Hugenotensporen in Duitsland

Greifenthal is landelijk gelegen, zon 15 kilometer ten zuiden van Dillenburg. Bij de bushalte van het dorp is een pleintje, met in het midden een fontein. Twee kinderen spetteren elkaar ermee nat. Ze vertellen dat dit hun hugenotenbron is. „Aan de overkant van de weg begint het hugenotenpad, maar dat is wel erg lang hoor, ik denk wel 15 kilometer. Op het monument is het jaartal 1685 te lezen. Zouden de kinderen ook weten dat in dat jaar in Frankrijk de vervolging van de hugenoten in alle hevigheid losbarstte?
Wie er wel bijna alles van weten, zijn Manfred en Christa Gombel. Ik bezoek hen in Maison Rambault, de oudste hugenotenwoning van Greifenthal. Manfred: „Dat we afstamden van hugenoten, wisten we wel, maar onze voorgeschiedenis ging pas echt voor ons leven toen we erachter kwamen dat we bloedverwanten hadden in de Franse Landstreek Dauphiné, nu beter bekend als Drôme. We zochten hen op en vatten het plan op om in onze streek de geschiedenis van de hugenoten weer zichtbaar te maken. Dat kostte ons 20 jaar speurwerk en lobbyen.
Een van de dingen die de familie tot stand bracht, is de hugenotenbron. „Om onze verbondenheid met Frankrijk tot uiting te brengen, hebben we een jonge beeldhouwer gevraagd een bron, zoals die in de Dauphiné wordt gebouwd, na te maken. Op dit monument hebben we een hugenotenkruis aangebracht en de bijbeltekst Jetais etranger et vous mavez accueilli. Ik was een vreemdeling en gij hebt Mij geherbergd. Ten slotte ook de lijfspreuk Resistez, die de bekende hugenote Marie Durand in een muur van haar gevangenis in Aigues-Mortes inkerfde.

Woonboerderij
Ook in de Spaanse Nederlanden, nu België, werden de volgelingen van Calvijn zwaar vervolgd. „Een groep van 150 Walen uit de omgeving van Mons besloot te vluchten. Zij kwamen eerst terecht bij Charles Faucher, de Franse predikant van Ottenberg. Ze konden niet blijven omdat daar in 1685 een roomse keurvorst aan de macht was gekomen. Jean Faucher, een broer van de predikant, wist raad. Op 10 augustus 1685 diende hij bij graaf Wilhelm Moritz zu Solms-Greifenstein het verzoek in om deze Wallonen in zijn gebied asiel te verlenen.
De protestantse graaf gaf toestemming en liet het dorp Daubhausen ontruimen om onderdak te kunnen bieden aan de Walen. De oorspronkelijke Duitse inwoners kregen andere huisvesting. Daubhausen werd een Waalse nederzetting, met Jean Faucher als hun predikant. De gebruikelijke privileges die geloofsvluchtelingen in Duitsland kregen, vielen de Walen echter nogal tegen. Velen vertrokken daarom maar weer.
„In diezelfde tijd braken grote vervolgingen los in Frankrijk, onder het bewind van Lodewijk XIV. Alle hugenotenkerken werden verwoest, predikanten werden het land uitgezet en de kerkleden werden gedwongen weer rooms te worden. Meer dan 200.000 hugenoten besloten daarop, met gevaar voor hun leven, weg te gaan. Een aantal hugenotenfamilies uit Dauphiné klopte in de winter van 1686 aan bij de graaf van Greifenstein. Ook hen verleende hij gastvrij onderdak. Omdat de Walen grotendeels weer waren vertrokken, mochten deze hugenoten zich in Daubhausen vestigen. Hun predikant werd François Durand. Steeds meer hugenoten kwamen naar Daubhausen. Het dorp werd overvol. Daarom stelde graaf Wilhelm Moritz een grote woonboerderij van hem ter beschikking.
Manfred glimlacht voldaan als hij vertelt dat dit het huis is waar we ons nu bevinden. „De eerste familie die zich hier vestigde, heette Rambaud. Vandaar de naam Maison Rambaud. Ons huis werd het begin van de bouw van een tweede hugenotendorp, dat de naam Greifenthal kreeg.

Geridderd
Graaf Wilhelm Moritz verleende de nieuwe protestantse bewoners een groot aantal voorrechten. De graaf hechtte eraan dat de afkomst van de Franse kolonie bewaard bleef en verplichtte de hugenoten de Franse taal zuiver en rein in ere te houden. Predikanten en onderwijzers moesten de Franse taal volkomen beheersen.
In 1722 bekrachtigde Wilhelm Moritz nog een belangrijke Vrijheidsbrief voor de hugenotenkolonies in Daubhausen en Greifenstein. Daarin werden eigen stadsrechten vastgelegd, met het recht op een eigen rechtspraak en een eigen Franse kerkinrichting en school. Deze situatie duurde tot 1815, toen Solms-Braunfels werd ingelijfd bij Pruissen. Duits werd de voertaal op de scholen. Daarmee verdween de Franse identiteit.
Aan dat roemloos verdwijnen van de Franse oorsprong wil de familie Gombel graag wat doen. Christa verdiepte zich vooral in de kookkunst van de hugenoten. „De tochten naar onze familie in de Dauphiné boden culinaire verrassingen. Daar werden ingrediënten gebruikt die wij nauwelijks of niet kennen. Ik leerde wat je allemaal met bijvoorbeeld lavendel, geitenkaas en zeeforellen kunt doen. We hebben aan heel oude Fransen gevraagd hoe zij hun maaltijden bereidden.
Christa schreef al drie kookboeken vol traditionele hugenotenrecepten en organiseerde een tweedaags hugenoten-kookseminar. „Ik breng dan, samen met onze dochter Simone, hier in Maison Rambaud kleine groepen de fijne kneepjes van de Franse kookkunst bij. Ter afwisseling maken we daarbij tochten over het hugenoten-wandelpad en bezoeken we slot Greifenstein. Vanwege haar verdiensten voor het Franse culturele erfgoed werd Christa geridderd tot Chévalier dans lordre des Arts et des Lettres.

Totenweg
Voor de aanleg van een 16 kilometer lange hugenotenweg heeft de familie Gombel zich eveneens ingezet. Het pad begint bij de hugenotenbron van Daubhausen en eindigt bij Slot Greifenstein. Manfred: „Als we bij de hugenotenbron de weg oversteken, zien we aan het begin van de Totenweg een groot bord met uitleg over de hugenotengeschiedenis. Die Totenweg dankt zijn naam eraan dat de hugenoten hierlangs kwamen om hun doden te begraven. Daarna voert de bosweg eerst naar Daubhausen. Het witte hugenotenkerkje kun je al vanuit de verte in het dal ziet liggen. Het fraai gerestaureerde godsgebouw, waarin de originele Franse Bijbel nog aanwezig is, kun je op afspraak bezoeken.
Ik trek stevige wandelschoenen aan en ga de uitgezette hugenotensporen volgen. Kleine witte schildjes met een hugenotenkruisje wijzen de weg. Zestien kilometer verder en zon vijf uur later nader ik redelijk vermoeid het eindpunt: Slot Greifenstein, waar Wilhelm Moritz zu Solms-Greifenstein ooit zo veel goeds deed voor de hugenoten.

Marie Dubois
De volgende dag staat een tweede hugenoten-wandelweg op het programma, in het grensgebied van Duitsland en Frankrijk. Het pad loopt van Courcelles-Chaussy, iets ten oosten van Metz, naar Ludweiler, ten westen van Saarbrücken. In tegenstelling tot het Hessische pad tussen het dorp Greifenthal en Slot Greifenstein gaat het hier om de reconstructie van een echte vluchtweg van de hugenoten.
In de fraai gerestaureerde hugenotenkerk van Ludweiler ontmoet ik Karl-Werner Desgranges, de geestelijke vader van deze historische cultuurweg: „Onze gereformeerde broeders in Courcelles-Chaussy schreven sinds 1986 twee keer een lange wandeling uit naar Ludweiler. Dit ter herinnering aan het feit dat hun gereformeerde voorouders in de tijd van de godsdienstvervolging via Courcelles-Chaussy naar Duitsland vluchtten. In Ludweiler werden ze opgevangen. Maar ook ter herinnering aan de gebleven hugenoten in de streek rond Courcelles-Chaussy, die na 1685 hun godsdienstoefeningen niet meer openlijk konden houden. Deze mensen trokken daarom één keer per jaar in het diepste geheim naar de hugenotenkerk van Ludweiler om samen het avondmaal te vieren, kinderen te laten dopen en huwelijken kerkelijk in te laten zegenen. Deze Wandeling Marie Dubois is vernoemd naar een gevlucht hugenotenmeisje uit Metz, dat in 1687 ternauwernood aan haar vervolgers wist te ontkomen. Wij hebben dit initiatief vanuit Ludweiler voortgezet en gaven de 50 kilometer lange wandelroute een permanent karakter

Glasblazers
Karl-Werner vertelt dat het plaatsje Ludweiler, nu stadsdeel van Völklingen, in 1604 als hugenotenstad is ontstaan. De machthebber van deze streek, graaf Ludwig II von Nassau-Saarbrücken, zag wel iets in de overkomst van een twaalftal hugenotenfamilies. Hem was niet alleen de geloofsvastheid van de calvinisten opgevallen, maar ook hun ijver en toewijding, waardoor ze veel succes boekten in handel en nijverheid. Daarom besloot hij de hugenotenfamilies, die vooral veel ervaring hadden in het glasblazen, binnen te halen. Dat zou de welvaart in zijn machtsgebied ten goede komen.
„De graaf ondertekende op 8 juni 1604 de Stichtingsoorkonde. De hugenoten mochten toen midden in de bossen het dorp Ludwigsweiler, later afgekort tot Ludweiler, gaan opbouwen. Ludwig gaf hen nadrukkelijk toestemming om hun geloof volgens de leer van Calvijn uit te oefenen.
Het ging de glasblazers aanvankelijk erg voor de wind. Maar toen kwam de bloedige Dertigjarige Oorlog (1618-1648) en bleef er weinig over van het welvarende glasblazersdorp. Tot overmaat van ramp viel het Duitse gebied rond Ludweiler daarna tijdelijk in handen van de Fransen en in 1685 ging het hugenotenkerkje van Ludweiler in vlammen op. Toch bleef het nog lang het godsdienstige centrum van de Franssprekende gereformeerden aan beide zijden van de Frans-Duitse grens.
Pas in 1787 zijn de vervolgingen voorgoed verleden tijd, als Lodewijk XVI het Tolerantie-edict van Versailles accepteert.

Metz
Voordat ik een stukje van de lange hugenotenweg omwille van de tijd per fiets verken, krijg ik nog een rondleiding door de sober aangeklede hugenotenkerk. „Dit is al de vierde kerk op deze plek sinds 1786, vertelt Karl-Werner. Op de 40 meter hoge toren prijkt een groot hugenotenkruis. Ook binnen herinnert veel aan de Franse gereformeerden. Naast de kansel is een fors hugenotenkruis aangebracht en in de grote glas-in-loodramen zie ik talrijke kleine kruisjes. „Al die kruisjes symboliseren de eenheid van de hugenoten, die over de hele wereld verstrooid zijn geraakt.
De lange hugenoten-wandelweg, die veel gelijkenis vertoont met het wandelpad in Hessen, is volgens Desgranges eigenlijk fictie. „De geheime vluchtroute van Courcelles-Chaussy naar Ludweiler liep namelijk iedere keer weer anders en zeker niet over brede wandelpaden. Graag zou hij zien dat het pad werd doorgetrokken tot de Temple Neuf, de nieuwe hugenotenkerk van Metz. „Historisch gezien was Metz een belangrijk toevluchtsoord voor de hugenoten.

Informatie
Hugenoten-wandelweg in Hessen:
"http://freenet-homepage.de/Abelinator/hugenottenwanderweg.htm" http://freenet-homepage.de/Abelinator/hugenottenwanderweg.htm
 

"http://freenet-homepage.de/Abelinator/hugeno_wanderweg.htm" http://freenet-homepage.de/Abelinator/hugeno_wanderweg.htm
Bezichtiging hugenotenkerk in Daubhausen: Pfarrer Ulrich Ries, Kirchstrasse 33, D-35630 Eheringhausen-Katzenfurt, tel. 0049-6449-298 (pastorie) of 0049-6443-3721 (privé).

Adres Maison Rambaud (t.a.v. Christa Gombel): Hugenottenweg 3 , D-35630 Ehringshausen-Greifenthal, tel. 0049-6449-6644; info@maison-rambaud.de
 

"http://www.maison-rambaud.de" http://www.maison-rambaud.de
 

"http://www.womensnet.de/magazin/archiv/lifestyle/wohnen-essen/so-schmeckt-der-sueden.html" http://www.womensnet.de/magazin/archiv/lifestyle/wohnen-essen/so-schmeckt-der-sueden.html (met recepten)

Hugenoten wandelweg in Saarland: Evangelische Kirchengemeinde Ludweiler-Wandt, tel. 0049-6898-4541.
 

"http://www.memotransfront.uni-saarland.de/htm/8x5.htm" http://www.memotransfront.uni-saarland.de/htm/8x5.htm
 

"http://www.bistumsblatt.paulinus.de/archiv/0437/blickpkt.htm" http://www.bistumsblatt.paulinus.de/archiv/0437/blickpkt.htm
 

 "http://www.warndt.eu/freizeit_kultur/wanderrouten/hugenotten_weg/presseschau_auf_den_spuren_der_geschichte/" http://www.warndt.eu/freizeit_kultur/wanderrouten/hugenotten_weg/presseschau_auf_den_spuren_der_geschichte/

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen