Dwangarbeid in een rakettentunnel

Als je vanuit Nordhausen in de Zuidelijke Harz de bordjes naar het voormalige concentratiekamp KZ Mittelbau Dora volgt, kom je ver van de bewoonde wereld in een prachtig natuurgebied terecht. Niets wijst erop dat hier tienduizenden dwangarbeiders diep onder de grond geheime wapens voor Hilters oorlogsmachinerie in elkaar moesten zetten.
De weinige overlevenden zagen op 11 april 1945 de tanks naderen van de Amerikaanse bevrijders. Zij maakten een eind aan jarenlange terreur en geweld.
Op 11 april, 60 jaar na dato, ontmoeten hoogbejaarde dwangarbeiders elkaar opnieuw bij de strak aangeharkte appèlplaats. Ze zijn afkomstig uit heel Europa, uit Israël en zelfs uit Australië. Sommigen komen moeizaam lopend aan, anderen geduwd in een rolstoel. Eén van hen, Petro Mischtschuk uit Oekraïne, heeft het groen-gestreepte arbeidersuniform opnieuw aangetrokken. De 78-jarige overlevende knielt met een rode roos bij de ingang van het kamp, waar afgebroken spoorstaven machteloos in het niets verdwijnen, en legt bloemen in een van de verbrandingsovens van het kamp-crematorium. Een ontroerend moment. Ook de 81-jarige Willi Frohwein beleeft het allemaal weer opnieuw. „De Stollen, de onderaardse gangen heb ik weer gezien, en de bedompte lucht geroken. Ik heb opnieuw de pijn, de nood van toen beleefd.

Von Braun
Het verhaal begint in 1936 op een afgelegen eiland voor de Baltische kust, bij Peenemünde. Dr. Werner von Braun leidt daar een geheim onderzoekcentrum voor de ontwikkeling van nieuwe straalvliegtuigen en raketten. Op de tekentafels groeien twee ontwerpen: de Fi 103, een onbemand vliegtuig (de latere V1), en de A4, een grote ballistische raket (meer bekend als V2). Met de bom die in de neus kan worden meegevoerd, zullen het geduchte wapens worden.
Vanaf 1942, als het verloop van de oorlog een ongunstige wending neemt, stellen de Nazi-leiders al hun hoop op het nieuwe wonderwapen, de A4. Het krijgt als spoedig de naam Vergeltungswaffe (vergeldingswapen) 2, afgekort tot V2. Een eerste geslaagde lancering van een prototype heeft op 3 oktober 1942 plaats in Peenemünde.
Dit soort geheime activiteiten blijft echter voor de geallieerde strijdkrachten niet verborgen en in de nacht van 17 op 18 augustus 1943 voert de RAF (de Engelse luchtmacht) een vernietigend bombardement uit op het onderzoekscentrum van Peenemünde. Veel raketspecialisten komen om en de productie van raketten is voorlopig onmogelijk. Eerder werden ook al twee andere V2-productiecentra vernietigd: de Zeppelinfabrieken in Friedrichshafen en de Rax-Werke in Wiener-Neustadt (Oostenrijk).
De SS, waaronder nu ook het rakettenprogramma valt, besluit de productie zo snel mogelijk te verplaatsen naar een veel minder kwetsbare locatie en wel ondergronds in de berg Kohnstein bij Nordhausen, aan de zuidelijke rand van het Harzgebergte.

Onmenselijke toestanden
Al op 27 augustus 1943 komen de eerste 107 gedeporteerden vanuit het nabijgelegen concentratiekamp Buchenwald aan bij Nordhausen om daar een ondergrondse fabriek te bouwen voor de serieproductie van V1- en vooral ook V2-raketten. Zes maanden lang zijn de eerste gevangenen onder uiterst erbarmelijke omstandigheden in touw om een oorspronkelijke opslagplaats voor brandstoffen uit te bouwen tot een moderne rakettenfabriek. Zo ontstaat het werk- en concentratiekamp Mittelbau Dora, waar de productie van de V2 zal gaan plaatsvinden. De gevangenen die het graafwerk uitvoeren, worden in leegstaande tunnels gehuisvest.
De levensomstandigheden zijn ronduit verschrikkelijk. Het werk is onmenselijk zwaar, het voedsel onvoldoende, de bewakers gewelddadig en de hygiëne onbeschrijfelijk. Het sterftecijfer is afschuwelijk hoog. Daarom is steeds nieuwe aanvoer van dwangarbeiders nodig, 60.000 in totaal.
„Dag en nacht ging die bouw van de galerijen door, verhaalt de Poolse gevangene Wincenty Hein. „De lucht was voortdurend gevuld met gas en steenstof, die neerdaalde op de slaapplaatsen van de gevangenen. Dat had een verwoestend effect op ogen en longen. Door de dreunende ontploffingen van het dynamiet en het lawaai van de boormachines kregen we nauwelijks kans om te slapen. In dwarstunnels zijn houten kribben getimmerd, vier boven elkaar, met 60 cm tussenruimte. Hier verblijven gemiddeld 10.000 gevangenen. Door de zeer onhygiënische situatie in de tunnels wemelen de strozakken van het ongedierte. Er is nauwelijks water beschikbaar om te drinken. Gedurende een periode van vier maanden kunnen de gevangenen zich niet wassen in de tunnels. Ten einde raad urineren sommigen in hun handen om daarmee de kalkstof van hun gezicht te kunnen wissen. Er loopt weliswaar een waterpijp door de tunnel, maar als iemand zich probeert te wassen met het water dat daaruit lekt, wordt hij geslagen door de bewakers. De gevangenen moeten hun behoefte doen in half doorgezaagde benzinevaten. Daarvan zijn er lang niet voldoende, zodat de tunnels al spoedig vreselijk vervuilen. De eerste winter sterven dan ook bijna 3000 mensen als gevolg van stoflongen, diarree, mishandelingen en executies. Soms bedraagt het aantal slachtoffers 120 per dag. De ovens van het crematorium branden doorlopend. „Hier kom je door de poort naar binnen en ga je er door de schoorsteen weer uit. Deze woorden, waarmee SSers de nieuwkomers ontvangen, bevatten een sinistere waarheid.

Rakettenproductie
In januari 1944 komt de wapenproductie op gang. De eerste 50 V2-raketten verlaten per trein de ondergrondse fabriek. Later loopt dat op tot gemiddeld ruim 600 raketten per maand. Binnen in de berg zijn op het hoogtepunt van de productie bijna 15.000 gevangenen betrokken bij de bouw van de V2. Volgens de planning moeten er 12.000 stuks gereedkomen in 13 maanden. Door slimme sabotage wordt dat aantal echter bij lange na niet gehaald. Tot grote woede van de SS blijken veel raketten mankementen te vertonen. Wie wordt betrapt of zelfs alleen maar verdacht is van sabotage, wordt direct ter dood veroordeeld en publiekelijk opgehangen als afschrikwekkend voorbeeld, ten aanschouwe van het hele kamp. Zelfs onbetekenende zaken, zoals het gebruiken van een stukje rubber om een schoenzool te repareren of een stuk leer om een broekriem van te maken, is voor de SS reden genoeg om het ophangen van de betrokkenen te rechtvaardigen.
De Wageningse hoogleraar prof. dr. Dick de Zeeuw, ooit gedwongen om mee te werken aan de rakettenbouw, vertelt dat hij bij de productie van bouten en moeren die onderdelen wel eens expres iets te groot of te klein maakte. „Ik heb er een keer een flink pak slaag voor mijn onzorgvuldigheid gekregen, maar ze hadden me net zo goed ervoor kunnen doodslaan.

Bevrijding
Het jaar 1945 breekt aan. Het eind van de oorlog nadert. De Geallieerden komen steeds dichterbij. Op 8 maart vertrekt het eerste grote transport van Dora-gevangenen naar Bergen-Belsen, als symptoom van ontbinding. Dan volgt het zware bombardement op 3 en 4 april 1945. Direct worden de gevangenen door de SS per trein geëvacueerd naar Bergen-Belsen, Sachsenhausen en Ravensbrück of weggevoerd in zogenaamde Dodenmarsen. Vele duizenden zullen de transporten niet overleven.
Op 11 april vallen Nordhausen en ook de berg Kohnstein definitief in handen van de Amerikanen. Zij treffen nog ongeveer 700 zwaar zieke gevangenen aan en zien dat het terrein bezaaid is met lijken: „AI bij de ingang worden we met de werkelijkheid geconfronteerd, meldt een militair. „Onze ogen ontwaren rijen geraamten waar het vel nog omheen zit. Mensen liggen op de grond, volkomen uitgeput van de honger, hun gestreepte kleren met kampnummers erop hangen als zakken rond hun lichaam.
De Amerikanen confronteren de inwoners van Nordhausen met het afgrijselijke leed dat door hun eigen medemensen is aangedaan. Zij worden gedwongen om de lijken van de gevangenen te begraven.
Technische experts nemen begerig de nog intacte werkplaatsen in ogenschouw. Wat waren de Duitsers ver met hun technologie! Bijna afgemonteerde raketten, motoren, testapparatuur, de Amerikanen laden met grote haast zoveel mogelijk spullen in hun vrachtautos. Voor hun eigen wapenindustrie. Ook ingenieurs en technici moeten mee voordat dit gebied aan de Russen wordt overgedragen, volgens de overeenkomst van Jalta. Daarbij is ook afgesproken dat alle Duitse wapenfabrieken worden vernietigd. In de zomer van 1948 worden de meeste tunnels en gangen onder de Kohnsteinberg opgeblazen. Daarmee komt een einde aan een van de meest misdadige projecten die de wereldgeschiedenis ooit heeft gekend.

Monument
Anno 2005 is de Kohnsteinberg weer een oase van rust. De voormalige rakettenfabriek is al in de DDR-periode omgevormd tot het oorlogsmonument KZ-Gedenkstätte Mittelbau Dora, tot waarschuwing en bezinning. Bezoekers kunnen dagelijks onder leiding van een gids een tocht maken door het ondergrondse gangenstelsel, restanten van raketonderdelen bekijken en de lugubere leegte in zich opnemen waar ooit 5000 slaven van het regime waren gehuisvest. Op het kampterrein zie je de schamele overblijfselen van de oorspronkelijke barakken. Wat verscholen in de bossen ligt het crematorium, waarvan de schoorsteen dagelijks heeft gerookt. Wie meer wil weten over het oorlogsverleden, kan ter plekke ook de permanente expositie bezoeken, die is ondergebracht in een modern gebouw. Of simpel naar de homepage gaan: www.dora.de.

Hitlers beruchte vergeldingswapens
De V1 is een onbemand vliegtuig met een lengte van 7,90 m, dat een bom van 830 kg kan vervoeren. Deze vliegende bom is de verre voorvader van de latere Amerikaanse kruisraket Tomahawk. De V1 wordt onder een kleine hellingshoek afgeschoten en een straalmotor, die op kerosine loopt, zorgt voor de voortstuwing. Vanaf 13 juni 1944, precies een week na de landing van de Geallieerden in Normandië, gebruikt Hitler het in zijn vliegende bommenoffensief tegen Engeland. Tot 1 september worden duizenden V1s vanuit Frankrijk afgevuurd op Londen, waarbij 5500 doden vallen. Zijn vrij lage snelheid (max. 640 km/uur) en bescheiden kruishoogte (tot 1300 m) maken hem kwetsbaar. Door de inzet van luchtafweergeschut en jachtvliegtuigen slagen de Britten er dan ook in dit offensief te breken.
De V2 is geen vliegtuig maar een raket, die oorspronkelijk onder de naam A4 in Peenemünde werd ontwikkeld. De 14 meter hoge kolos weegt bij de lancering 13 ton en wordt verticaal gelanceerd. In 1944 is deze ballistische raket operationeel. Uiteindelijk worden er 6000 geproduceerd, waarvan veel exemplaren door sabotage niet goed werken. Toch komen er ruim 500 V2s neer op Londen en zaaien 1610 exemplaren dood en verderf in Antwerpen.
Na de lancering stijgt de V2 op tot buiten de atmosfeer (90 km hoog), keert dan om en vliegt vervolgens met een snelheid van maar liefst driemaal het geluid (Mach 3) recht naar beneden op zijn doel af.
De raket, die 20.000 onderdelen voor aandrijving, besturing en radiocommunicatie bevat, heeft een actieradius van 320 km. Op dit traject verbruikt de raket 5 ton vloeibare zuurstof en 4 ton alcohol. De stuwkracht van de motor bij de lancering is 25.000 kg.
Alle specificaties van dit high-tech-wapen zijn in hoge mate superieur aan die van de V1, behalve het maximale gewicht van de mee te voeren bom. Die bedraagt bij de V2 met 1000 kg nauwelijks meer.
Berekend is dat de assemblage van elke V2 gemiddeld het leven kostte van vier dwangarbeiders. Het duivelse apparaat blijkt bij zijn productie meer slachtoffers te hebben geëist dan na het lanceren. Toch danken we onze moderne ruimtevaart en satellietcommunicatie en -navigatie aan het geniale concept van de V2.

Den Haag
Ook vanuit Den Haag en omgeving werden vanaf september 1944 V2s gelanceerd. Soms stortte het projectiel vroegtijdig neer, omdat de raketten van zichzelf al niet echt betrouwbaar waren, maar ook door sabotage tijdens de productie. Dat heeft aan tientallen inwoners van Den Haag het leven gekost. De ernstigste inslag vond plaats op 1 januari 1945: er vielen 24 doden en 50 gewonden. Veel erger nog waren de gevolgen van het bombardement van de RAF op 3 maart 1945 op de V2-lanceerplaatsen. Door een fout in de navigatie lieten de eerste vliegtuigen hun bommen niet in het noordwesten, maar in het zuidoosten van het Haagse Bos vallen, 2500 meter van het doel. De andere toestellen volgden dit voorbeeld klakkeloos. Hierdoor werd het hele Bezuidenhoutkwartier verwoest. De gevolgen waren vreselijk: 520 doden, 230 zwaar gewonden en 432 vermisten. 3300 huizen waren verwoest, 1200 zwaar beschadigd, 30000 mensen raakten dakloos. Zie www.v2platform.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen