Gedreven door winkelen

Eigenlijk wil Esther Weerts (38) niet meer praten over haar vroegere koopgedrag. Ze heeft dat van zich afgeschud en houdt zich nu bezig met hulp aan anderen. „Ik heb het verleden niet helemaal gewist, maar onthoud en gebruik alleen de goede dingen. De energie die ik ooit in kopen stak, steek ik nu in andere mensen.
Vlak na haar periode van koopverslaving zat ze op een bankje bij het outletcentrum in Roermond. Ze bezag haar verleden en bestudeerde het gedrag van de shoppende menigte. De Limburgse omschrijft de outlet als „een mekka voor de koopverslaafden. Net als de Bijenkorf, de Hema en Ikea. Een kennis van haar is verantwoordelijk voor de reclame in een groot winkelbedrijf. „Hij plaatst de trickers om de aandacht van de koper te trekken en zorgt ervoor dat ik cliënten krijg.
Nog maar enkele jaren geleden trok ze er zelf op uit. De dwangmatige lust tot kopen ontstond toen ze herstelde van een burn-out. „Ik heb altijd al veel energie gehad en begon te kopen. Van alles. Veel kleding natuurlijk, maar ook andere zaken. Ook in supermarkten. We hadden altijd voorraad. De hagelslag en de melk waren nooit op.
De meest opvallende aankoop heeft ze bewaard: een tas van Louis Vuitton, voor de kenners het neusje van de zalm. „Ik heb me er weken op gefocust. Ik werkte als business consulente en probeerde op mijn werk een goede deal te sluiten, zodat ik de provisie voor de aankoop kon gebruiken.
Ze reisde van Weert naar Amsterdam om de tas van 600 euro te bemachtigen. „De enige manier om rust in je hoofd te krijgen, is op dat moment kopen. Het is heel onlogisch, een dwang.

Zonder medicatie
Man en kinderen viel haar koopdwang in het begin niet zo op. Ze maakte geen schulden en betaalde de aankopen van haar eigen salaris. „Ik kocht ook enorm veel cadeautjes. Voor familie, vrienden en kennissen. Een koopverslaafde zoekt heel veel buiten zichzelf. Ik had voor een halfjaar cadeautjes in huis. En verjaardagskaarten. Stapels.
Als ze terugblikt, noemt ze zich niet alleen een emotiekoper, maar ook een funshopper en troostkoper. „Ik heb in korte tijd alle stadia doorlopen. Ze kan er nu om lachen. „Koopverslaving kan genezen, zegt ze zelfverzekerd. „Ik vergeet nu vaak zelfs de datum van verjaardagen.
Tijdens een vakantie liet ze man en kinderen vlak voor hun vertrek naar huis in de steek om een paar schoenen te bemachtigen die ze de dag daarvoor in een etalage had zien staan. Het was een van de laatste keren dat ze in de ban van het kopen was. Via een krantenartikel kwam Esther in aanraking met Carien Karsten in Amsterdam. Ze las ook haar boek over koopverslaving. Bij een workshop moesten alle deelnemers hun belangrijkste aankoop meenemen. Voor Esther was dat de Vuitton-tas. „Ik gooi hem in de gracht, zei ik na afloop. Niet doen, riep nog een andere deelnemer, geef m dan maar aan mij. Natuurlijk gooide ik de tas niet weg, het ging mij erom dat ik een heel ander gevoel had gekregen.
Esther heeft haar leven radicaal omgegooid. „Ik heb een enorme drang om zelf grip op de zaak te houden, zo verklaart ze haar ommezwaai en haar afkeer van medicijnen. „Net als bij de burn-out. Toen wilde ik van de psychiater geen pillen, hoewel ik tegen een psychose aan zat. Ik wilde bewijzen dat ik het zonder medicatie kon, en dat kan ook bij een koopverslaving.

Complete erfenis
Haar kinderen stonden perplex. „Ik wilde niet meer alles voor ze kopen waarom ze vroegen. Carien Kasten stelde voor om een vorm van lotgenotencontact te beginnen, maar dat gaf Esther geen voldoening. Ze las boeken, ondervroeg mensen en begon een tijdje geleden een studie sensitherapie.
Sensitherapie is een alternatieve en ook paranormale geneeswijze. Er is sprake van een samenraapsel van alternatieve methoden, waaronder drukpuntmassage, edelsteentherapie, kinesiologie, EFT (emotional freedom techniques), orthomoleculaire preparaten en het gebruik van de zogenaamde biosensor. Dat is een soort pendel waarmee iemand op paranormale wijze kan vaststellen wat patiënten nodig hebben en van welke allergieën of gifstoffen zij last hebben.
Sindsdien voert Esther gesprekken met koopverslaafden, hooggevoelige mensen en anderen die bij haar hulp zoeken. „Als hun problemen te ernstig zijn, verwijs ik ze door naar een collega of naar een therapie dicht in de buurt, dat kan van alles zijn.
De afgelopen jaren liep ze tegen de verwoestende gevolgen van de koopverslaving op. „Geldproblemen, dreigende echtscheidingen, iemand die er in korte tijd een complete erfenis doorheen joeg. Of een partner die plotseling niet meer kon bellen omdat de telefoonrekening niet was betaald. Het geld was voor andere zaken gebruikt. Dat soort zaken.
De laatste maand van het jaar zijn voor de dwangkopers erg moeilijk, weet ze. „Sinterklaas, daarna Kerst, in combinatie met donkere dagen en triest weer. Ze is ervan overtuigd dat achter de koopverslaving vrijwel altijd andere oorzaken schuilgaan. „Vaak liggen die in het verleden, in de jeugd. Meestal is er een groot gebrek aan zelfvertrouwen. Men koopt om er leuk uit te zien of om contact te zoeken met anderen. Koopverslaafden hebben graag aandacht. Ik probeer hun eigenwaarde te verhogen en geef ze ook geen pluim. Anders worden ze weer van mij afhankelijk. Ze moeten het juist zelf doen. Als ze iets leuks in de etalage zien liggen, adviseer ik eerst eens tien keer te gaan kijken. Dan zie je anderen ermee lopen en is het vaak niet leuk meer.

Alle rangen en standen
Ten minste enkele honderdduizenden mensen in Nederland zijn koopverslaafd. „Dat is een voorzichtige schatting, zegt Carien Karsten, deskundige en mede-auteur van het boek Shoppen, de lust, het lijden en de lol. Internationaal wordt het aantal shopaholics, zoals de koopverslaafden ook wel worden aangeduid, geschat op 2 tot 6 procent. „Misschien zijn er in Nederland wel een half miljoen.
Ze maakt een duidelijk onderscheid tussen verslaving en kooplust. „Als je je kooplust ervaart alsof die je overkomt, is er sprake van verslaving. Zolang je zelf de controle houdt en kunt blijven nadenken over wat je doet, ben je niet verslaafd.
De 52-jarige Amsterdamse houdt zich al verschillende jaren bezig met dit fenomeen. Ze is een van de weinige deskundigen, pas de laatste tijd komt er meer belangstelling voor koopverslaving. Als psychotherapeute behandelt mr. dr. Carien Karsten in groepen mensen die in hun kooplust niet te temmen zijn en bij wie de spullen zich in huis als het ware opstapelen. Bij vrouwen vaak kasten vol kleren, bij mannen -een kleinere groep maar wel nadrukkelijk aanwezig- vooral gereedschap, boeken en elektronica.
Karsten onderzocht in 2003 tijdens drie dwaze dagen in de Bijenkorf het gedrag van het kooplustige publiek. Haar bevindingen waren schokkend. „Het komt voor in alle rangen en standen. En niet alleen vrouwen maar ook mannen hebben er last van.
Het menselijk gedrag blijft haar soms verbazen. „Mannen die geen grenzen stellen aan het koopgedrag van hun vrouw, of andersom. Er ontstaat, net als bij verslaving aan alcohol, toch een zekere afhankelijkheid van elkaar. Daarom neem ik vaak man en vrouw samen in behandeling.

Zich oppeppen
Ondanks de ernst van de situatie kan ze om sommige situaties bij tijd en wijle hartelijk lachen. „Zo krijg ik mails van mannen die zeggen problemen te hebben met het koopgedrag van hun vrouw. Van iemand die de creditcards verstopt en bij thuiskomt merkt dat er toch weer een nieuw bankstel is besteld. Maar het komt ook voor dat de zender van de mail zelf koopverslaafd blijkt te zijn.
Carien Karsten onderscheidt vier types. Allereerst is daar de troostkoper, het enigszins depressieve type dat zichzelf oppept door weer een leuke aanschaf. „Soms heeft men aan een paar oorbellen op dat moment al genoeg, aldus de psychotherapeute.
Daarnaast is er de koopjesjager; iemand die gedreven wordt door scoren. „Dat hoeft niet erg te zijn; ik heb een broertje die er ook last van heeft en altijd probeert de goedkoopste spullen op de kop te tikken. Vervelender wordt het wel als je allerlei zaken aanschaft die je toch niet gebruikt.
Een derde categorie bestaat uit funshoppers. „Die groep is erg veel in het nieuws. Je ziet dat in deze tijd van het jaar zich ook weer sterk manifesteren. Kopen is voor hen de populairste vrijetijdsbesteding. Men stelt vooraf een bedrag vast om uit te geven, hoe dan ook. Als dat alleen op een vrije dag gebeurt, is het te overzien, maar ik behandel ook mensen met burn-out en daar zie je soms dat het kopen alle vrije tijd in beslag gaat nemen. Men maakt dan zelfs een verdeling over de dag: dan dit en dan dat kopen. Dan zit je ook dicht bij de vierde en ergste groep, de dwangkoper.

Schuldgevoel
Ze heeft een mevrouw gekend die zelfs haar vakantie steeds op een voor haar bekende plek wilde doorbrengen. „Daar kende ze de winkels, dan kon ze vooraf haar kooplust uitstippelen. Man en kinderen naar het strand en zij maar shoppen, tot het bittere einde. En dan had ze later weer spijt en kreeg ze een schuldgevoel over haar gedrag.
Kinderen houden er overigens soms een tic van over. Carien Karsten voerde gesprekken met de dochter van een koopverslaafde die zon aversie tegen winkels had overgehouden, dat het haar niet goed meer lukte om kleding voor haar eigen kinderen aan te schaffen.
Meestal onttrekken de koopproblemen zich aan het oog van de buitenwereld. „Alleen winkeliers weten feilloos welke klanten meer dan kooplustig zijn, weet ze. „Die zien dat aan hun gedrag. In de meeste gevallen komt de onbedwingbare lust om spullen aan te schaffen pas in de openbaarheid als de schulden de pan uit rijzen. De schuldeisers staan op de stoep en soms wordt ook de werkgever erbij betrokken. Door de economische recessie in de voorbije jaren konden velen er niet onderuit hun verborgen gedrag aan de openbaarheid prijs te geven. Alleen als de betrokkenen geld in overvloed hebben, blijft de verslaving binnenshuis. „Maar dan is er ook sprake van lijden. In die gevallen kan de lust tot kopen eveneens zo dwangmatig worden dat iemand er zelf last van krijgt.

Echtscheidingen
Niet iedereen wordt zomaar koopverslaafd, meent ze. „Er is sprake van moeilijk te controleren impulsen. Sommigen zijn aan andere zaken verslaafd of zijn daar gevoelig voor. Meestal zijn het extraverte persoonlijkheden die dit overkomt. Mensen die mooi voor de dag willen komen, zich een beetje theatraal opstellen, een beetje perfectionistisch zijn. Heel leuke mensen eigenlijk. Ze maakt wel een uitzondering. „Ook na echtscheidingen zie je soms het koopgedrag veranderen. Iemand die een bepaald koopgedrag gewend was en dat niet meer kan voortzetten, wordt soms een troostkoper. En dat kan uiteindelijk zelfs een dwangkoper worden.
Carien Karsten denkt niet dat koopverslaving iets van de 21e eeuw is. „Iedereen kent wel een oud-tante of ander familielid dat na haar of zijn overlijden een huis vol met spullen bleek te bezitten waarvan men zich afvroeg waarvoor het was aangeschaft. Ook honderden jaren geleden kwam het voor. Wel speelt welvaart natuurlijk een rol. En kinderen die minder leren met geld om te gaan en financiële grenzen te stellen, zullen er eerder last van hebben. Reclame, het makkelijk lenen van geld en de houding ten opzichte van geld lenen, alles speelt mee.
Daarom vreest ze wel dat koopverslaving de komende jaren zal verergeren, gedreven door een aantrekkende economie. „Denk aan internetshoppen. Je weet niet wat je uitgeeft, het is zo gemakkelijk. Er is sprake van virtueel geld. Als ik eerlijk ben, vind ik het ook heerlijk om bij Amazone een boek te bestellen

Meer winkels dan kerken
Het feit dat religie steeds meer uit de samenleving wordt verdreven, is eveneens een oorzaak. „Er zijn veel meer winkels dan kerken. Mensen gaan op zoek naar een instituut, in dit geval ik-gericht, en vinden dat in het bezoeken van winkels. Een innerlijk kompas, de calvinistische soberheid, bestaat niet meer. Ze schrok tijdens haar bezoeken aan de Bijenkorf van de opzwepende muziek. „Mensen werden bijna in extase gebracht, haast gedwongen om te kopen.

Moet er geen paal en perk worden gesteld aan het versterken van de kooplust?
„Bij reclames over lenen zou er zeker rekening mee moeten worden gehouden. De Postbank zou wat dat betreft een voorbeeld kunnen nemen aan de EO, die reclames voor bepaalde leningen schrapte. Verder moet het niet gaan, denk ik. Natuurlijk kan iedereen die bepaald drukwerk niet wenst te ontvangen een sticker op de brievenbus plakken.
Carien Karsten denkt dat de wal het schip zal keren. „Je hebt tegenbewegingen als consuminderen en bewust kopen. Breien en zelf kleding maken mogen weer. Ik denk dat er een keer een verzadigingspunt wordt bereikt.''

De lust en lol van shoppen
Mr. dr. Carien Karsten (52) is schrijfster en psychotherapeute. Als management-consultant heeft zij B&A/Prometheus opgericht. Dit bureau houdt zich bezig met preventie, behandeling en terugkeer naar het werk bij burn-out en andere arbeidsgerelateerde problemen.
Carien Karsten studeerde Nederlands Recht en Klinische Psychologie aan de Universiteit van Groningen. Zij promoveerde op de wijze waarop heroïneprostituees zich door het leven slaan.Samen met Klazien Laansma schreef ze het boek Shoppen, de lust, het lijden en de lol (Elmar, 2003). Ze is vaste columnist voor het blad Opzij, Rendemens en de website burnin.nl. Meer info: www.carienkarsten.nl

Poli voor ongecontroleerde kopers

Verslaving of een psychische stoornis? Psychiater Jacques Boermans, verbonden aan de GGZ Noord- en Midden-Limburg, is er nog niet uit. Samen met twee psychologen startte hij recent in Roermond een polikliniek voor koopverslaafden.

Ongecontroleerd kopen, dat is de beste benaming, vindt Boermans, die probeert de termen shopaholic en dwangmatige koper te vermijden zolang de precieze oorzaken van het probleem niet nader in kaart zijn gebracht. De Roermondse psychiater kreeg begin dit jaar interesse in het onderwerp, nadat hij had geluisterd naar een radioprogramma met daarin een uiteenzetting over koopverslaving door psychotherapeute, schrijfster en deskundige Carien Karsten. „Ik was het onderwerp nooit zo tegengekomen, het boeide me meteen.
Hij sloeg er de literatuur op na. „Het viel me op dat er vrij weinig over bekend is, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld depressies of aandoeningen als schizofrenie. Ook binnen de geestelijke gezondheidszorg is het een onderwerp dat niet in de aandacht staat, terwijl er volgens de cijfers toch zoveel mensen last van hebben.
De schattingen naar het aantal shopaholics variëren, maar zijn daarom niet minder onrustbarend. In de VS kwam uit eerder onderzoek naar voren dat tussen de 2 en de 6 procent van de mensen eraan zou lijden. In Duitsland kwam eveneens een getal van 6 procent uit de bus en recent werd dit in Amerika bevestigd. Over Nederland zijn geen precieze gegevens bekend, maar het zou Boermans „niet verbazen als de getallen hier overeenkomen met de uitkomsten van deze onderzoeken.

Kredietbanken
Hij besloot, samen met klinisch psycholoog Jos Egger en psychologe Froukje Wouts, er meer onderzoek naar te verrichten. Egger is ook universitair docent aan de afdeling klinische psychologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze dienden bij de GGZ een innovatieplan voor een aparte poli in. „Zodra dit bekend werd in de media, dat was in oktober, zijn we ook maar van start gegaan. We hebben een folder vervaardigd, huisartsen, maatschappelijk werkers, kredietbanken en andere instellingen die met dit probleem in aanraking komen, aangeschreven.
Het resultaat mocht er zijn. De afgelopen weken kreeg Boermans een achttal aanmeldingen, waarvan er na de eerste gesprekken zes overbleven. Deze cliënten zijn voornamelijk afkomstig uit de (wijde) omgeving van Roermond, maar ondertussen heeft de psychiater al verschillende brieven, telefoontjes en vragen uit andere delen van Nederland ontvangen. „Of dat ertoe leidt dat we mensen uit bijvoorbeeld Tilburg of Arnhem gaan helpen, weet ik nog niet. Als zij in aanmerking komen, zit je nog altijd met de fysieke afstand.
Boermans, Eggers en Wouts hebben een behandelprogramma ontwikkeld waarbij wordt uitgegaan van tien tot twaalf sessies. Ze hebben daarbij gebruik gemaakt van Amerikaanse gegevens en methodes en die omgevormd tot een eigen aanpak. „Die behandelmethode richt zich op zogenaamde impulscontrolestoornissen. Dan kun je, naast bijvoorbeeld koopverslaving, denken aan zaken als pyromanie en andere dwangmatige handelingen. We willen onze cliënten gedragsmatig behandelen, eventueel aanvullende medicatie verstrekken, zeker als er stemmingsproblemen ten grondslag liggen aan de problematiek. De therapie is erop gericht om het probleem beheersbaar te maken.

Minderwaardigheidsgevoel
Over de oorzaken bestaan nog veel open vragen. „Er zijn cliënten met een stemmingsproblematiek, maar er zijn er eveneens waarbij dat niet het geval is.
Om wetenschappelijk verantwoorde gegevens te kunnen verzamelen, is informatie van meer cliënten nodig. „Zes is niet genoeg, tenzij er zulke evidente overeenkomsten tussen allen bestaan, dat je op grond daarvan conclusies kunt trekken. Maar het staat vrijwel vast dat we met een aanzienlijk grotere groep moeten werken.
De deelnemers aan hun therapie en ook anderen krijgen vragenlijsten over hun koopgedrag en hun persoonlijkheidskenmerken voorgelegd. Er zijn volgens Boermans onderzoeken uitgevoerd, in de VS, waaruit zou kun kunnen blijken dat het ongecontroleerde kopen te maken heeft met een functiestoornis in de hersenen, maar vast staat dat niet. „Net zoals de vraag hoe die stemmingsproblematiek in elkaar steekt. Wanneer de kick van het kopen voorbij is, belandt het gekochte vaak op een stapel en schaamt men zich ervoor.
Boermans geeft aan dat met het erkennen van het probleem een belangrijke drempel geslecht is. „Maar dat geldt voor bijna alle zaken waarmee ik te maken heb. Vaak is het ongecontroleerde kopen een probleem dat al vele jaren duurt. Het begint meestal rond het 18e of 19e levensjaar en op een leeftijd van ongeveer 30 jaar krijgt de betrokkene in de gaten dat er iets mis is. Er is, zeker bij dit onderwerp, een behoorlijke schroom te overwinnen.
Vaak is er sprake van een combinatie met een minderwaardigheidsgevoel. „De betrokkene voelt zich iemand tijdens het kopen, vaak in combinatie met de aandacht van de verkoper of verkoopster.

Reclame voor lenen
Het neuropsychologische onderzoek is, voor zover bekend, uniek in Europa, wellicht zelfs wereldwijd het enige in zijn soort. Wanneer de resultaten bekend zijn, weet Boermans niet. „Er moet nog heel veel werk worden verzet. Het heeft geen promotiedoel. Hoewel, het zou kunnen dat het daarop uitdraait. Dat zou mooi zijn.
De psychiater denkt niet dat er voor de overheid een taak is weggelegd om de koopverslaving in te dammen. Wel zou, wat hem betreft, de reclame voor lenen wat minder uitbundig moeten worden gepropageerd. „Nu wordt het zelfs beloond wanneer je geld leent. Het uitgeven van geld wordt verder aan alle kanten gestimuleerd door de creditcard, de pinautomaat, door chippen en internetwinkelen. Dat heeft natuurlijk invloed op de koopverslaafden.''

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen