De koning zal het volk dienen

Wie 25 jaar op de troon zit, ontkomt er niet aan dat haar regeringsperiode besproken en gewogen wordt.
Ds. Ter Linden: 'Je maakt al gauw een vergelijking met haar moeder en grootmoeder. Ik constateer bij koningin Beatrix allereerst een enorme toewijding. Je merkt dat ze zich zeer voorbereidt op alles, ze studeert op de staats- en werkbezoeken die ze brengt. Wat Juliana, meen ik, niet deed, doet Beatrix wel: ze maakt notities van de gesprekken met mensen die haar bezoeken. Dat garandeert een behoorlijke voortgang van de gesprekken, bij een voortzetting daarvan. Voor onze koningin is ook typerend de belangstelling voor de culturele kanten van ons volk en de talenten die daarin leven. Ik denk aan de lezingen in het Paleis op de Dam, aan de jaarlijkse concerten, waarvoor steeds andere musici worden uitgenodigd. Ik denk aan de tentoonstelling over moderne kunst, die zij met Rudi Fuchs in het Stedelijk Museum heeft gemaakt. Hierin heeft ze een eigen stijl ontwikkeld. Beatrix heeft belangstelling voor kunst. Voor prins Claus gold dat ook, die kenner van de klassieke muziek was.'
Ds. Blenk: 'Juliana was de vrouw op de fiets, die zo gewoon mogelijk wilde wezen, in reactie op de dominante Wilhelmina. Beatrix is zakelijker dan haar moeder, bouwt afstand in, is eigentijds, professioneel. Ze is deskundig en goed voorbereid, waarmee ze de dynastie redde.'

Grenzen opzoeken
Ben je als vorstin in de stijl van regeren altijd in reactie op je voorganger?
Ds. Blenk: 'Kan niet missen.'
Ds. Ter Linden: 'Dat denk ik ook. Je voelt aan wat je gemist hebt en zoekt toch naar een eigen vormgeving. Toen aan Willem-Alexander werd gevraagd of hij zich als koning meer zou spiegelen aan zijn moeder of zijn grootmoeder, zei hij: 'Aan mijn grootmoeder.' Ik heb nooit begrepen waarop dit gegrond is. Het zal komen door de neiging om het op zijn manier te doen, de behoefte aan het iets minder formele. Alexander heeft iets informeels. Een vorst wil zijn eigen indruk achterlaten ...'
Ds. Blenk: 'en is een kind van zijn of haar tijd. Dat was Juliana ook, na de spanningen van de oorlog. Doe maar gewoon, dichtbij de mensen.'

Wordt die stijl vooral door karakter bepaald of meer door de cultuur?
Ds. Ter Linden: 'Juliana had misschien de behoefte in zich een moeder van het volk te zijn, het bewogenheid tonen met mensen in minder gelukkige omstandigheden. Beatrix heeft die kant zeker ook, maar wil, denk ik, meer een bestuurder zijn, en dat is ook iets karakterologisch. Juliana maakte wat het beleid betreft duidelijke persoonlijke keuzen en kwam daarmee zelfs in de clinch met ministers. Beatrix denkt constitutioneler, weet welke beslissingen niet aan haar zijn. Juliana wilde ooit de Amerikaanse president Nixon niet ontvangen, waarop minister Schmelzer van buitenlandse zaken haar duidelijk moest maken dat dit de band met de Verenigde Staten wel erg zou schaden. Toen zei Juliana: 'Mag ik dan niet even zachtjes Nixon, moordenaar zeggen? ' Ik heb het gevoel dat dit soort gesprekjes met Beatrix minder plaatshebben.'
Ds. Blenk: 'Toen Beatrix na de inhuldiging de koninginnedag zonder overleg met het kabinet vaststelde, zei premier Van Agt: 'Er is hier maar één de baas, en dat bent u niet.' Deze informatie heb ik uit het boek van Redmar Kooistra en Stephan Koole, Beatrix, Invloed en macht van een eigenzinnige vorstin (Amsterdam, 2000). Zij zoekt enigszins de grenzen op.'

Kan de wijze van regeren ook bepaald worden door de godsdienstigeovertuiging?
Ds. Ter Linden: 'Zeker. Beatrix zal haar taak absoluut als een roeping ervaren, niet als een vak. Die roeping heeft een plaats binnen haar geloof in God. De bijbelse verhalen staan niet voor niets vol voorbeelden over hoe de koning zich inzet voor het volk. Die visie op het koningschap die de Bijbel ons voorhoudt, moet haar hebben geraakt. Het gaat haar niet om haarzelf. Als ze het middelpunt moet zijn, is het altijd om datgene waarvoor ze aanwezig is, luister bij te zetten. Dat vraagt een spel, waarbij je op de eerste rij zit ter wille van een bepaald doel, dat je met je aanwezigheid in het licht wilt stellen.'

Niet liberaal
Ds. Blenk: 'Inzake thema's als euthanasie en homohuwelijk is Beatrix bepaald niet liberaal. Zij maakt een orthodoxere indruk dan Juliana.'
Ds. Ter Linden: 'Zo heb ik de indruk dat de koningin aanvankelijk ook moeite gehad heeft met de uitnodiging aan mensen die niet getrouwd waren, maar die een partnerschap met iemand hadden. Langzamerhand is zij er wat anders over gaan denken, althans heeft ze zich in haar handelen wat anders opgesteld.'

Wat zegt het feit dat de Koningin bij de presentatie van de Nieuwe Bijbelvertaling aanwezig was?
'Zij heeft de bijzondere betekenis van dit moment beseft, en die door haar aanwezigheid willen illustreren. Aardig was het dat zij bereid was uit die Nieuwe Bijbelvertaling een aantal verzen te lezen.'

Zeggen we na 25 jaar dat de Koningin vooral aan de leiband van de ministersliep?Ds. Blenk: 'Ik denk dat ze de grenzen van haar verantwoordelijkheden zocht, achter de schermen forse invloed uitoefent. Zij zit ook in de Raad van State. Premier Lubbers zei ooit dat de Troonrede een co-productie is. Beatrix kan vooraf op de wetgeving invloed uitoefenen. Zij heeft grote invloed bij kabinetsformaties. De moderne monarch kan signaleren, waarschuwen en bemoedigen. Dat heeft ze fors gedaan, ook in haar toespraken. In de staatsbezoeken aan andere landen is het ook niet alleen franje. Ondanks dit alles blijft er het geheim van Noordeinde. Ik vind het wel opvallend dat ze in Den Haag ging wonen, dichtbij de regering.'
Ds. Ter Linden: 'Mensen in haar omgeving zeggen dat zij staatsrechtelijk heel zuiver is, er niet op uit is een eigen visie te verwoorden, maar wel met ministers mee wil denken. Zij weet precies haar plaats en benut de haar gegeven ruimte zo goed mogelijk. Het is de enige manier om het koningschap vol te houden. Als je denkt aan de monarchie in Zweden, zie je dat 

Voor het Nederlandse volk hoort deze predikant bij de Oranjes, ds. Carel A. ter Linden. De hervormde emeritus leidde de uitvaart van prins Bernhard en (samen met de priester Huub Oosterhuis) van prins Claus, bevestigde de huwelijken van de kinderen van koningin Beatrix en Claus, had onze toekomstige koning op (belijdenis)catechisatie en bediende de doop aan Amalia. Op hoogtijdagen voor vorstenhuis en volk stond ds. Ter Linden op de kansel van de Nieuwe kerk in Delft. Onder zijn gehoor de predikant die op zondag jarenlang op deze preekstoel stond, ds. C. Blenk als historicus en theoloog betrokken op de eeuwenoude verbondenheid tussen de Oranjes en de God van Israël. Kan ds. Ter Linden zichzelf aankondigen aan het Nederlandse hof? Wat betekende de belijdenis van Beatrix in de praktijk van haar koningschap? De Waarheidsvriend sprak met ds. Ter Linden en ds. Blenk.

staatsrechtelijke inbreng daaruit geheel weggesneden is. Bij ons gelukkig niet.'

Ds. Blenk: 'Tijdens een bezoek aan Amsterdam wilde Beatrix bewust naar Kuria, het hospice voor terminale patiënten. Mevrouw Borst was daar als minister van volksgezondheid tegen, maar ging toch mee. Die zag het initiatief en is later omgegaan, kreeg waardering voor de terminale zorg. Binnen haar grenzen had Beatrix bijna een soort voortrekkersrol.'
Ds. Ter Linden: 'In de tijd van de mkz-crisis nam zij persoonlijk het initiatief om in Oene te kerken. Ze wilde dicht bij de bevolking zijn, wetende dat kerkgang een vitaal deel van het leven van deze mensen is. Ze toonde eerbied voor wat voor deze agrariërs en ook voor haarzelf heilig is.
Toen dr. C.F. Beyers Naudé, de criticus van de apartheid in Zuid-Afrika, in de Kloosterkerk zou voorgaan, heb ik de koningin opgebeld en gevraagd of zij erbij wilde zijn. De volgende dag kwam het antwoord: 'Nu, wij komen.' Met die keuze toonde zij haar grote bezorgdheid over de ontwikkelingen in Zuid-Afrika en haar bewondering voor Beyers Naudé.'

Europa
Heeft de monarchie in ons land toekomst, ook in relatie tot Europa?
Ds. Blenk: 'De monarchie wordt zo breed gedragen dat ik daar geen zorg over heb. Europa telt nog zes vorstenhuizen: Engeland, Denemarken, Noorwegen, Zweden, België en Spanje.'
Ds. Ter Linden: 'Ja, mee eens. De kwaliteit van het uitoefenen van het koningschap is bepalend. Als die zich voortzet, zie ik de monarchie blijven. De Europese integratie schept juist behoefte bij de verschillende volken om zich te blijven identificeren met de eigen geschiedenis. Op de lange duur zou er iets weg kunnen vallen van de staatsrechtelijke betrokkenheid van de vorst.'
Ds. Blenk: 'Beatrix is zelf van meet af aan een groot voorstander van de Europese eenwording geweest.'

Waar komt uw waardering en liefde voor het Oranjehuis uit voort?
Ds. Ter Linden: 'Die mystieke verbondenheid komt voort uit de vrijheidsstrijd van Willem van Oranje tegen de Spaanse overheersing. Die is door verschillende Oranjes voortgezet, die soms zelfs sneuvelden. Historisch besef blijft voor mij belangrijk. Ook de jongere generatie moet de geschiedenis kennen, om de betekenis van het koningshuis te kunnen ervaren. In de negentiende eeuw was het koningshuis bepaald niet populair, wat alles te maken had met de kwaliteit. Zo'n tijd kunnen we ons niet meer veroorloven.'
Ds. Blenk: 'Ik voeg aan de woorden van Ter Linden toe dat het goed is dat we naast een regeringsleider een staatshoofd hebben, die zorgt voor continuïteit. Ze staat boven de partijen, kan in langere termijn denken. De milieuvraag is zo'n langetermijnkwestie. Ik waardeer de Oranjes ook vanuit historische optiek. De Koningin is aanwezig bij historische gebeurtenissen in het heden: bij de Wende, bij het einde van de apartheid, heeft contacten met de koning van Jordanië. Ze is pastoraal, een moeder van het vaderland. En in theologisch opzicht wil ik onze liefde voor haar funderen in de voorzienigheid. Het is niet toevallig dat de Oranjes ons regeren, daarin zit leiding van God.'

Kan die betrokkenheid een deuk oplopen door incidenten als het postuum gepubliceerde interview met prins Bernhard?
Ds. Ter Linden: 'Je moet niet te veel van deze rimpelingen hebben. De traditie van het koningshuis moet in het heden opnieuw vorm krijgen en zo zichtbaar en voelbaar worden. Het Koninklijk Huis moet daarom niet te groot zijn. Je moet het ook niet van veel mensen vragen om enigszins onder dezelfde druk als het staatshoofd te leven.'
Ds. Blenk: 'Ik ben geschokt door alle verhalen rond Oranje-bastaarden. Onvoorstelbaar! Maar dat maakt mij niet minder Orangist. Wat ik merk, is dat wat Bernhard gedaan heeft, shockerend gevonden wordt, maar de mensen dit Beatrix niet aanrekenen, eerder met haar bewogen zijn.'

God-Nederland-Oranje
'Een ideologie inzake God-Nederland-Oranje is gevaarlijk. Maar het maakt op mij nog altijd indruk dat Willem van Oranje op het dieptepunt van de Tachtigjarige Oorlog spreekt over zijn verbond met de Potentaat der Potentaten, voordat hij begon met de bescherming van de christenen in dit land. Dat is geen nationalisme, maar tirannie verdrijven. Die houding is zeer te actualiseren, ook wereldwijd. Theologisch gesproken was het verbond van Oranje met God een actieradius in die zin dat het doorwerkt, dat God een land zegent. Die God-Nederland-Oranje-gedachte herleeft in het Réveil. Voor Da Costa was het een heimwee naar vroeger en sloeg het op alle Nederlanden, inclusief België. Iemand als Miskotte noemt het providentie dat het Oranjehuis er nog is. Het heeft diverse keren aan een zijden draadje gehangen.'
Ds. Ter Linden: 'Ik ben heel dankbaar voor de aanwezigheid van dit koningshuis, maar ik kan niet zo meegaan in de gedachte dat Gods leiding voor het behoud van het koningshuis heeft gezorgd. Als het huwelijk van Willem III met Emma niet vruchtbaar was gebleken, en het koningshuis was uitgestorven, hadden we dan ook gesproken over de genadige leiding van God? '
Ds. Blenk: 'In de leer van de voorzienigheid gaat het altijd om menselijke verantwoordelijkheid en goddelijke leiding. De bijbelse providentia sluit alle menselijke gekonkel niet uit, maar in. Ik weet ook dat het huwelijk tussen Juliana en Bernhard geregeld is. Minister-president Colijn zei: 'De jongen mag wel iets verdienen, want hij moet de monarchie redden ...'

Volgende week deel 2 van dit vraaggesprek.

 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen