Pesach in oorlogstijd

Welbewust emigreerde Asnat Cohen op 21-jarige leeftijd naar Israël. Toch ervoer ze het als een weldaad dat ze enkele weken in haar geboorteland kon doorbrengen. Het verblijf in Nederland vormde een elim in alle spanning die vandaag verbonden is aan een leven in Jeruzalem.
Belangrijkste doel van haar bezoek was het stimuleren van Nederlandse christenen om juist nu een bezoek aan Israël te brengen. Niet alleen om het land economisch te steunen, maar ook om het joodse volk een hart onder de riem te steken. Dezelfde motivatie voerde de orthodoxe rabbijn Benny Elon, Israëls oud-minister van toerisme, naar Katwijk. Hij voerde daar het woord tijdens een bijeenkomst die was georganiseerd door het Israëlisch Bureau voor Toerisme Benelux en stichting Christenen voor Israël. Zijn toespraak werd vertaald door Cohen. Door zijn aftreden, enkele dagen eerder, dreigde het bezoek op de valreep te worden afgeblazen, maar op dringend verzoek van de organisatoren kwam hij toch naar Nederland. „Daar ging ik al een beetje van uit, lacht Asnat, voorzitter van de Vereniging van Nederlandssprekende gidsen in Israël.
Ze groeide op in Amsterdam, waar vader Piet Cohen industriële vormgeving doceerde aan de Rietveld Academie. Zijn kinderen bezochten er de joodse school Rosh Pina (De Hoeksteen). „Het Cheider bestond toen nog niet. Er was één joodse lagere school. Daar gingen de kinderen van ultra-orthodoxe rabbijnen naartoe, maar ook kinderen van volkomen geassimileerde joden. Wij zaten een beetje in de middengroep. Mn ouders zijn orthodox joods, maar niet ultra.

Gaten
„De Nederlandse orthodoxie is een orthodoxie die met beide benen op de grond staat, verklaart Piet Cohen. „Binnen het chassidisme richten veel mannen zich volledig op het religieuze. Dat was ons totaal vreemd. Ik heb zowel in Israël als in Amerika nauw met chassidische mensen samengewerkt en heel goede contacten met hen gehad, maar ik ben nooit deel van hen geworden. Wilde dat ook absoluut niet. Je komt dan in een irreële wereld terecht. Wij zijn een familie van nuchtere Hollandse joden, goed geïntegreerd in de Nederlandse samenleving. Mijn vader had een textielhandel in Arnhem.
Als door een wonder kwam het joodse gezin, dat zes kinderen telde, ongeschonden de oorlog door. Piet zat met een ouder zusje ondergedoken bij een mijnwerker in Limburg. „Belangeloos hebben die mensen hun leven voor ons gewaagd, want geld hadden we niet. Anderen uit ons gezin hebben bij protestanten gezeten. Die ervaring heeft zeker invloed gehad op mijn denken. Het onderscheid tussen religies is voor mij niet zo belangrijk. In elke religieuze richting heb je goede en slechte mensen.
Na de bevrijding bleek dat de holocaust in de bredere familiekring wel grote gaten had geslagen. „Daar was bijna niets van over. In zijn eigen leven bespeurt de Amsterdammer vooral indirecte schade. „Ik kan me moeilijk hechten. Het voordeel daarvan is, dat je een geweldig aanpassingsvermogen hebt. In de verschillende landen waar ik heb gewoond, was ik binnen een halfjaar helemaal ingeburgerd, met taal en al. Toch is dat niet gezond. Ik kan moeilijk werkelijk intense banden leggen.

Vormgeving
In 1950 emigreerde het gezin naar Israël, waar de 15-jarige Piet in een jeugdkibboets belandde. Na het vervullen van zijn militaire-dienstplicht trad hij als technisch tekenaar in dienst van architect Joseph Schoenberger in Jeruzalem. Daarvandaan verhuisde hij naar Haifa, waar hij een baan had gevonden als industrieel vormgever aan het Technion, de TU van Israël.
In 1960 werd hem de mogelijkheid geboden in Amerika industrial design te gaan studeren aan het Philadelphia Museum College of Art. Bewust koos hij voor de toegepaste kunst. „Mijn wezen is praktisch, al wil ik het puur ambachtelijke overstijgen. Als je uitsluitend ambachtelijk bezig bent, blijft je werk hangen in dingen die bestaan. Ik probeer de grens van het bestaande te doorbreken en tot nieuwe objecten te komen.
In 1970 keerde Cohen terug naar Nederland, waar hij tot op heden als zelfstandig vormgever werkzaam is. Van 79 tot 91 doceerde hij aan de befaamde Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Daarnaast verzorgde hij gastcolleges in Israël en Portugal. In zijn werk voelde hij zich nimmer beperkt door de joodse religie. „Al in de vijftiende eeuw is door Maimonides gezegd dat het verbod om beelden te maken niet van toepassing is op de kunst. Dat is vandaag de algemene gedachte onder joden, met uitzondering van bepaalde ultra-orthodoxe kringen.

Doe-godsdienst
Het jodendom was voor Cohen geen bron van inspiratie voor zijn kunstzinnige arbeid. Wel ziet hij een omgekeerde lijn. „Ik ben mijn kunstzinnigheid gaan toepassen binnen het jodendom. Het leidde tot het ontwerpen van judaica, voorwerpen die worden gebruikt binnen de joodse godsdienst, zowel thuis als in de synagoge. „Ik analyseer eerst de religieuze functie en de gebruiksfunctie. Van daaruit kom ik tot nieuwe vormen. Mijn ontwerpen liggen nu in bijna alle belangrijke joodse musea in de wereld. Dat geeft voldoening.
De orthodox joodse levenswijze stond voor de Amsterdammer nooit ter discussie. Bij het ouder worden nam de waardering ervan alleen maar toe. „Iedere sjabbat is een feestdag. Er is dan geen televisie, dat is al een zegen op zich, je hoeft de telefoon niet te beantwoorden, er is geen enkele indringing van buitenaf in je leven. Je gaat naar de synagoge, je ziet andere mensen, je hebt tijd voor dingen waar je doordeweeks niet aan toe komt.
Het aantrekkelijke van het jodendom is, dat het je leven structuur geeft. Het is een doe-godsdienst. Je hebt je vaste feestdagen, je rituelen. Een ander kenmerk is de medemenselijkheid. Het jodendom is sterk down to earth. In de hele Thora komt geen hemel voor. We leven hier op aarde en daar moeten we het beste van maken. Het eeuwige zie ik meer in de regels van het jodendom dan in het wezen van de Eeuwige. De religie zit voor mij in het naleven van de wetten en geboden. Het nut daarvan is ook bewijsbaar. Een samenleving zonder regels of met zelfgemaakte regels, kan moreel heel makkelijk verwateren. Dat zie je om je heen.
Reformatorische christenen
Asnat Cohen zette na het verlaten van Rosh Pina haar opleiding voort aan het Maimonides Lyceum, dat de naam van de middeleeuwse rabbijn levend houdt. Na het afronden van de middelbare school vertrok ze naar Engeland, drie jaar later emigreerde ze naar Israël. De eerste weken bivakkeerde ze bij een ultra-orthodoxe zus van haar vader. „Die probeert zo strikt mogelijk te leven volgens alle wetten van de Thora. Een van haar zonen heeft een jesjiva, een andere zoon een eigen cheider. De 613 geboden en verboden beheersen hun hele functioneren. Dat heeft me overigens nooit afgestoten. Ik heb het daar fantastisch gehad.
Door bemiddeling van haar tante vond ze een baan als pr-medewerkster in het Hadassa Ziekenhuis. „In zon ziekenhuis kom je in contact met alle lagen van de samenleving. We organiseerden ook bezoeken voor speciale gasten uit andere landen, bijvoorbeeld ministers van volksgezondheid. Ik leidde die mensen rond en gaf in drie talen uitleg bij de Chagall-ramen van het Hadassa Ziekenhuis.
Om verder te komen, besloot de pr-medewerkster de opleiding tot gids te gaan volgen. In de achterliggende tien jaar ontwikkelde ze zich tot een van de bekendste Nederlandssprekende gidsen van Israël. Onder de groepen die ze door het heilige land voert, zijn opvallend veel christelijke reisgezelschappen. „De laatste jaren ben ik in contact gekomen met orthodoxe, reformatorische christenen. Dat vind ik bijzonder interessant, omdat ik zelf in de jaren dat ik in Engeland woonde, heel religieus ben geweest. Ik begrijp hoe die mensen denken. Omgekeerd begrijpen zij veel beter dan andere toeristen hoe orthodoxe joden denken.
Geen last
Bij de band die ze ervaart, blijft de afstand bestaan. „Als het op het laatste woord aan komt, hebben we verschil van mening. Soms proberen christenen hun overtuiging aan mij op te leggen. Binnen het jodendom kennen we dat niet. Wij zullen nooit proberen iemand te winnen voor onze mening. Dat zeg ik dan ook. U ziet het zo, wij doen het anders, op het eind zullen we merken wie gelijk heeft gehad. Het diepste van je geloof vind ik iets heel intiems. Als ik voor een groep voor het blok word gezet, vind ik dat heel vervelend. Gelukkig gebeurt dat zelden.
Voor Piet Cohen is het een vreugde dat zowel zijn zoon als zijn dochter vasthield aan het jodendom. „We zijn nooit dwangmatig met onze religie omgegaan en hebben onze kinderen de keus gelaten. Dan doet het goed als je ziet dat ze uit vrije wil in hetzelfde spoor gaan.
„Ik heb de joodse religie nooit als een last ervaren, bevestigt Asnat. „Integendeel, als ik vrijdag naar huis ging, had ik niet het gevoel dat ik geen huiswerk mocht maken, maar dat ik geen huiswerk hoefde te maken. De sfeer van de sjabbat vond ik buitengewoon prettig. Dat had mede te maken met de sfeer thuis, die was heel goed. Ook met de synagoge, de Aron Schuster aan de Jakob Obrechtstraat, had ik het getroffen. We hadden daar de beroemde voorzanger Hans Bloemendaal.

Vrije dag
In Israël sloot ze zich niet bij een synagoge aan. „In Nederland is het bezoek aan de synagoge, waar je de gemeente ontmoet, het hoogtepunt van je jood-zijn. Israël is één grote joodse gemeente. De buschauffeur wenst je op vrijdagmiddag sjabbat shalom. Dat hoor je in Nederland alleen als je de synagoge bezoekt. Daar kwam bij dat haar partner, de bekende joodse archeoloog Avner Goren, niet religieus is. Samen zochten ze naar een leefwijze waarin beiden zich kunnen vinden. „Op vrijdagavond hebben we de sjabbatmaaltijd. Dan maak ik kiddoesj, bak ik zelf mn chala en steken we met de kinderen de sjabbatkaarsen aan. Dat waardeert Avner heel positief, maar voor het overige is sjabbat voor hem een gewone vrije dag.
De verleiding om het synagogebezoek achterwege te laten, werd versterkt door het feit dat Israël slechts één vrije dag in de week kent. „In Nederland was de zondag voor ons de familiedag. Dan gingen we fietsen in het Amsterdamse bos of zochten we familie op. Dat is er in Israël niet bij. De dag na sjabbat begint een nieuwe werkweek.
Asnat Cohen erkent dat ze concessies aan haar levensovertuiging heeft gedaan. „Het jodendom is sterk een familiereligie. Denk je als man en vrouw verschillend, dan is het heel moeilijk om de strikte levenswijze te handhaven. Voor mezelf heb ik wel bepaalde grenzen gesteld. Ik werk absoluut niet op sjabbat, mn huishouden is helemaal kosjer, maar op sjabbat doe ik wel de lichten aan. Ben ik bij mn ouders, die honderd procent sjabbat houden, dan vind ik dat heerlijk. Ik zou het met open armen verwelkomen als Avner morgen besluit dat hij het ook zo wil. Aan de andere kant kan ik met de invulling die we hebben gevonden, goed leven.

Gettomentaliteit
Het vertrek van zijn dochter naar Israël ervoer Piet Cohen geen moment als een scheiding. „We hebben er zelf gewoond, onze zoon heeft er gestudeerd, we gaan er minstens twee keer in het jaar naartoe, bijna elke dag krijgen we telefoontjes van familieleden en vrienden die er wonen. Israël is een extensie van ons leven hier.
Toch voelt de Amsterdammer zich niet thuis bij de opvatting dat Israël een veilige achterbasis voor de joden is, voor het geval ze in het land waar ze wonen vervolgd gaan worden. „Die gedachte komt voort uit een gettomentaliteit. De wetenschap dat er een land is waar je altijd terecht kunt, is belangrijk, maar persoonlijk heb ik me nooit een tweederangsburger gevoeld. In Amerika niet, in Nederland niet, in Portugal niet. Ik kan me voorstellen dat andere joden wel die ervaring hebben. Dan heb je ook meer behoefte aan zon steunpunt in de wereld.
In de huidige situatie geldt eerder het omgekeerde. Voor joden in Israël zijn Amerika en Holland nu veilige bases. Met de overkomst van zijn dochter en haar twee kinderen viel bij Piet Cohen een last van de schouders. „Je leeft voortdurend met de latente angst dat ze slachtoffer van een aanslag zullen worden.

Solidariteitsreizen
Asnat Cohen kan het laatste alleen maar onderstrepen. „Zodra ergens een aanslag is gepleegd, is het eerste wat je doet de telefoon pakken. Waar ben je? Natuurlijk haal je opgelucht adem als je hoort dat je eigen gezinsleden ongedeerd zijn, maar ook als ik de slachtoffers niet ken, breekt mijn hart van verdriet. In tijden van nood vormen we in Israël één familie.
De economische gevolgen van de aanslagen zijn dramatisch. In de eerste plaats voor de toeristische sector. „Ik ken gidsen die letterlijk niet meer te eten hebben. Ook in andere sectoren zijn de effecten groot. Het toerisme is een van de belangrijke economische pijlers van Israël. Als die instort, gaat er heel veel mee.
Het initiatief van Christenen voor Israël om juist nu solidariteitsreizen te organiseren, is voor de joodse gids een voorbeeld van praktische ondersteuning van het joodse volk. „De inkomsten die eruit voortvloeien, zijn voor mij niet eens het voornaamste. Nog belangrijker is dat zon groep aan de mensen laat zien dat de wereld hen niet in de steek laat.

Alles geprobeerd
Over het Palestijnse probleem is de inwoonster van Jeruzalem uitgesproken somber. „Ehud Barak is in zijn aanbod verder dan het uiterste gegaan. Zelfs dat ging de Palestijnen niet ver genoeg. Wat kunnen we nu nog? Dat is het algemene gevoel in Israël, van links tot rechts. We hebben alles geprobeerd.
Desondanks probeert de Nederlandssprekende gids de vriendschappen met enkele Palestijnse collegas in stand te houden, hoewel die onder druk staan. „Een van hen zei tegen me: Israël moet beslissen. Jullie zijn òf de overheersers, òf de onderdrukten. Vrede maken om vervolgens verder te gaan op basis van gelijkheid lijkt in het denken van deze mensen onmogelijk.
„De joden in Israël hebben niet de mogelijkheid om hun koffers te pakken en ergens anders te gaan zitten, zegt Piet Cohen. „Daarom kan er ook geen sprake zijn van wijken. Ik zeg niet dat je geen compromissen kunt sluiten, maar het bestaansrecht van Israël is er. Zolang de Palestijnen Israël niet als soevereine staat erkennen, is de vrede ver te zoeken. In feite willen ze heel Israël hebben.
De Palestijnen zullen zelf met een oplossing moeten komen, al zie ik niet hoe dat moet gebeuren bij een volk dat vijftig jaar lang is opgevoed met haat. Dat draai je niet gemakkelijk terug. Wat dat betreft wil ik de problematiek van de Palestijnse leiders niet onderschatten. Als de regering van Israël zegt dat het is afgelopen, dan ís het afgelopen, maar bij de Palestijnen is dat niet het geval.

Pesach
De gebeurtenissen in Israël gaven de gemeenschappelijke Pesachviering voor het gezin Cohen dit jaar een bijzondere lading. „De bedoeling van Pesach is, dat je op Seideravond als het ware teruggaat in de historie, zegt Asnat. „Zodat je het gevoel hebt dat jij zelf de bevrijding uit Egypte meemaakt. Vandaag sta ik onder druk, twintig jaar geleden stond meneer Sjaranski in Siberië onder druk, zestig jaar geleden verkeerden mijn ouders en grootouders onder zware druk. Zo kun je de eeuwen terug gaan, tot de verdrukking in Egypte. Ik weet dat ik met de zorgen van vandaag deel uitmaak van een veel groter plan. Dat is de kracht van het jodendom. Wat er ook gebeurt, het joodse volk blijft bestaan en houdt haar traditie vast.
Tijdens de Seideravond sprak Piet Cohen over de betekenis van ware vrijheid. „Op de bevrijding bij de uittocht uit Egypte volgde de geestelijke binding aan de Thora. Die heeft eeuwige waarde. Daar ligt het voornaamste probleem van de Palestijnen. Ze moeten een wèrkelijke vrijheidsstrijd leren strijden, ze moeten zichzèlf worden. De joden zijn zichzelf geworden bij het verkrijgen van de Thora. Vanaf dat moment vormden ze niet alleen een groep mensen, maar waren ze een groep mensen met een doel, een filosofie. De Palestijnen hebben hun waarde nog niet gevonden. Een volk zonder identiteit kan niet bestaan. Je ziet dat ook bij de Afrikaanse landen die in een vacuüm zijn gedropt. Je moet een raamwerk hebben waarbinnen je een volk kunt creëren, al is het maar democratie of communisme. Zonder een gemeenschappelijke overtuiging lukt het niet.

Chassidisme: mystieke stroming in het jodendom
Jesjiva: orthodox joods studiecentrum
Cheider: orthodox joodse lagere school, sterk gericht op religieus onderwijs
Kiddoesj: zegening van de wijn, op sjabbat en joodse feestdagen
Chala: gevlochten brood

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen