Een pastorale theoloog

Er was een tijd dat de boeken van Thomas Boston bij tientallen verkocht werden. In veel gezinnen stonden de in stemmig zwarte band uitgevoerde werken van deze Schotse theoloog op de boekenplank. Het verbond der genade, Het kromme in het levenslot of het al even bekende Des menschen natuur in deszelfs vier-voudigen staat waren bekende en veelgelezen boeken. Het laatstgenoemde boek werd kortheidshalve als De viervoudige staat aangeduid.
Recent verscheen een inleiding tot het leven en werk van Boston met een aantal kernteksten. Geschreven door Leen van Valen, auteur van een inmiddels forse rij levensbeschrijvingen van Schotse oudvaders.

Waarom is de keus op Boston gevallen?
„De vraag kwam van de uitgever, die een serie boeken over Nederlandse en Schotse oudvaders in zijn fonds heeft opgenomen. Over Boston zijn in ons land nauwelijks boeken verschenen. In deze reeks komt ook een boekje over Thomas Shepard uit. Op mijn verzoek, dan komt deze theoloog weer eens in de belangstelling.

Wat boeit u in Boston, boven bijvoorbeeld de gebroeders Erskine?
„Die boeien mij nog méér! Omdat ze mij tot persoonlijke zegen zijn geweest, al moet ik er meteen bij zeggen dat Boston mij ook wel heeft aangesproken. Ik wil hem zeker niet uitspelen tegen de Erskines. Boston had een heel vooraanstaande positie in Schotland, meer dan de gebroeders Erskine. Toen ik negentien was, las ik met stichting zijn boek Het kromme in het levenslot. Kort na ons trouwen las ik De viervoudige staat en het Verbond der genade.
Meest nog hebben zijn memoires mij aangesproken. Die heb ik wel drie keer gelezen. Vijfhonderd paginas ongeveer. Bostons complete werk zal overigens binnenkort in onze taal verschijnen. De viervoudige staat is geboren uit pastorale zorg en bewogenheid. Dat maakt het boek zo uniek en onderscheidt het van veel boeken over systematische theologie die in dezelfde tijd van de pers kwamen.

Dogmatiek is voor veel mensen wat dor en droog. Is daardoor de belangstelling voor Het verbond der genade tegenwoordig toch wat minder groot dan in de jaren dertig van de vorige eeuw?
„Dat boek is inderdaad dogmatisch, maar biedt toch ook een behoorlijke toepassing. Vooral als het over de bediening van het genadeverbond gaat. In de oudste uitgave staat zelfs het krachtiger woord bestiering in plaats van bediening.
Je kunt de uitgave van dit boek in het Nederlands niet los zien van de tijdsomstandigheden. Ds. G.H. Kersten heeft voor een herdruk gezorgd. In die tijd speelde het boek een rol in de controverse met ds. J. Jongeleen van de Christelijke Gereformeerde Kerken over de vraag of er twee of drie verbonden zijn. Ik wil dat niet op de spits drijven. Samuel Rutherford en David Dickson waren drieverbondenmensen. Later heeft deze uitdrukking een bepaalde klank gekregen. Dan spreekt men over een bepaalde dominee als over een drieverbondenman. Boston schrijft ergens over het Verbond des vredes. Dat is bij hem identiek aan het wezen van het genadeverbond. Alleen de uitverkorenen hebben daar deel aan, maar alle hoorders van het Evangelie hebben recht op de genade. Al lijkt het me goed daar niet dieper op in te gaan.

Want?
„Dan verval je in de oude discussie over het aanbod van genade. De beloften worden aan alle hoorders van het Evangelie aangeboden, zegt Boston zelf. Hij benadrukt wel duidelijk het noodzakelijke evenwicht. Ik denk aan wat een Schotse theoloog uit de negentiende eeuw, rabbi John Duncan, eens zei. Ik wilde zeggen, hoewel het overdreven is, dat ik aan de voeten van Jonathan Edwards wilde zitten om te leren wat de ware godsdienst is en aan de voeten van Thomas Boston om te leren hoe ik eraan kan komen.
Ook dat laatste is zeer belangrijk en moet in de prediking voldoende aan de orde worden gesteld: de weg die de Heere met Zijn kinderen houdt om tot geloof en bekering te komen. Ik zie het als een grote verarming in de prediking wanneer dat onvoldoende aandacht krijgt. Vooral in De viervoudige staat is heel duidelijk te lezen welke weg de Heere met de Zijnen houdt. Hij ontdekt hen eerst aan hun totale verlorenheid en wijst ze vervolgens op het enige geneesmiddel: de kennis van de Heere Jezus Christus en Dien gekruisigd.
Het is goed om dit te noemen bij de functies van Wet en Evangelie, om die niet met elkaar te vermengen. Denk eens aan wat Boston de twaalf afkappingen noemt in De viervoudige staat. Hij beschrijft hoe een mens wordt afgekapt van zijn eigen werken, eigengerechtigheid en godsdienst, door de toepassing van de Heilige Geest. Persoonlijk plaats ik daar dan de kanttekening bij dat dit niet door iedereen precies zo beleefd moet worden. Wel het afkappen van al het onze, dat is het belangrijkste, of je nu een kleine in de genade bent of niet. Dit is voor iedereen nodig. Tegenover een oppervlakkig aannemen van de Heere Jezus is dit een belangrijke uiteenzetting van Boston. Hij wil zeker niet de kleinen in de genade afstoten.

Dreigt het gevaar niet dat we de Hollandse oudvaders een beetje over het hoofd zien bij de grote aandacht die er voor de Schotten is?
„Naar mijn mening is de verhouding tussen Wet en Evangelie bij de Schotten evenwichtiger er meer christocentrisch dan bij de oude schrijvers in eigen land. Maar er zijn voldoende overeenkomsten tussen de Schotse en de Hollandse oudvaders. Vergeet ook niet dat er onder onze oudvaders nogal wat variatie is. Je mag ze ook nooit tegenover elkaar zetten.
Mijn voorliefde voor de Schotten heeft veel te maken met de persoonlijke leiding, toen ik worstelde om tot geloofszekerheid te komen. Vooral de geschriften van de Erskines en Horatius Bonar hebben veel voor mij betekend. Daarnaast de werken van Van der Groe, Comrie en Smytegelt. Overigens wel met enkele kritische kanttekeningen: Smytegelt is mij soms te gemoedelijk, wijst soms te veel op kenmerken. Dat deden de Schotten ook wel, maar anders. Heel bijbels, niet zozeer in de gemoedstoestanden maar gericht op het werk van de Heilige Geest.

Boston heeft het over voorbereidende genade. Die is niet zaligmakend, schrijft hij. Komen we dan niet dicht bij de remonstranten?
„Nee, beslist niet. Comrie heeft dat wel zo voorgesteld, hoewel hij heel goed wist dat ook de Erskines en Boston deze voorbereidende genade leerden. Zij zien dat eigenlijk als algemene genade, die wel noodzakelijk is. Daarbij laten zij de wedergeboorte samenvallen met rechtvaardiging en de eerste geloofsdaad. Het gaat hen om de oefeningen des geloofs. Al zijn deze nog zo zwak en gering, ze zijn toch altijd gericht op de Heere Jezus.

Toch was dr. C. Steenblok wat gereserveerder en voorzichtiger met Boston dan ds. Kersten, die in vier bladzijden het Verbond der genade aanbevolen heeft.
„Inderdaad had dr. Steenblok bedenkingen bij de werken van Boston en de Erskines, waarin hij een remonstrantse draad zag. Maar laat ik duidelijk zijn: ik wil geen enkel woord ten nadele van dr. Steenblok zeggen

Vertalen blijft keuzes maken. Hoe wordt betrouwbaar vertaald? Ooit las ik in een boek dat a very godly man vertaald werd met een zeer goddelijke man.
„Je moet beide talen goed beheersen. Bostons boek Het verbond der genade werd door Comrie vertaald. Die beheerste het Engels goed, maar het Nederlands niet. Daardoor maakte hij soms kromme zinnen. Zeker zo belangrijker is dat je bij het vertalen de bedoeling van de schrijver kent en eensgeestes met hem bent. S. Houtekamer heeft enkele jaren geleden De viervoudige staat op professionele wijze vertaald, een hele verbetering ten opzichte van eerdere vertalingen. Zelf zou ik zoiets toch niet aandurven; dan moet je wel heel veel in je mars hebben!

In uw boek las ik in een citaat dat God ervan houdt om mensen te verrassen. Dat is wel zeer eigentijds gezegd en klinkt anders dan de veelgehoorde uitdrukking dat Gods volk met een verrassend God van doen heeft.
„Een kwestie van zeggen. Er wordt hetzelfde bedoeld, alleen de klank is anders. Bij vertalen moet rekening worden gehouden met de doelgroep. Onze oude generatie is de gewijde taal gewend. Die taal stoot jongeren soms af. Dat moet worden voorkomen.

N.a.v. Thomas Boston, door L.J. van Valen; uitg. De Groot Goudriaan, Kampen; 187 blz.; € 14,90; ISBN: 978-90-8865-0147.

Gelouterd door het lijden

Thomas Boston (1676-1732) werd in de stad Duns in het zuiden van Schotland geboren. Zijn ouders behoorden tot de strikte presbyterianen. Boston senior heeft zijn verzet tegen de bisschoppen in de Schotse kerk moeten bekopen met gevangenschap en verbeurdverklaring van zijn bezittingen. Het bezoek dat Thomas als jong kind aan zijn vader in de gevangenis bracht, maakte een onuitwisbare indruk op hem.
Toen hij elf jaar oud was, nam zijn vader hem mee naar een kerkdienst waarin de vader van de gebroeders Erskine voorging. Die preek werd onvergetelijk voor hem; hij werd er aan zijn verlorenheid ontdekt. Na zijn bekering studeerde hij theologie, na de nodige zelfstudie. De studie combineerde hij met het huisonderwijzerschap bij een rijke familie. Na wat teleurstellende omzwervingen werd hij in 1699 predikant in Simprin, een gemeente met veel onkundige mensen, op het barbaarse af. Daar trouwde hij met Katherine Brown.
De rozen op hun huwelijkspad werden verdrongen door de doornen. Hun eerste kind overleed op vierjarige leeftijd. Van vier andere kinderen overleden er twee op jonge leeftijd. Later moest hij nog meer kinderen verliezen. Daarbij kwamen zijn zwakke gezondheid en de psychische kwaal van zijn begenadigde vrouw, die later zeer extreme depressies kreeg, zodat zij soms moest worden vastgebonden.

Autoriteit
In 1707 vertrok Boston naar zijn tweede en ook laatste gemeente: Ettrick, een plaats met veel godsdienst en weinig tere vreze Gods. Een aantal gemeenteleden keerde zich daar van hem af en toonde vijandschap. Voor weekdiensten had men niet de minste belangstelling. Ontucht en overspel vroegen veel van zijn pastorale gaven. Net als in zijn eerste gemeente begon Boston ook hier aan een prekenserie die hij later als De viervoudige staat heeft uitgegeven. Het manuscript heeft jarenlang op een uitgever liggen wachten, maar kort voor zijn sterven heeft hij de uitgave nog mogen meemaken.
Boston was een autoriteit zonder dominant te zijn. Hij schuwde confrontaties met kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders niet als het om de zuivere waarheid ging. Het ging hem om de eer van zijn Meester en niet om zijn eigen presteren. Van 1702 tot 1711 was Boston scriba van de classis, in 1703 werd hij afgevaardigd naar de General Assembly. Toch brachten deze benoemingen hem geen beroepen uit Glasgow of Edinburgh, wat in die tijd geen ongewone zaak was. Verder dan predikant in twee kleine dorpsgemeenten heeft hij het niet gebracht.
In Ettrick stonden Boston en zijn vrouw voor de zesde keer in hun huwelijksleven aan het graf van een kind. Hij noteerde in zijn autobiografie te mogen weten dat geen van zijn kinderen verloren was gegaan. Tot in de kleinste details probeerde hij Gods leiding in zijn leven op te merken, ook in de zeer vele tegenslagen die zijn deel waren. Door de praktijk gelouterd, schreef hij zijn bekende boekje Het kromme in het levenslot.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen