor reformatorische gelovigen.

N.a.v. Tom Zwitser, Heerlijke platte wereld. Filosofische schetsen over liefde, stedebouw, metafysica en godsdienst; uitgeverij De Blauwe Tijger, Groningen, 2017; 178 blz.; € 18,50.

Dr. Klaas van der Zwaag, redactievoorzitter van Zicht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen