Leven in het licht van de eeuwigheid

Voor zijn dissertatie over Jonathan Edwards onderzocht dr. W. van Vlastuin, rector van het Hersteld Hervormd Seminarie, niet alleen de preken en geschriften van de befaamde Amerikaanse opwekkingsprediker. Hij verdiepte zich ook in de notities die Edwards placht te maken. Thuis, op zijn reizen en tijdens allerlei werkzaamheden. Ze gaan over alle mogelijke onderwerpen. Een regelmatig terugkerend thema is, net als in zijn preken, de eeuwige bestemming van de mens.

Is het spreken over hemel en hel typisch puriteins?
„Als je nagaat wie erover hebben gepreekt, valt inderdaad op dat het in het algemeen puriteinen zijn. Nauwkeuriger geformuleerd, het is kenmerkend voor de opwekkingstraditie binnen het puritanisme. Bij puriteinen als Owen en Perkins zie je het veel minder. Het hoort echt bij mensen als Bunyan, Edwards, McCheyne en Spurgeon. Ook arminiaanse opwekkingspredikers, zoals Wesley, besteedden in hun preken veel aandacht aan de eeuwige bestemming van de hoorders. Een orthodox werkelijkheidsbesef van hemel en hel overstijgt de gereformeerde grenzen.

De reformatoren hebben veel minder aandacht aan dit onderwerp besteed. Hoe verklaart u dat?
„In het algemeen spraken de kerkvaders en de reformatoren vanuit de gemeente als een eenheid. Het puritanisme heeft veel meer aandacht voor het individu en daarom ook voor het persoonlijke geloof, de wedergeboorte en de persoonlijke bekering binnen het geheel van de gemeente. Dat geeft een aanscherping van de prediking van twee wegen met tweeërlei uitkomst.

Zijn er naast overeenkomsten ook verschillen onder de puriteinen en hun nazaten in hun spreken over hemel en hel?
„De hoofdlijn is bij allen gelijk. Daarbinnen zie je soms kleine verschillen. Edwards en McCheyne besteden veel meer dan andere puriteinse predikers aandacht aan het onderscheid in de trappen van zaligheid en rampzaligheid. Ze verbinden die aan de oproep tot heiliging van het leven.

Hoe beoordeelt u dat?
„Positief. Het doet recht aan het feit dat het aardse leven van de gelovigen wordt ingedragen in de eeuwigheid. Hun werken volgen met hen. Dat geeft een geweldig gewicht aan mijn leven nu, en maakt kleine dingen belangrijk. Hoe ik omga met mijn buurman, met de natuur, met de mensen die ik ontmoet.

Is er een relatie tussen gebrek aan zicht hierop en een onderbelichting van concrete levensheiliging?
„Die twee hangen onmiskenbaar met elkaar samen. Wat dat betreft houdt een organisatie als Heart Cry ons een spiegel voor, al is daar mijns inziens sprake van een overreactie, met alle gevaren van dien.

Edwards ging soms ver in zijn concretisering van de rampzaligheid. Te ver?
„Dat vind ik niet. Hij blijft dicht bij de taal van de Schrift. Wel wijdt hij breed over het onderwerp uit. Dat past bij de stijl van Edwards. Hij neemt een bepaalde tekst, analyseert wat die zegt en destilleert daaruit vervolgens een leer. Die gaat hij van alle kanten belichten, zo beeldend en zo concreet mogelijk.

Hoe verklaart u dat juist deze man zo veel over hemel en hel heeft gesproken? Een kwart van zijn preken over de Evangeliën was eraan gewijd.
„Het heeft te maken met zijn puriteinse achtergrond, de opwekkingstraditie waarin hij stond en de specifieke situatie waarin hij verkeerde: een sfeer van verburgerlijking van het geloof. Typerend was de term Half-Way Covenant. Als je een beetje je best doet, ben je al half op weg naar de zaligheid. Daartegenover benadrukte Edwards de heiligheid en soevereiniteit van God en de rechtvaardiging van de goddeloze. Het meest onthutsend was niet zijn spreken over de hel, maar zijn waarschuwing dat mensen die zichzelf voor halve gelovigen hielden, op weg waren naar de rampzaligheid. Hij wilde hen wakker schudden uit hun valse troost, valse hoop en valse rust.

Was daarbij sprake van eenzijdigheid?
„Edwards is vooral bekend door zijn preken over de hel, maar zijn meeste preken gaan over levensheiliging. Daarbij betrok hij vaak de eeuwige bestemming. Niet zonder reden. Het vreemdelingschap van een christen heeft alles te maken met de toekomst die wacht. We hebben vandaag in de gereformeerde gezindte weinig eeuwigheidsbesef, waardoor ook het vreemdelingschap, de geestelijke strijd, de christelijke hoop en het verlangen naar de wederkomst van de Heere Jezus verbleken. Een gevorderd christen is volgens Calvijn iemand die met verlangen uitziet naar de dag van de wederkomst of de dag van zijn dood. Onder ons wordt het eeuwige leven te vaak gezien als een aanhangsel van dit leven. De Bijbel leert het omgekeerde. Dit leven staat in het licht van het eeuwigheidsleven.

Edwards prediking over de hel werd door God op een bijzondere wijze gebruikt tijdens de grote opwekking in Amerika. Welke conclusie verbindt u daaraan?
„Niet de conclusie dat wij met eenzelfde soort prediking een opwekking kunnen maken. Edwards heeft iets eigens, iets unieks en onherhaalbaars. In de opwekkingsgeschiedenis vind je bovendien geen eenvormige theologie. Er zijn ook opwekkingen geweest waarin de prediking van hemel en hel een geringe plaats had. Die onder Boston, in zijn eerste gemeente, ontstond door zijn evangelische prediking van Christus. Ook iemand als Kohlbrugge preekte weinig over de hel. In elke tijd heeft een predikant de leiding van de Heilige Geest nodig, om het juiste woord in de actuele situatie te laten klinken.

Was Edwards te speculatief in zijn spreken over hemel en hel?
„Van zijn preken kun je dat niet zeggen, soms wel van zijn notities. Daarvan zijn er heel veel bewaard, waaronder mijmeringen over de eeuwigheid en de relatie tussen hemel en hel. Het mooie daarin vind ik, dat het toekomende leven voor Edwards een levende werkelijkheid was. Ons denken over deze zaken is vaak weinig concreet

Hoe beoordeelt u de visie van Edwards dat de rampzaligen kennis zullen hebben van het geluk van de zaligen, en de zaligen omgekeerd van de ellende van de verdoemden?
„Hij baseert zich daarvoor onder meer op de gelijkenis van de rijke man en de arme Lazarus. Het lastige bij een gelijkenis is, dat je niet alle elementen kunt overzetten. Zowel de hemel als de hel overstijgt ons denken en onze werkelijkheid. Tegelijk blijft staan dat deze gelijkenis iets zegt over en recht doet aan die hogere werkelijkheid.
Centraal staat voor Edwards de radicale liefde van de gezaligden voor God. Ze vallen Hem bij in het straffen van de goddelozen. Het besef van de eigen zaligheid wordt daardoor verdiept. In de hemel is het verleden niet uitgewist. De hemelingen zingen: Gij hebt ons Gode gekocht met uw bloed. Het verlossingswerk van Christus en de grote nood waaruit we zijn verlost, gaan mee de eeuwigheid in. Het is geen bleke, spirituele werkelijkheid, die helemaal los staat van de geschiedenis.

Een deel van de gelukzaligheid zal volgens Edwards bestaan in de onderlinge herkenning van de heiligen.
„Dat is een bijbelse gedachte. In Mattheüs 8 wordt gesproken over het aanzitten met Abraham, Izak en Jakob. Vanuit het geheel van de Bijbel kun je je ook niet voorstellen dat de persoonlijkheid van de mens wordt vernietigd. Tot die persoonlijkheid behoren de verhoudingen waarin je hebt gestaan, zeker de verhoudingen in Christus. De gemeenschap der heiligen zal in de eeuwigheid niet worden weggenomen. Die wordt dan juist volmaakt en vervuld. Tegelijk zal het totaliter aliter zijn. Neem alleen het feit dat er in de hemel geen huwelijk meer bestaat. Dit leven gaat mee, maar dusdanig herschapen dat het toch gans anders is. Denk aan 1 Korinthe 15: Een natuurlijk lichaam wordt er gezaaid, een geestelijk lichaam wordt er opgewekt. Het blijft een lichaam, maar het is tegelijk geestelijk, zoals Christus lichaam.

Edwards ging er ook van uit dat in de hemel sprake zal zijn van doorgaande groei. In kennis, maar ook in vermogens als zien, horen en ruiken.
„Dat soort dingen vind je alleen in zijn persoonlijke aantekeningen. Het feit dat hij die niet in zijn preken verwerkte, geeft aan dat hij er niet geheel zeker van was. Hij kwam erop vanuit het doordenken van dat wat de Schrift ons aanreikt over de hemel. Daar staat de beoefening van de liefde centraal. Waar liefde wordt beoefend, is er verdieping in kennis van de ander. Zo kwam Edwards al mediterend van het een op het ander. Ik denk dat je beter hierover kunt nadenken dan over tal van andere zaken.

Hoe nuttig en nodig is regelmatige en concrete prediking over hemel en hel?
„Het kan in het hedendaagse klimaat een goed medicijn zijn tegen aardsgezindheid. Er is een wisselwerking tussen prediking en christelijk leven en beleven. Als we geloven dat hemel en hel realiteit zijn, verdienen ze ook concrete aandacht.

Venster op de eeuwigheid
Naar aanleiding van het tienjarig bestaan hield Stichting de Tabernakel in het najaar van 2008 een studiedag over het thema Hel en hemel bij de puriteinen. Vanwege de belangstelling werd besloten de lezingen uit te geven. Naast de bijdragen van ds. A.A.F. van de Weg (De realiteit van de hel in de puriteinse prediking) en ds. M. Klaassen (De hemelse heerlijkheid in de puriteinse prediking) zijn twee preken van Jonathan Edwards over beide themas opgenomen (De hemel, een volheid van liefde en De eeuwigdurende smarten van de hel). Hoewel de 18e-eeuwse opwekkingsprediker strikt genomen niet tot de puriteinen kan worden gerekend, was hij gestempeld door het puriteinse denken. Grote bekendheid kreeg zijn preek Sinners in the hands of an angry God (Zondaars in de handen van een toornend God). Die bracht tijdens de grote opwekking in Amerika vele hoorders tot inkeer.

N.a.v. Venster op de eeuwigheid - Hel en hemel bij de puriteinen, uitg. De Tabernakel; 132 blz.; € 9,95.

„Al het werkelijk goede, al het volmaakte, heilige en voortreffelijkste van deze wereld of van waar dan ook in het heelal, wijst voortdurend in de richting van de hemel. Zoals waterstromen zich neigen naar de oceaan, zo richt dit alles zich op de grote oceaan van oneindige reinheid en gelukzaligheid. De voortgang van de tijd draagt het vooruit naar deze zegenrijke toestand. Daar zullen ook wij, als we geheiligd zijn, mee verenigd worden.

„Laat het overdenken van alles wat gezegd is over de hemel nu allen opwekken om ernstig daarnaar te gaan zoeken. Als de hemel zon gezegende plaats is, laat het dan ook het land zijn waar wij voor kiezen. Laat het de erfenis zijn die ook wij zoeken en waar we naar uitzien.

Uit: De hemel, een volheid van liefde

„O zondaar! Overweeg het vreselijke gevaar waarin u verkeert: het is een grote oven van toorn, een bodemloze afgrond, waarboven de hand Gods u in Zijn toorn houdt. U hangt aan een zijden draad, waaromheen de vlammen van de goddelijke wraak kronkelen, die haar ieder ogenblik kunnen verbranden.''

Uit: Zondaars in de handen van een toornend God

„Het zien op de helse pijnigingen zal het geluk van de heiligen voor eeuwig verhogen. Het zal hen niet alleen bewuster maken van de grootheid en vrijheid van Gods genade in hun geluk. Het zal hun geluk ook daadwerkelijk des te groter maken, omdat het hen bewuster zal maken van hun eigen geluk.''

Uit: De eeuwigdurende smarten van de hel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen