Oog in oog met aids

De neus op de feiten. Die feiten zijn overweldigend. Een op de vier inwoners van Zuid-Afrika is hiv-besmet en loopt daardoor grote kans aids te krijgen. De gemiddelde levensverwachting in het land zal daardoor in 2010 waarschijnlijk, in dertig jaar tijd, gedaald zijn van 69 tot 37 jaar. In Botswana gaat de levensverwachting in die periode zelfs van 74 naar 27 jaar. De epidemie werd een pandemie en vaagt in een deel van het Afrikaanse continent de opgroeiende generatie grotendeels weg.
Wereldwijd leven nu al meer dan 38 miljoen mensen met het dodelijke virus, van wie 95 procent in ontwikkelingslanden. Inmiddels zijn ongeveer 20 miljoen mensen aan aids overleden. Jaarlijks raken bijna 5 miljoen personen geïnfecteerd met hiv, het virus dat zich in drie tot tien jaar tijd tot aids kan ontwikkelen. Door de ondervoeding ligt die termijn in ontwikkelingslanden vaak dichter bij drie dan bij tien jaar.

Geen verweer
In de Rijnsburgse pastorie van ds. W.N. Middelkoop verschijnen de beelden op het scherm van de laptop: Een besmette moeder met haar beide dochters, die hun riskante seksuele contacten openlijk toegaven. Een jonge vrouw met een opgezwollen gezicht (de patiënten zijn vatbaar voor allerlei ziekten doordat aids hun afweersysteem ondermijnt). Een broodmager meisje, krachteloos op bed.
Tussendoor zijn er beelden van het fraaie landschap van Zuid-Afrika, een van de landen waar dit ongekende drama zich voltrekt.
Hulpverleners kunnen geen genezing bieden. Wél medicijnen die het virus onderdrukken, voedsel dat de lichamelijke conditie verbetert, voorlichting over preventie, sociale hulp aan de getroffen gezinnen en geestelijke bijstand als de kwaal voortwoekert.
Kerken en christelijke organisaties spelen een grote rol in de bestrijding van aids en de behandeling van de gevolgen van de ziekte. In verschillende landen hebben ze daarbij zelfs de leiding.

Confrontatie
Als voorzitter van het deputaatschap diaconaat van de Christelijke Gereformeerde Kerken maakte ds. Middelkoop, samen met zijn vrouw, eind oktober deel uit van het gezelschap dat in Zuid-Afrika in enkele dagen tijd kennismaakte met de gevolgen van de pandemie.
Prisma, de organisator van de reis, is een vereniging van reformatorische en evangelische organisaties op het gebied van ontwikkelingssamenwerking en werelddiaconaat. Elk van die organisaties vaardigde iemand af om kennis te nemen van de gevolgen van de epidemie en van de opgezette hulpverlening. Die kennis wordt nu via lezingen, lessen, artikelen en interviews verspreid.
Tot het reisgezelschap behoorden naast het echtpaar Middelkoop de Tweede-Kamerleden Van der Staaij (SGP; ook namens Woord en Daad) en Huizinga-Heringa (ChristenUnie), IKON-verslaggevers, drs. P.J. Vergunst namens de Gereformeerde Zendingsbond, ds. T. de Boer van De Verre Naasten, ds. F. Gerkema van Tear Fund, ds. H. de Jong namens Red een kind, ds. W. Tamboer als vertegenwoordiger van Dorcas, ds. M. van Kampen en zijn vrouw (eveneens predikant) vanuit ZOA-vluchtelingenzorg en dr. H.J. Agteresch met zijn vrouw namens Zending en Bijzondere Noden van de Gereformeerde Gemeenten.
In het weeshuis van Johannesburg ontmoetten ze kinderen die moederziel alleen achterbleven toen hun ouders aan aids overleden. De reizigers maakten kennis met de ziekenverpleging, de thuiszorg en adoptieprojecten, bezochten een begraafplaats met een groot aantal kindergraven, spraken met patiënten en legden samen met bijbelschoolstudenten huisbezoeken af.

Betrokkenheid
Niet eerder werd een reis met kerkelijke vertegenwoordigers georganiseerd om de Nederlandse christenen met hulpverleningsproblematiek te confronteren. De werving van geld voor dit werk was nog niet eens het belangrijkste doel van de reis, zegt ds. Middelkoop. „We willen de Nederlandse christenen wakker schudden. We mogen onze ogen niet sluiten voor de ramp die zich voltrekt.
Ondanks de ernst en omvang van de epidemie blijkt uit onderzoek van Prisma dat christenen in Nederland zich nauwelijks bij de aidsproblematiek betrokken voelen. Deze geringe aandacht staat volgens de vereniging „in schril contrast met de vragen en noden waarvoor onze medemensen in het Zuiden zich geplaatst zien.
Bijna de helft van de ondervraagden gaf aan zich slechts matig geïnformeerd te voelen over de hiv- en aidsproblematiek. Ruim eenderde zei de aidsepidemie als ver-van-mijn-bed te beschouwen. Een nog hoger aantal mensen gaf te kennen zich niet betrokken te voelen bij het probleem.
Ook bleek dat er over het algemeen in kerken nauwelijks aandacht aan wordt besteed. Er wordt ook zelden gebeden of gecollecteerd voor aidsbestrijding. De deelnemers aan de reis gaan zich dan ook richten op bewustwording en het vergroten van de betrokkenheid in de achterban van de christelijke hulporganisaties.

Machteloos
Dr. Agteresch en ds. Middelkoop zoeken naar verklaringen voor het gebrek aan belangstelling voor de ramp die zich voltrekt. „Onder Nederlandse christenen leeft soms de gedachte dat elk aidsslachtoffer zijn ziekte aan verkeerd seksueel gedrag te wijten heeft. In ons land vallen de slachtoffers vaak in de homowereld of onder drugsverslaafden. Voor velen bevindt dat zich totaal buiten het blikveld. Min of meer onbewust maken we ons daardoor te gemakkelijk van onze verantwoordelijkheid voor de slachtoffers af.
Daarnaast kan de omvang van de pandemie overweldigend overkomen. Zoveel slachtoffers, daarbij is hulpverlening een druppel op een gloeiende plaat. De verbreiding van de ziekte kan ook een gevoel van machteloosheid opleveren: het is toch niet tegen te houden. Elk mens is er echter één, en ook in kleine projecten wordt veel goed werk verricht. In Mattheüs 25 wordt gesproken over een beker koud water, een bezoek aan gevangenen. De Heere vraagt van ons geen grote dingen.

Tweemaal zwanger
Niet iedereen raakt besmet door buitenechtelijk seksueel contact, beklemtoont Agteresch, internist in de Daniël den Hoedkliniek in Rotterdam. Babys lopen de besmetting vaak via hun moeder op. Dat waren er alleen in de Subsahara vorig jaar al 1,1 miljoen.
Bloedtransfusies zijn een andere oorzaak. In veel Afrikaanse landen hebben die nog steeds niet veilig plaats. In de tijd dat dit ook voor Zuid-Afrika nog gold, liep ds. C. Greyling, een van de gesprekspartners tijdens de reis, een hiv-besmetting op. Vanwege hemofilie kreeg hij bloed toegediend. Besmet bloed, bleek achteraf. Toen dat openbaar kwam, stelde Greyling zijn aanstaande vrouw voor de keus of ze met hem verder wilde of niet. Ze besloten te trouwen en de vrouw te beschermen door condoomgebruik.
Het echtpaar ontving desondanks twee kinderen, zegt mevrouw Agteresch. „Ze kozen daarvoor een periode waarin het aantal virusdeeltjes in zijn bloed heel laag was. In die periode gebruikte dan niet alleen ds. Greyling, maar ook zijn vrouw aidsremmers. Tweemaal hebben ze zo gedurende drie dagen zonder condooms geslachtsgemeenschap gehad, biddend, en beide keren is dat gezegend. Mevrouw Greyling liet zich vaak testen, maar ze is nog steeds onbesmet.
Bij velen wordt de ziekte wel door onbijbels seksueel gedrag veroorzaakt. „Het afwijzen van een verkeerd levenspatroon mag er bij ons niet toe leiden dat we onze handen aftrekken van degenen die de gevolgen van de zonde dragen, zegt ds. Middelkoop. „De Heere Jezus zocht de Samaritaanse vrouw juist op. Als christen word je geroepen in bewogenheid hulp te bieden.

Condooms
Om de ziekte te voorkomen, wordt de bewoners van de hulpverleningsgebieden het ABC voorgehouden: abstinence (onthouding van seksueel verkeer vóór de huwelijksdag), be faithful (trouw zijn tijdens het huwelijk) en condoomgebruik.
Over dat laatste aspect ontspon zich een diepgaande discussie binnen het reisgezelschap: condoomgebruik voorkomt verspreiding van de ziekte, maar kan wel tot gevolg hebben dat men een verkeerde levensstijl handhaaft. Christelijke hulpverleners worstelen met dat dilemma.
„Wat mij opviel, zegt Agteresch, „is dat, als men een prediking voorstaat waarin vooral de liefde van Christus wordt beklemtoond, terwijl de wet minder functioneert, dit zich vertaalt in ruimere ethische opvattingen.
Voordat ds. Middelkoop op reis ging, lag het voor hem glashelder: condoomgebruik is geen advies dat een christelijke hulpverlener kan geven. „Als die A en die B goed functioneren, is C ook helemaal niet in beeld, dacht ik. Tijdens de reis ben ik er echter van onder de indruk geraakt hoe complex het probleem is. Op aids heerst een groot taboe. Mensen camoufleren de ziekte en vragen ook niet aan hun seksuele partners of die besmet zijn. Het liefst ontkent men het probleem. Daarom werd de komst van het hospice dat wij bezochten, in de omgeving niet met open armen ontvangen, maar met argusogen bekeken. De mensen krijgen dan ook hulp onder twee voorwaarden: men moet zich op besmetting laten testen én men moet niet langer over de ziekte zwijgen.
Ook de overheid ontkent het verband tussen aids en het leefpatroon. Ze ziet de ziekte als een gevolg van de armoede. In plaats van het genoemde ABC beveelt de regering het eten van bietjes, aardappelen en knoflook aan. Deugdelijke voorlichting ontbreekt en de distributie van medicijnen verloopt moeizaam. Slechts 18 procent van de patiënten wordt behandeld. De mensen hebben bijwerkingen van de medicijnen en verzuimen daardoor die dagelijks in te nemen; er zijn veel te weinig sociale werkers die de mensen daarin stimuleren.
De krottenwijken liggen vaak ver bij een apotheek vandaan. Lopen gaat niet meer en voor een taxirit is er geen geld. Door de armoede staat men voor ingrijpende keuzes: als je je geld aan medicijnen besteedt, kun je geen eten kopen, en andersom. Door de vele sterftegevallen zijn er ook minder mensen die voedsel produceren. Het opleidingsniveau daalt doordat weeskinderen voor elkaar moeten zorgen en daardoor niet meer naar school gaan.
Een week voordat het reisgezelschap op bezoek kwam, werd Kareltje in een prullenbak gevonden, vertelt mevrouw Agteresch. „Zo worden er in de provincie waar wij op bezoek waren, per maand driehonderd kinderen te vondeling gelegd, als gevolg van armoede en ziekte.

Suikeroom
Huwelijkstrouw is onder de zwarte bevolkingsgroepen van Zuid-Afrika geen deel van de cultuur, zegt mevrouw Middelkoop. „We zijn nauwelijks complete gezinnen tegengekomen. Er zijn veel scheidingen en bij de huwelijken die in stand blijven, zijn de mannen door seizoensarbeid vaak maandenlang van huis. In die cultuur is het niet toelaatbaar dat een vrouw aan haar man vraagt of hij haar trouw gebleven is. Je kunt niet zeggen dat dit in de kerk niet aan de orde is, want 70 procent van de bij de kerk aangesloten vrouwen heeft een niet-kerkelijke man. Dit alles brengt grote risicos met zich mee. Ook christelijke vrouwen staan dan voor de vraag: Moet ik mezelf niet door een condoom beschermen?
Het losbandige levenspatroon belemmert de bestrijding van de ziekte, vult Agteresch aan. „Er zijn onderwijsprogrammas nodig die meisjes weerbaar maken, zelfrespect bijbrengen en de waarde van het verband tussen huwelijk en seksualiteit laten zien. Jonge meisjes hebben nu al jong (vaak gedwongen) seksueel contact met allerlei vriendjes, of ze hebben een suikeroom die hun studie of eten betaalt in ruil voor geslachtsgemeenschap. Leraren vormen ook geen voorbeeld, want die vragen hetzelfde betaalmiddel voor een goed cijfer. Aids werkt als een vergrootglas, waardoor al dit soort dieperliggende problemen zichtbaar worden. Schrijnend is dat ook de kerk weinig voorbeelden van een gezond gezinsleven kan laten zien. Op de bijbelschool die we bezochten, waren er van de 55 studenten maar twee getrouwd. Vele anderen kunnen geen bruidsschat opbrengen.

Moeilijke keuze
Christelijke hulpverleners houden de bevolking het bijbelse levenspatroon voor, maar weten ook dat velen zich niet aan die normen zullen houden. „Dan vragen ze zich af of ze toch niet condoomgebruik moeten adviseren om verspreiding van de ziekte te voorkomen. Het is kiezen uit twee kwaden, zegt Agteresch, voor wie bezinning op dit probleem onderdeel van zijn reisopdracht was. „Toch denk ik niet dat christelijke organisaties condoomgebruik buiten het huwelijk kunnen aanbevelen. Dan verval je in situatie-ethiek. Geslachtsgemeenschap buiten het huwelijk blijft zonde, ook in Afrika. Binnen het huwelijk ligt het iets anders. Als je weet dat een van de echtgenoten met hiv besmet is, zoals bij ds. Greyling, zou er plaats voor condoomgebruik kunnen zijn, ook omdat dan het zesde gebod in het geding is: onbeschermd seksueel verkeer kan de ander schade aandoen.
Ds. Middelkoop: „Je moet zonde zonde blijven noemen, dat is helder. Toch is het de vraag of je in zon situatie en zon cultuur ook buiten het huwelijk condooms soms niet zult moeten gedogen, om verbreiding van de ziekte tegen te gaan. Het moeilijke punt is namelijk dat overtreders van het zevende gebod anderen kunnen besmetten, waardoor ook het zesde gebod in het geding is. Ondertussen blijf je op de waarde van onthouding en trouw wijzen. Overigens moeten dit soort discussies het hulpverleningswerk niet lamleggen.

Zendingsopdracht
De deelnemers aan de reis realiseerden zich dat ze slechts het topje van de ijsberg te zien kregen. „De mensen die wij ontmoetten, waren nog bevoorrecht: ze kregen hulp. Er zijn miljoenen aidsslachtoffers voor wie er geen enkele zorg is.
In Afrika komt de ziekte dicht naar je toe, ondervonden de vier reizigers. „Het land, de samenleving gaat er kapot aan. Het is onze roeping om bewogenheid te tonen met de lijdende naaste, zoals de Heere Jezus dat tijdens Zijn omwandeling op aarde deed, zegt ds. Middelkoop. „We bieden medische hulp, maar moeten vooral ook spreken over het zielenmedicijn. De Woordverkondiging mag niet vergeten worden. Zeker omdat je weet dat veel van deze mensen niet oud zullen worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen