Meer theologie in opleiding

Nadat enkele jaren geleden een aantal theologieopleidingen in Nederland herschikt werd, lijkt het op basis van de studentenaantallen van dit najaar mogelijk om voorzichtige conclusies te trekken. De tijd waarin theologiestudies honderden studenten trokken, lijkt aan de meeste instellingen voorbij. Toch is er ook niet langer sprake van een scherpe daling van de instroom van nieuwe studenten, concludeert prof. dr. Marcel Sarot. Hij is decaan van de Tilburg School of Catholic Theology en was in het verleden betrokken bij de visitatie van andere theologieopleidingen in Nederland.

De instelling waar Sarot werkt, is verbonden aan de Tilburg University en biedt een theologieopleiding aan in zowel Tilburg als Utrecht. Het aantal studenten aan de rooms-katholieke instelling steeg met 16 naar 136, stelt Sarot. Dat is onder meer het gevolg van de start van een universitaire lerarenopleiding godsdienst en levensbeschouwing, waar zich veertien studenten voor inschreven.

Sarot, naast decaan ook hoogleraar fundamentele theologie, ziet de laatste jaren meer schoolverlaters aan de theologiestudie beginnen. „Vroeger hadden we meer mensen die op latere leeftijd nog aan de theologiestudie begonnen. Die groep wordt kleiner.” Sarot denkt dat de groep die een tweede carrière ambieert als bijvoorbeeld geestelijk verzorger, afneemt. Bovendien daalt het aantal banen voor deze doelgroep. We kunnen pas over enkele jaren conclusies trekken, maar ik hoop dat de hogere instroom van schoolverlaters laat zien dat we de bodem van de neergang in de kerk aan het bereiken zijn.”

Kerkelijk karakter

De Tilburgse hoogleraar ziet dat theologische opleidingen in Nederland in het laatste decennium meer een kerkelijk karakter hebben gekregen. „Vroeger kon je jarenlang theologie studeren zonder dat je ooit een kerkelijke docent zag. Dat is nu op de meeste plaatsen niet meer het geval.” Daarnaast is er sprake van professionalisering. „Theologische opleidingen gaan mee met de landelijke trends op het gebied van controle, visitatie en accreditatie. Voor wat betreft onderwijs moet een opleiding meer dan in het verleden laten zien dat de student het vereiste niveau haalt.”

Sarot ziet dat er voor wat betreft onderzoek meer mogelijkheden ontstaan om te differentiëren. Daardoor kunnen theologische universiteiten of faculteiten zich specialiseren op een bepaald kennisgebied. Hij denkt dat de vorming van een Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU) past in die trend. „Enerzijds komen er daardoor meer mogelijkheden om wetenschappelijke kennis toepasbaar te maken voor de eigen achterban, anderzijds kan een instelling met zo’n specifiek profiel meer dan een gemiddelde universiteit Nederlandstalige publicaties uitbrengen op het grensgebied van wetenschappelijke en populaire theologie.”

De vorming van een grotere instelling kan volgens Sarot daarnaast helpen om onderwijs en onderzoek meer te scheiden. „Voor wat betreft onderzoek is de gangbare ondergrens bij een aanstelling op een universiteit dat een wetenschapper dat voor ten minste één dag per week doet. Twee dagen zijn overigens wenselijker. Maar hoe groter de universiteit of faculteit is, hoe meer je kunt variëren. Een goede docent kun je minder onderzoekstijd geven, voor een goede onderzoeker geldt het omgekeerde.”

Grote universiteit

Dat de Tilburg School of Catholic Theology is ondergebracht bij een grote universiteit, biedt volgens de hoogleraar nog aanvullende voordelen. „Onze opleiding wordt daardoor ondersteund bij allerlei tijdrovende, bureaucratische processen rond visitatie, accreditatie en kwaliteitsbewaking. Bovendien vind ik gesprekspartners bij de collega’s van de faculteit economie rond de katholieke sociale leer en bij de faculteit rechten rond ethiek. Ik zou de partijen die betrokken zijn bij de Gereformeerde Theologische Universiteit aanraden om ook aansluiting te zoeken bij een grotere instelling.”

GTU: werk in uitvoering

Hoewel achter de schermen wordt gewerkt aan de totstandkoming van een Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU), laten betrokken partijen ondanks herhaalde verzoeken nog niets los over de stand van zaken. Duidelijk is dat het aanvankelijke voornemen om eind dit jaar met concrete plannen te komen, niet gehaald wordt. Naar verwachting komt er in het voorjaar van 2016 meer duidelijkheid.

Een overzicht van de ontwikkelingen rond de GTU kwam vorige maand naar buiten via vergaderstukken van de Nederlands Gereformeerde Kerken. Daarin geeft B. P. Vreugdenhil, voorzitter van het bestuur van de Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding (NGP), een inkijkje in de stand van zaken. De NGP is ondergebracht bij de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA), die met de Theologische Universiteit Kampen (TUK) in gesprek is over de vorming van een GTU.

Een aanzet voor de vorming van een GTU werd gegeven door de synodes van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) in 2013 en die van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) in 2014. De kerkvergaderingen stuurden aan op een theologisch instituut dat gedragen wordt door „een brede orthodox-protestantse achterban.”

Onder leiding van een verkenningscommissie bestaande uit SGP-Kamerlid dr. R. Bisschop, oud-directielid van pabo de Driestar drs. I. A. Kole, en prof. dr. A. de Reuver, tot 2007 bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond aan de Universiteit Utrecht, is onderzocht welke partijen wilden deelnemen aan een eventueel te vormen GTU. „Dat was een moeizaam proces”, concludeert NGP-voorzitter Vreugdenhil. „De GKV en NGK hadden hun toestemming verleend om deze mogelijkheid te onderzoeken en voorbereidende werkzaamheden te ondernemen. De synode van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) bood weinig ruimte tot samenwerking. De Gereformeerde Bond is een vereniging met bijzondere hoogleraren, maar heeft geen eigen opleidingsinstituut. De beoogde breedte leek dus aanvankelijk niet zo eenvoudig te realiseren, hetgeen de CGK-synode tot een pas op de plaats bracht.”

Afgelopen maart gaf de CGK-synode toch voorwaardelijk groen licht om verder te werken aan de GTU-plannen. Daarbij stelde ze als voorwaarde dat binnen de GTU niet alleen met de GKV, maar ook met de HHK en de Gereformeerde Bond (GB) in de Protestantse Kerk zou moeten worden samengewerkt. Bovendien zou in een preambule bij de grondslag van de GTU moeten worden opgemerkt dat de „coördinaten van een gereformeerde Schriftbeschouwing” voor het instituut leidend zijn. Die kanttekeningen zorgde in juni voor de nodige irritatie op de GKV-synode. Een aantal afgevaardigden wilde zelfs dat van GKV-zijde een pas op de plaats zou worden gemaakt en sprak van wantrouwen bij de CGK ten opzichte van de GKV.

Regiegroep

Een in afgelopen april gevormde regiegroep, bestaande uit twee bestuurders van TUA, twee van de TUK en twee van de NGP, werkt de plannen voor de instelling verder uit. De regiegroep heeft prof. dr. ir. G. van Dijk van de Nyenrode Bussines University aangezocht als kwartiermaker. Van Dijk is tevens onafhankelijk voorzitter van de regiegroep. De Gereformeerde Bond levert sinds juli ook twee leden voor de regiegroep. De GB heeft als voorwaarde gesteld dat de GTU samenwerking zoekt met de Protestantse Theologische Universiteit. De Bond heeft toegezegd „een representatief aantal docenten uit de GB” te willen leveren voor het onderwijs aan de GTU.

In september maakte de rector van de TUK, prof. dr. R. Kuiper, bekend dat ‘Apeldoorn’ en ‘Kampen’ willen samenwerken in de vorm van een coöperatie. Er wordt een gezamenlijke bacheloropleiding ontwikkeld en gekeken naar het ineenschuiven van diverse masteropleidingen aan beide instellingen. Van Dijk werkt volgens NGP-rapporteur Vreugdenhil aan de conceptstatuten van de GTU. „De statuten betreffen het bestuursmodel, de locatie, financiën en andere aspecten.”

De regiegroep heeft werkgroepen ingesteld die onderdelen van de GTU-plannen moeten uitwerken. Een daarvan is de werkgroep opleidingen, onder voorzitterschap van prof. dr. J. Hoek. Deze is in september van start gegaan met het opstellen van een concept-curicullum voor de bacheloropleiding. Een onderdeel daarvan is het formuleren van een onderwijsvisie, waarbij ook aan bod komt hoe gereformeerde theologie als wetenschap beschouwd moet worden. Op de gezamenlijke bacheloropleiding van de GTU moeten predikantsmasters van de betrokken kerken kunnen aansluiten. „Voorzichtige gedachten gaan in de richting van een in te vullen master theologie. Aanvankelijk zullen de huidige zelfstandige predikantsopleidingen onder de hoede blijven van de huidige zelfstandige instituten”, aldus Vreugdenhil.

Huisvesting

De werkgroep huisvesting bezint zich op de vraag waar de GTU gevestigd zou kunnen worden. De TUK heeft eigen panden in Kampen, bovendien staan in de stad twee gebouwencomplexen leeg die voorheen in gebruik waren bij de Protestantse Theologische Universiteit. De TUA heeft een eigen gebouw in Apeldoorn. In een eerder stadium liet de TUK onderzoek doen naar mogelijke alternatieve vestigingsplaatsen. Daarbij waren onder meer Zwolle en Utrecht in beeld.

In oktober zijn personeelsleden en andere betrokkenen tijdens een besloten bijeenkomst geïnformeerd over de stand van zaken voor wat betreft de GTU. De uitgewerkte GTU-plannen moeten komend voorjaar worden gepresenteerd, waarna de synodes van GKV en CGK en de landelijke vergadering van de NGK zich erover zullen buigen. Vreugdenhil: „De wens is om in het najaar van 2016 bij alle betrokken gremia de relevante besluitvorming te hebben afgerond.”

Feiten en cijfers

De Protestantse Theologische Universiteit (PThU) had op 1 september 295 studenten ingeschreven staan, aldus Dominique de Boer, secretaris van het college van bestuur van de instelling. De overgrote meerderheid van hen, 236 studenten, studeert in Amsterdam. In Groningen zijn er honderd studenten, maar die tellen niet allemaal mee als PThU-student. De 41 bachelorstudenten zijn namelijk ingeschreven bij de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en volgen een programma dat aansluit op de driejarige predikantsmaster van de PThU. Daardoor zijn er in Groningen alleen 59 masterstudenten bij de PThU ingeschreven.

Bij de faculteit godgeleerdheid van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam staan 380 studenten ingeschreven, meldt decaan prof. dr. W. Janse. Naast de bachelor en de master theologie kent de VU vier seminaries die predikanten opleiden: het Hersteld Hervormd Seminarie, het Doopsgezind Seminarium, de opleiding van de baptistengemeenten en het Remonstrants Seminarium.

Sipco Vellenga, vicedecaan en onderwijsdirecteur van de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap (GGW) van de Rijksuniversiteit Groningen, meldt dat er bij de faculteit 219 studenten staan ingeschreven. Er zijn dit jaar 41 studenten begonnen met de bacheloropleiding. Van die groep kozen er 27 voor theologie, van wie 7 voor het premasterprogramma geestelijke verzorging en 14 voor religiewetenschappen, van wie 2 voor de premaster religiewetenschappen (Ancient Scriptures and Cultures). De eenjarige master theologie en religiewetenschappen trok dertig nieuwe studenten. De tweejarige onderzoeksmaster Theology and Religious Studies kende twee nieuwe inschrijvingen.

Aan de Theologische Universiteit Kampen, verbonden aan de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, staan 142 studenten ingeschreven. Dat is er één meer dan vorig jaar, aldus medewerker studentenzaken Ankie Sinnema. Van deze groep zijn er zes studenten ingeschreven bij de dit jaar gestarte Engelstalige master interculturele theologie.

De Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) van de Christelijke Gereformeerde Kerken kende in vorig jaar een piek van in totaal 115 voltijdsstudenten. Door een flinke uitstroom en een afname van het aantal nieuwe inschrijvingen is het aantal voltijdsstudenten gedaald naar 98. Dat aantal komt in de buurt van het aantal studenten in het studiejaar 2012/2013, dat toen op negentig lag. Naast de voltijdsstudenten heeft de TUA 32 studenten op contractbasis en 14 studenten van andere onderwijsinstellingen die aan de TUA een tweede studie volgen. Daardoor komt het totaalaantal inschrijvingen op 144.

De Radboud Universiteit in Nijmegen heeft voor de studies religiewetenschappen, islamstudies en theologie dit jaar 342 studenten. Van hen volgen er 49 de theologieopleiding, van wie 29 de mastervariant. Er zijn 195 studenten religiewetenschappen.

Aan de Tilburg University zijn 136 studenten theologie ingeschreven, meldt decaan prof. dr. Marcel Sarot. Van deze groep volgen er 62 de bacheloropleiding theologie. De dit jaar gestarte universitaire lerarenopleiding godsdienst kon veertien studenten noteren.

De universiteiten van Amsterdam en de universiteiten in Leiden en Utrecht kennen geen theologieopleidingen meer. Wel zijn er nog opleidingen religiewetenschappen aan deze instellingen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen