In memoriam ds. B. D. Smeenk 1908-2002

Ons 'Samen op Weg*

Hij woonde toen nog in een oud pand op de Keizersgracht tegenover de oude VU, waar hij nog gestudeerd had onder de zoon van Abraham Kuyper! Sinds ik als kind in Vlaardingen op de Dr. Kuyperschool zat, heb ik iets met oude gereformeerden. Ik kende uit de boeken de CNV-man C. Smeenk, voorman in de christelijk sociale beweging. De dominee bleek een nazaat. Bij zijn verhuizing naar een flat kreeg ik boeken van hem, waar nog geld in bleek te zitten. Hij gaf me ooit het boek dat hij zelf schreef over Jeruzalem. De prachtige schilderijen, die zijn vrouw had gemaakt, verhuisden mee. Ds. Smeenk was verontrust over de omslag in de Gereformeerde Kerken, maar hij bleef die trouw: in de morgendiensten en in een bijbelkring. Maar 's avonds volgde hij de catechismuspreken in de Hervormde Kerk en dan haalde ik hem op. Zo gingen wij dan samen op weg, grapten we. Het ontroerde mij als ik onze bejaarde broeder de trappen van de oude Noorder zag opschuifelen, die bij de Doleantie was afgegrendeld voor Kuyper en de zijnen. Ik introduceerde hem ook in onze predikantencontio van de gereformeerde gezindte, waar hij weer jonge vrijgemaakten kon ontmoeten. De Vrijmaking was z.i. niet nodig geweest.

Na mijn vertrek naar Delft hebben ds. Van Duijn en zijn vicaris het contact met Smeenk bewaard, ook nadat hij verhuisd was naar het Eduard Douwes

Dekkerhuis in Noord. Maar onlangs - na acht jaar - kreeg ik het verlangen om hem zelf ook nog eens te bezoeken in het bejaardenhuis. In dat seculiere huis kende men hem alleen nog als 'meneer Smeenk'. Het was een blij weerzien, al was hij inmiddels blind geworden. Hij begon weer over zijn grote probleem of mensen voor eeuwig verloren gaan en benadrukte Jezus' eigen kruiswoord: 'Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen...'. Ook Paulus schreef aan Timotheüs: 'God wil dat alle mensen zalig worden'. 'En tot kennis der waarheid komen', vulde ik aan. Dat beaamde hij weer. Ik vertelde wat ik over hem had gelezen in de dissertatie van G. J. van Klinken over de Gereformeerde Kerken en de joden, met name zijn pleidooi rond Nes Ammim voor de Ene Naam. Hij had nu meer begrip voor de bezwaren van toen. Ik noemde het nieuwste boek van Evert van de Poll over de groeiende Messiaanse beweging. Wel, dat moest zijn zoon bestellen en voorlezen, vond hij. Hij wilde bijblijven op zijn 94e jaar. Wij sloten af met gebed.

Vroom man

Kort daarop kreeg ik de rouwkaart. 'Na een door geloof, moed en moeite bewogen leven is, in het vertrouwen op Gods liefde, gestorven onze lieve vader...'.

Toen ben ik"öok naar de begrafenis gegaan op Zorgvlied aan de Amsteldijk. Het was een prachtige nazomerse dag. Ik zat naast ene Gerbrandy, sprekend zijn beroemde vader, ministerpresident in oorlogstijd. De vroegere wijkpredikant en docent aan de VU, ds. Kranenborg, leidde de dienst in de aula en tekende de overledene trefzeker als een vroom man. Hij stond stil bij de tekst die hem rust gaf: 1 Timotheüs 2. Wij zongen de oude Psalm 42, die hem in depressies troostte en het Gezang 297: Toch overwint eens de genade. Eén van de zonen tekende dankbaar het leven van vader en grootvader. De beste jaren waren... de oorlogsjaren.

Toen vond de begrafenis plaats: naast de steen van prof. J. Waterink, die het christelijk onderwijs diende. Na de begrafenis vertelde ds. Snoek me dat ds. Smeenk hem in de oorlog voor het geloof en de kerk bewaard had door op te komen voor de joden. Snoek had ook een joodse man meegebracht, die zijn leven aan hen samen te danken had. Deze vertelde me dat hij als kind nog door ds. Smeenk was gedoopt. Maar hij ging noch naar de synagoge, noch naar de kerk...

Hulp aan joden

De eerste gemeente die ds. Smeenk diende was Blokzijl, waar hij in 1935 intree deed als opvolger van zijn broer. Hier beklom hij eens de kansel met de mededeling dat het hem niet gelukt was een preek te maken... In 1943 ging bij naar Renkum. Daar stimuleerde hij hulp aan onderduikers, joden voorop. 'Want voor hen was het het ergste...'. Deze joden kwamen vooral uit Amsterdam en Rotterdam. Andéren waren hun leven ook niet zeker, zei Smeenk, maar joden kwamen niet meer terug. Een jongeman in Renkum, Johan Snoek, die 'kerkverlater' dreigde te worden, kwam onder de indruk van zijn moedige voorbede in de kerk voor joden en voor hen die hen hielpen. Snoek ging theologie stude-ren en werd predikant, ook in Israël: Tiberias.

Zijn levensverhaal is te vinden in zijn Soms moet een mens kleur bekennen (1992). Daarin staat dat vóór de intree van Smeenk twee joodse dames in Renkum, een van de drie joodse gezinnen, nergens meer konden onderduiken en zichzelf toen verdronken hadden in de Rijn. De burgemeester ging met vakantie als de politie de andere joden wegvoerde... Toen Smeenk kwam, zei hij bij de intree wie de wettige overheid was en dat het beter was af te treden dan om mee te werken aan onrecht. Aan het slot heette de burgemeester hem welkom en zei: 'Sommigen willen dat je gaat, maar anderen zijn juist dankbaar datje nog gebleven bent, wantje kunt nog zoveel goeds doen'. 'We sidderden van afgrijzen', schrijft Snoek. 'Dat die man nu het laatste woord had'. Toen verwoordde de nieuwe dominee in het dankgebed nog wat onze houding jegens de bezetter diende te zijn... Na de oorlog kreeg Smeenk in Israël de Jad-washem onderscheiding.

Nes Ammim

Na twee jaar werken in wat toen 'Nederlands Indië' was (Borneo), werd ds. Smeenk in 1948 beroepen in Amsterdam-Zuid, met speciale opdracht voor het werk onder de joden. De GKN kende toen nog 'jodenzending'. Later verbleef hij ook met zijn vrouw in Jeruzalem en zag aan de universiteit daar openingen voor het Evangelie. Hij verbond de zending met Israël: als het Evangelie de wereld rond is, komt het ten slotte weer in Israël als twee tekenen van de voleinding. Toen de rozenkwekerij 'Nes Ammim' werd opgericht, maar men door de regering af moest zien van elke zendingsgedachte, was ds. Smeenk daartegen. Ds. S. Gerssen vond Nes Ammim 'zelf een getuigenis', maar ds. Smeenk zei: hoe

kan een christen nu zwijgen over de enige Naam? Toen Nes Ammim zelfs christen-joden weerde, ontmoette hij een Messiaanse jodin, die in huilen uitbarstte. In de Arabische dreiging herkende hij het antisemitisme van de nazi's. Eens herkende hij in Jordanië een SS'er uit de oorlog...

Nes Ammim werkte als katalysator in de GKN. Er kwam een theologische omslag in de jaren zestig. Smeenk deed niet mee met polarisatie tussen 'horizontaal' en 'verticaal'. Hij citeerde graag de tekst uit Petrus over Christus: 'Die zelf onze zonden in Zijn lichaam gedragen heeft op het hout, opdat wij, aan de zonden afgestorven, voor de gerechtigheid leven zouden'. Maar toen in de GKN Christus en de verzoening ter discussie kwamen, kon ook de zachtmoedige ds. Smeenk wit wegtrekken, zei ook ds. Kranenborg op de begrafenis. Dan was hij heilig verontwaardigd.

Dat Jezus een jood was, kwam hem al moeilijk over de lippen: de Heiland kwam immers uit en voor alle volken. Maar de uitspraak van ds. S. Schoon, dat er een jood zit aan de rechterhand van de Vader, shockeerde hem. Onze Heere Jezus Christus is mens en God. Men moest niet aan 'de Heiland' komen. Die had Hij lief en hield hij hoog tot het einde. Van Hem was hij een dienstwillige dienaar. Ook zijn leven weerspiegelt 'de eeuw van mijn vader'. Gedenk zulke voorgangers.

C. BLENK, DELFT

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen