Zomer 2015: weer straten vol water

Water op straat kan voor overlast zorgen, maar schade door regenwater in huis is buitengewoon vervelend. Niet zelden lopen kelders onder of staan woningen blank. Met alle gevolgen van dien voor vloeren, meubels en andere goederen. Huiseigenaren en gemeenten kunnen de nodige maatregelen treffen.

In het septembernummer van het vakblad Waterforum stak de Wageningse prof. Vellinga zijn mening niet onder stoelen of banken. Er zou nog maar een tiental gemeenten echt „heel goed bezig” zijn met het klimaatbestendig maken van de stad. „Daarnaast is er nog een twintigtal andere gemeenten die goed op gang komt”, aldus de klimaathoogleraar. Volgens hem heeft een derde van alle gemeenten nog helemaal niet nagedacht over wateroverlast door klimaatverandering en een derde begint er voorzichtig over na te denken, maar heeft nog maar nauwelijks iets ondernomen.

Vellinga, lid van het VN-klimaatpanel IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), constateert dat gemeenten wateroverlast „als een hete aardappel zien die ze het liefst zouden uitspugen.” De hoogleraar leidt het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat, tijdens dat programma kreeg hij regelmatig te horen dat gemeenten zich eigenlijk geen raad weten met wateroverlast.

Schade en schande

Vellinga waarschuwt ervoor dat gemeenten door schade en schande wijs kunnen worden. „Als deze situatie blijft voortduren, zal de wal het schip keren en is de kans groot dat gemeenten plotseling voor enorme kosten komen te staan die betrekkelijk eenvoudig voorkomen hadden kunnen worden. Met uitstellen, vooruitschuiven van maatregelen lopen ze een enorm risico. Een bui die zich eens in de honderd jaar voordoet, kan je morgen bespringen, de schade kan gigantisch zijn.” Volgens hem zijn er rechtszaken bekend waarbij verzekeraars niet uitkeren aan particulieren omdat gemeenten hebben verzuimd rioleringen te onderhouden.

Een woordvoerder van de VNG zegt in een reactie zich „totaal niet” te herkennen in het beeld dat Vellinga schetst. „Integendeel: gemeenten nemen water heel erg serieus.” De VNG wijst op een tweetal onderzoeken van dit jaar: de monitor Ruimtelijke Adaptatie en de Barometer Fysieke Leefomgeving. Ruim 70 procent van de gemeenten geeft in de monitor Ruimtelijke Adaptatie aan problemen in kaart te hebben en ermee bezig te zijn. In de Barometer Fysieke Leefomgeving, die is uitgevoerd door Royal HaskoningDHV geeft 74 procent aan doelen voor klimaatadaptatie te hebben opgesteld. Ook stelt 83 procent van de Nederlandse gemeenten dat wateroverlast door regenval het urgentste klimaatprobleem is. „Uit de barometer blijkt verder dat het grootste deel van de gemeenten een taak en verantwoordelijkheid voor zichzelf ziet bij klimaatadaptatie. Je kunt dus niet echt spreken van een hete aardappel die uitgespuugd wordt.”

Gemeenten krijgen van de woordvoerster van de VNG zelfs een pluim. „We zijn er nog niet, maar gemeenten nemen hun verantwoordelijkheid en zien kans klimaatadaptatie vorm te geven en uit te bouwen – ondanks bezuinigingen en de decentralisaties in de zorg. Voorbeelden zijn Operatie Steenbreek in Rotterdam, waar burgers gestimuleerd werden om hun tuinen te vergroenen door stoeptegels eruit te halen, en kleine gemeenten die een afzaagsubsidie verlenen zodat regenpijpen niet meer aansluiten op de riolering.”

„Ik mis bij Vellinga inzicht in de feitelijk door gemeenten genomen maatregelen”, zegt Hugo Gastkemper, directeur van Stichting RioNed, het Nederlandse kenniscentrum voor stedelijk waterbeheer. „Gemeenten zijn hard bezig met klimaatadaptatie. Alleen noemen zij het niet altijd zo. Dat blijkt ook uit de landelijke inventarisatie ”Gemeentelijke aanpak regenwateroverlast” uit juli 2015. Van de 278 gemeenten die de vragenlijst hebben ingevuld gaven op één na alle gemeenten aan maatregelen te treffen tegen wateroverlast. In 2014 gaven gemeenten 280 miljoen euro uit aan maatregelen die geheel of deels gericht zijn op het bestrijden van regenwateroverlast.”

Het vergroten van de ondergrondse afvoer als maatregel wordt het meest toegepast, aldus Gastkemper. „Maar dat is niet altijd genoeg. Steeds vaker worden er tijdelijke waterbuffers op straat en in het groen gemaakt. Ook worden bewoners in toenemende mate aangesproken op hun rol in het tegengaan van waterschade.”

Gezondheidsrisico’s

Relatief onbekend is dat wateroverlast ook gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, vertelt Heleen de Man, onderzoeker bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). „Water op straat kan verontreinigd zijn doordat vies water uit het riool opborrelt. Sowieso is regenwater verontreinigd door honden- en vogelpoep. In welke mate mensen daadwerkelijk ziek worden onderzoeken we nu.”

Het RIVM zette deze zomer 3000 enquêtes uit op verschillende plaatsen in Nederland waar zich wateroverlast heeft voorgedaan. Zo kregen inwoners van Wezep hier onlangs een brief over.

Volgens De Man blijkt uit een eerste analyse dat mensen die in contact zijn geweest met water in de openbare ruimte een grotere kans hebben op maag-, darm-, huid- en luchtwegklachten. „Het is in ieder geval niet goed voor je weerstand. En dat is wel wat mensen vaak denken. Voor deze ziekteverwekkers kun je namelijk geen immuniteit opbouwen, dit betekent dat je elke keer last kunt krijgen van diarree en overgeven. Zeker mensen met een verminderde weerstand –zoals ouderen, kinderen en zwangere vrouwen– moeten oppassen voor ernstige infecties.”

Een oplossing voor gezondheidsrisico’s door overlopende riolering is het aanleggen van een gescheiden riool. Maar dat ziet De Man vanwege de kosten niet op grote schaal gebeuren. „De levensduur van riolering is circa zestig jaar en die ga je niet zomaar vervangen. Gezondheidsklachten na wateroverlast zijn geen aanleiding om de riolering te vervangen. Voor water op straat geldt dat het steeds vaker geaccepteerd is, het is een eenvoudige manier om regenwater tijdelijk te bergen.”

Bewustwording van de gevaren van water op straat is dan ook van belang, aldus De Man. „Mensen zien het water als extra recreatiemogelijkheid en gaan er gerust in zwemmen of met een bootje in varen. De risico’s van spelen in dat water moeten ze kennen.”

Nijmegen: ondergelopen garage

Wateroverlast?
Zondag 30 augustus. In het eerste uur van de bui kwam er 42 millimeter regenwater naar beneden in Nijmegen. In totaal viel er in twee uur tijd 62 millimeter. Een doorsneeriool is ontworpen op het bergen van 20 millimeter per uur. Spectaculaire beelden van een volgelopen garage trokken de aandacht van Nederlandse media.

Staat wateroverlast hoog op de agenda?
Een woordvoerder van de gemeente: „Sinds er in 2009 een hevige bui viel in Nijmegen-Oost staat regenwateroverlast hoog op de politieke agenda en vindt er intensief onderzoek plaats om gericht maatregelen te kunnen nemen, zowel bij bewoners thuis als in de openbare ruimte.”

Wat voor maatregelen treft Nijmegen?
„Het onderzoek komt binnenkort in de laatste fase. We hebben nu al modelkaarten over hoe regenwater zich ondergronds en bovengronds –door de riolering en vanaf hellingen– beweegt. Nu is bekend waar we overtollig water moeten afvangen of vertragen. De gemeente heeft al aanpassingen gedaan aan het riool en gaat binnenkort waterbergingsmaatregelen nemen.

Via enquêtes weten we ook goed welke burgers er wateroverlast hebben en of ze in huis al maatregelen hebben genomen. Ondanks de voorlichting sinds 2009 heeft een deel dat nog niet gedaan. Woningeigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor het waterdicht maken van hun panden. We hebben het Water Service Punt –WSP– dat mensen helpt bij het nemen van maatregelen.”

Oldebroek: nieuw afvalwaterketenplan

Wateroverlast?

Op zowel 27 juli als 15 augustus viel er in de gemeente Oldebroek –vooral in Wezep– zo’n 40 millimeter neerslag. Op 15 augustus viel er tijdens de piek 30 millimeter in een halfuur. Een woordvoerder van de gemeente Oldebroek: „In theorie krijg je zo’n bui eens in de twintig à dertig jaar. Het rioolstelsel kan hier niet op ingericht worden. Dit verklaart dan ook de grote overlast die hiermee gepaard ging.”

Staat wateroverlast hoog op de agenda?
„Dit onderwerp heeft de aandacht van de gemeente. We zijn bezig met het opstellen van een afvalwaterketenplan. Deze week zijn onze inwoners geïnformeerd over wat de gemeente doet rond waterbeheer.”

Wat voor maatregelen treft Oldebroek?
„Door klimaatveranderingen vallen dergelijke buien vaker. De gemeente Oldebroek zet de komende vijf jaar grootschalig in op de afkoppeling van regenwater: circa 170.000 vierkante meter aan daken en straten wordt afgesloten van het riool. In plaats daarvan zakt het regenwater in de bodem of stroomt het naar sloten en vijvers. Het afkoppelen van hemelwater van het riool in combinatie met het slim –ook wel waterrobuust genoemd– inrichten van de openbare ruimte is de enige duurzame manier om in de toekomst opgewassen te zijn tegen extreme buien.”

Klimaatscenario’s en klimaatadaptatie 

„Door de klimaatveranderingen zullen weersexcessen steeds vaker voorkomen en daar moeten gemeenten op voorbereid zijn”, zo stelde deltacommissaris Wim Kuijken op 3 juni in Amsterdam tijdens een bijeenkomst van het Forum voor Stedelijke Vernieuwing.

De nieuwste KNMI-klimaatscenario’s (2014) laten namelijk een beeld zien van een hogere frequentie van extreme buien. Daarnaast geven de scenario’s aan dat er hogere temperaturen, een sneller stijgende zeespiegel, nattere winters en drogere zomers kunnen komen.

Klimaatadaptatie betekent dan ook niet alleen het aanpassen aan wateroverlast door extreme regen. Het gaat ook om de aanpak van de gevolgen van hitte en droogte. Hugo Gastkemper, directeur RioNed: „Alle gemeenten dragen bij aan het uitvoeren van het landelijke hitteplan. In de binnensteden van grote steden wordt het warmer dan in minder dichtbebouwde gebieden. Een aantal gemeenten houdt hier al rekening mee, bijvoorbeeld door meer groen aan te leggen. Droogtebestrijding is in de eerste plaats een taak van de waterschappen en Rijkswaterstaat.”

De VNG signaleert dat het omgaan met hitte in de stad en droogte nog hoger op de agenda kan. „Dat is nog een aandachtspunt voor gemeenten.”

Klimaatadaptatie in steden en dorpen vormt een belangrijk speerpunt van het Deltaprogramma waarin plannen staan om Nederland te beschermen tegen overstromingen of een tekort aan zoetwater.

>>rd.nl/deltaprogramma voor een artikelenserie met meer achtergronden over waterveiligheid.

Dit artikel werd u aangeboden door: Reformatorisch Dagblad

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen