„Verklaring lijkt nog even een vouwtje te moeten gladstrijken”

„As we fouten hebben gemaakt is het goed daar excuses voor te maken”, zegt ds. R. van de Kamp namens de Hersteld Hervormde Kerk (HHK). „Dat getuigt van liefde en zelfverloochening. En dat er door christenen veel fouten zijn gemaakt ten opzichte van het Joodse volk leert ons de geschiedenis. Waar was de kerk tijdens de Holocaust? Welke schade heeft de kerk berokkend tijdens de kruistochten? Welke gevolgen heeft de vervangingstheologie niet gehad? En wat deed en doet de kerk aan het antisemitisme? Er ligt schuld ten aanzien van het Joodse volk en het is goed om dat te erkennen en te belijden.”

Schuld is tegelijk ook weer een heel persoonlijke zaak, zegt de predikant uit Putten. „En wat is dan de betekenis van de schuldbelijdenis van een kerk? In de verklaring van ds. Verhoeven lees ik heel veel wat de Lutherse Kerk goed heeft gedaan en de grote waarde van de erfenis van Luther, die in de loop van de tijd alleen maar rijker is geworden. Maar nu de komst van 500 jaar Reformatie aanstaande is, lijkt het alsof er nog een vouwtje moet worden gladgestreken.”

Ds. Van de Kamp is dan ook benieuwd hoe de Protestantse Kerk Nederland zich gaat keren tegen het antisemitisme, zoals de verklaring laat weten. „Excuses aanbieden is één, om vergeving vragen is een tweede. Dit blijft in de verklaring van ds. Verhoeven mijns inziens geheel achterwege. En de vraag is of het Joodse volk daarop zit te wachten. Een rabbijn in Israël die wij kortgeleden spraken over Luther zei letterlijk: „Luther was een man van zijn tijd en moet in zijn tijd worden gezien. Wij hebben geen excuses van christenen nodig. Vergeving komt van boven.”

Vanzelfsprekend

Rabbijn Lody B. van de Kamp vindt het bijna vanzelfsprekend dat de luthersen en de Protestantse Kerk in Nederland in de aanloop van de herdenking van 500 jaar Reformatie in 2017 iets over de „nare” uitspraken van Luther over de Joden zou zeggen. „Met die nare dingen zijn in de loop der eeuwen niet te beschrijven wreedheden over het Joodse volk uitgestort.”

Het is volgens rabbijn Van de Kamp echter de vraag of met de lutherse verklaring recht aan de geschiedenis wordt gedaan. „Vijfhonderd jaar nadat Maarten Luther op de stoep van de kerk in Wittenberg stond is het niet mogelijk de geschiedenis terug te draaien. En de huidige vierders van dit jubileum dragen met betrekking tot de uitlating van Luther, die overigens in zijn visie op de Jood helemaal geen uitzondering vormde ten opzichte van zijn tijdgenoten, geen verantwoordelijkheid voor de manier waarop er in die tijd naar de Jood werd gekeken. Sterker nog, de kerk, zeker in Nederland, heeft nog nooit zo een goede relatie met de Joodse gemeenschap gehad als nu.”

De verklaring is volgens rabbijn Van de Kamp niet bedoeld om de christelijke gesprekspartners nog eens „zout in de wonden van het droevige verleden” te wrijven. Hij ziet die vooral als een symbool. „En juist met symboliek doen we én de tragiek van het verleden tekort én ontkennen we krachtsinspanningen die de kerken in Nederland de afgelopen decennia hebben getoond om een andere visie op het Jodendom te ontwikkelen dan zoals deze ten tijde van Luther bestond. Zowel degenen vanuit de Joodse gemeenschap die om zo een verklaring hebben gevraagd als de kerken die deze verklaringen hebben uitgesproken hadden zich dit moeten realiseren.”

Genade

Rond de herdenking van 500 jaar Reformatie zijn er al diverse pogingen gedaan om Luther in diskrediet te brengen, signaleert ds. C. J. Meeuse, voorzitter van het deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten. „Het makkelijkste lijkt dit te zijn door sommige van zijn boude uitspraken over de Joden naar voren te halen. Dit brengt anderen in beweging om zich te verontschuldigen over zijn laakbare uitlatingen.”

De predikant uit Goes vindt dat de lutherse verklaring ten onrechte de begrippen antisemitisme en racisme aan Luther verbinden. „Zo wordt hem onrecht aangedaan. We moeten toegeven dat Luther met zijn opwekkingen om de Joden te bestrijden ontoelaatbare opmerkingen heeft gemaakt. We moeten evenwel ook aangeven in welk verband hij ze gemaakt heeft. Luthers onacceptabele uitdrukkingen zijn door de nazi’s uit hun verband gerukt en gruwelijk misbruikt in hun massale moordpartijen.”

Bij Luther staan de gewraakte uitspraken echter in relatie met zijn verlangen de Joden voor de Reformatie te winnen, aldus ds. Meeuse. „Dat dit op zo’n wijze niet lukt, is overduidelijk gebleken en wij zullen ze dan ook niet graag goedpraten. Het verlangen om het Joodse volk de rijke genadeleer van de Reformatie bekend te maken, mag er evenwel nog zijn.”

Luther was „wellicht wat naïef” om te denken dat hij de Joden voor de Reformatie zou kunnen winnen omdat onder meer de beelden uit de kerken werden verwijderd. „Ze moesten ook afzien van het steunen op hun wettische werken alleen hun heil verwachten van de Messias, Jezus. Luther zocht hun niets anders voor te houden dan hijzelf geleerd had: de rechtvaardige zal uit het geloof leven.”

Wie Luthers anti-judaïsme bestempelt als antisemitisme, heeft er volgens ds. Meeuse geen oog voor dat „anti-judaïsme geen racistische component” heeft. „Helaas wordt de laatste tijd het anti-judaïsme nogal eens vereenzelvigd met antisemitisme, vooral door hen die geen tegenkanting tegen de Joodse geloofsleer kunnen verdragen. Het is toch overduidelijk dat Jezus het behoud van Zijn vijanden zocht en dat Paulus zijn volk hartelijk liefhad? Paulus schrijft wel van Christus verbannen te willen zijn voor zijn broederen.”

Bij de herdenking van vijf eeuwen Reformatie moet het vooral gaan over het hart van de reformatorische leer, stelt de predikant. „Laten we die met hernieuwde overtuiging uitdragen. Terug naar de bron, naar Gods Woord, waarin we leren dat de zondaar niet door de werken der wet, maar door het geloof in Christus gerechtvaardigd wordt.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen