PAPIAS, DE ONBEKENDE

Dat is niet echt een tijd waarvoor veel mensen zich interesseren. Papias leefde lang voor Calvijn en Luther en zelfs voor Augustinus en Irenaeus. Had hij nu maar heel veel gepubliceerd, dan zou het misschien beter zijn afgelopen met zijn bekendheid. Maar voor zover wij weten, heeft hij slechts één boek geschreven.

Dit boek is ook nog eens verloren geraakt in de loop van de eeuwen. Wat rest, is een naam. Plus een paar citaten uit zijn werk bij Eusebius, twee eeuwen later. Hij gold toen al als ‘een man van vroeger’, een oudvader. Gerespecteerd, maar wel als iemand van de voorbije tijd.

Wanneer er niet meer was te zeggen, zou men zich kunnen afvragen hoe er in De Waarheidsvriend een artikel over hem kan verschijnen. Dat hij ergens in het begin van de tweede eeuw predikant (opziener) is geweest van een gemeente in het huidige West- Turkije (Hierapolis), is wel een heel povere biografie.

GELIEFD

Zo onbekend als Papias vandaag mag zijn, zo geliefd was hij echter in de nadagen van de apostelen. Hij is een goede bekende van de zeven profeterende dochters van de evangelist Filippus. Zij zijn inmiddels oud en hij is hun jongere vriend in Hierapolis.

Hij heeft ook veel contacten met de volgelingen van de apostelen. Zij zijn al wat ouder, hij is de jongere broeder die hen uithoort over wat de apostelen hebben gezegd. Via deze leerlingen van de apostelen vangt hij, zoals hij zelf aangeeft, woorden op van Andreas, Petrus, Filippus, Thomas, Jakobus, Johannes, Mattheüs en van andere leerlingen van de Heere.

In Papias’ tijd begint de kerk uitgebouwd te worden op het fundament van deze apostelen en profeten. Papias interesseert zich voor dat fundament: hij wil zo veel mogelijk weten van de basis. Hem interesseert niet, zoals hij zelf zegt, wat nieuw is, maar wat oud en waar is.

Hij was geliefd in de nadagen van de apostelen

ECHTE WERKELIJKHEID

Zo kunnen we begrijpen dat hij zijn kennis over de apostelen gaat gebruiken om kanttekeningen te schrijven bij alles wat door de evangelisten is overgeleverd over de woorden en daden van de Heere Jezus Christus. Hij verzamelt de details die hij uit de eerste of tweede hand heeft gehoord en hij gebruikt die als toelichting bij wat wij de evangeliën noemen. Hij noemt zijn boek Uitleg van de logia van de Heer. Dat is opvallend. Wij noemen zo'n uitlegkundig werk meestal ‘Uitleg van de evangeliën’. We denken dan aan vier bijbelboeken. Het woord logia duidt echter niet het boek aan, maar de inhoud van de evangeliën. Dat wat ‘de Heere heeft gezegd en gedaan’.

Papias blijft niet hangen bij de manier waarop evangelisten deze woorden en daden beschrijven. Hij zoekt achter de beschrijvingen de echte werkelijkheid van wat door de Heiland is gezegd en gedaan. Voor hem zijn de evangelisten de deuren naar de feiten van zijn Meester.

Hij zegt het zelf als volgt: ‘Wat ik heb geleerd van de oudsten, heb ik nauwkeurig bewaard in mijn geheugen. Zo geef ik het door bij mijn uitleg om de waarheid te bevestigen. Ik houd niet, zoals de meesten, van veelpraters. Liever hoor ik hen die de waarheid vertellen. Ik geniet ook niet van predikers die geboden van anderen onthouden: ik luister liever naar hen die vertellen wat de Heere zelf heeft aangereikt om dat in geloof te onderhouden. Dit leidt tot de waarheid zelf!’

Zijn commentaar op het Goede Nieuws was vanwege dit directe contact met het eerste uur geliefd in zijn tijd en ook daarna. In de vierde eeuw citeert de kerkhistoricus Eusebius zijn Uitleg meer dan eens. Dankzij hem kunnen we meelezen in een verloren gegaan boek, dat we graag zouden terugvinden

GERUSTSTELLEND

In de 21e eeuw zijn er veel uitleggers van de Bijbel die niet geloven dat de evangeliën historisch betrouwbare overlevering bevatten, opgetekend uit de mond van apostelen. Dat is vreemd, omdat vanaf het allereerste begin in alle handschriften genoteerd staat dat deze evangeliën afkomstig zijn van Mattheüs, Markus, Lukas en Johannes. Helaas is niet iedereen daardoor gerustgesteld.

Papias vertelt dat Mattheüs zijn evangelie in het Hebreeuws heeft geschreven

Dan helpt het om te luisteren naar de weinige woorden van Papias die ons via Eusebius nog bereiken. Papias leefde in de nadagen van de apostelen. Het is voor hem een vaststaand feit dat Mattheüs en Markus, Lukas en Johannes de auteurs zijn van de op hun naam staande evangeliën. Wanneer hij zich hierin vergist zou hebben, zouden leerlingen van de apostelen hem zeker gecorrigeerd hebben.

We kunnen gerust zijn: de evangeliën zijn werkelijk apostolische traditie en geen latere kerkelijke bedenksels. Ze zijn oorspronkelijk en niet tweedehands. Waarom zouden wij het eeuwen later beter weten dan de mensen van het eerste uur?

IN HET HEBREEUWS

Papias is door zijn navraag ook het een en ander over de schrijvers van de evangeliën te weten gekomen en dat deelt hij met ons via de citaten bij Eusebius. Zo vertelt hij dat Mattheüs zijn evangelie in het Hebreeuws heeft geschreven. Het is dus later in het Grieks vertaald. Dit is zo goed gebeurd dat we zonder de informatie van Papias niet op het idee zouden komen dat zijn Griekse evangelie een vertaling is uit het Hebreeuws. Voor de uitleg van Mattheüs’ evangelie is het niet een belangrijk feit.

Het is wel interessant voor de oorspronkelijkheid van dit evangelie. Volgens traditie schreef Mattheüs zijn evangelie voor de Joden op het moment dat hij zelf naar andere gebieden vertrok. Wanneer hij dit in het Hebreeuws deed, hebben de Joden en de christenen uit de Joden dus in hun eigen, oudtestamentische taal het Evangelie ontvangen. Het evangelie naar Mattheüs mag ook voor ons zijn het evangelie voor Israël.

STEM VAN PETRUS

Over Markus vertelt Papias dat hij zo nauwkeurig mogelijk de prediking van Petrus op schrift heeft gesteld. In Handelingen 10:37-38 lezen we een samenvatting van wat Petrus aan Cornelius vertelde over het leven van Jezus: ‘U weet wat er gebeurd is in heel Judea, wat begon in Galilea na de doop die Johannes gepredikt heeft: hoe God Jezus van Nazareth gezalfd heeft met de Heilige Geest en met kracht en hoe Hij het land doorgegaan is, terwijl Hij goeddeed en allen die door de duivel overweldigd waren, genas, want God was met Hem.’

Wie deze samenvatting naast het evangelie naar Markus legt, herkent in dat evangelie de stem van Petrus. Ook dit evangelie begint bij de doop door Johannes, de zalving met de Geest en de vele wonderen en tekenen. Papias helpt ons om het boekje van Markus te lezen als in feite de stem van Petrus.

VERDEDIGING

Waarom vindt Papias het belangrijk om iets meer te vertellen over het ontstaan van de evangeliën? Het gaat hem niet om wetenswaardigheden op zichzelf. Hij maakt zijn kennis nuttig voor de verdediging van de waarheid.

Reeds in zijn dagen was er kritiek op de boeken van de evangelisten. Heidenen vonden het heel vreemd dat er vier boeken waren wanneer er maar één waarheid is. Pleit het viertal niet tegen de waarheid van Christus? Ook vonden heidenen sommige evangeliën, met name dat van Markus, veel te gewoon geschreven. Het mist de literaire schoonheid die past bij de echte waarheid. Hoe kun je eeuwige waarheid nu verpakken in een gewone vertelstijl?

Uit de weinige fragmenten die bewaard zijn gebleven, kunnen we toch wel afleiden wat het verweer van Papias was tegen deze vroege kritiek. Hij laat zien dat de ware woorden en daden van de Heere door een aantal schrijvers naar beste kunnen en met hun eigen doelstelling zijn beschreven. Evangelisten waren geen filosofen met een abstracte waarheid. Zij waren ‘dienaren van het Woord’ voor Jood en Griek.

VOOR JODEN EN GRIEKEN

Zo is het voor Mattheüs belangrijk geweest om zijn Joodse volksgenoten in hun eigen oudtestamentische taal de waarheid van Christus te vertellen. En voor Markus was het belangrijk om aan Grieken de levende stem van Petrus te laten horen, zo precies mogelijk. Dit verklaart de verschillende opzet en stijl van boeken die toch dezelfde waarheid van Jezus Christus vertellen. Papias was een bijbeluitlegger, maar hij was het als voorganger in een gemeente. Gericht op de ontvangers van de waarheid. Helaas weten we niet veel van deze oudvader, maar genoeg om hem in ere te houden. Na 1900 jaar mogen we nog de echo van zijn stem opvangen.

Dr. J. van Bruggen uit Apeldoorn is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen.

Volgende keer: de brief aan Diognetus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen