De druppel die de emmer doet overlopen

Patiënten komen met allerlei vragen bij een psycholoog, vaak vanuit een drang om te begrijpen waarom ze dingen doen zoals ze die doen en zich voelen zoals ze zich voelen. Recent vroeg iemand: „Hoe kan het toch dat ik zo overstuur raakte door een kleine tegenslag, terwijl ik die dag al veel vervelender dingen had meegemaakt en rustig was gebleven?”

Een ander stelde de vraag: „Het lijkt wel alsof het sterven van mijn buurman me meer doet dan het sterven van mijn vader een jaar geleden. In elk geval komt er nu verdriet los. Veel meer dan toen, terwijl ik toch echt van mijn vader hield.” Een derde kwam met het volgende: „Ik snap niet hoe ik zo’n negatief zelfbeeld heb gekregen. Er werden weleens negatieve opmerkingen door mijn ouders gemaakt, maar heel dramatisch was het niet.”

Vaak zijn mensen meer geïnteresseerd in de vraag waar bepaalde klachten vandaan komen dan in de vraag hoe ze ervan af kunnen komen. Onverklaarbaar gedrag geeft gemakkelijk een gevoel van onveiligheid en vervreemding. We willen onszelf graag beleven als rationele wezens die bewust leven, bewuste keuzes maken en doelbewust handelen.

De drie vraagstellers zijn die greep kwijtgeraakt. Niet weten waar iets vandaan komt, betekent ook dat het zich zomaar zou kunnen herhalen. Dat je zomaar weer overstuur zou kunnen raken. Emotioneel zijn in een mate die niet bij de situatie past, voelt onprettig.

Op alle drie de vragen zijn meerdere antwoorden te geven. Die doen met elkaar meer recht aan de situatie dan elk antwoord afzonderlijk – de werkelijkheid is nu eenmaal complex. In ieder geval is hier een gemeenschappelijke factor in het spel: het zogenaamde summatie-effect. Dat wil zeggen dat bepaalde effecten soms pas merkbaar worden wanneer er een kritische grens is bereikt. In ons brein geven bepaalde zenuwcellen pas een signaal op het moment dat er voldoende lading is opgebouwd. Denk in dit verband maar aan de bekende volkswijsheid van de druppel die de emmer doet overlopen.

Terug naar de voorbeelden. Vrijwel iedereen kent het uit ervaring: je incasseert geduldig de ene na de andere tegenslag en een kleine opmerking doet je ontbranden. Summatie. Voor degene die op onze boosheid getrakteerd wordt, is het vaak niet te vatten. Een beetje uitleg kan dan nuttig zijn: „Sorry, ik reageer veel te sterk, maar dat komt doordat ik me de hele dag al heb lopen beheersen. Het ligt niet aan jou.”

En dan het sterfgeval. Het kan zijn dat het verdriet om de vader veel groter was, maar vanwege emotionele geremdheid van die persoon amper naar buiten kwam. De emmer zat misschien heel vol, maar nog niet vol genoeg. Het veel minder ingrijpende overlijden van de buurman zorgde voor het overlopen van de emmer, en dus kwamen ineens de emoties los. Het loskomende verdriet is dan dus veel meer dan alleen verdriet om de buurman. Summatie.

Ten slotte de man met het negatieve zelfbeeld. Hier kan goed gelden: vele kleintjes maken één grote. Regelmatige, negatieve opmerkingen kunnen misschien elk op zich wel meevallen –we krijgen allemaal weleens een negatieve opmerking– maar bij elkaar opgeteld kan het effect ervan veel groter zijn dan ouders zich ooit hebben kunnen realiseren. Summatie.

Met deze voorbeelden wil ik maar aangeven dat we voorzichtig moeten zijn met het beoordelen van iemands emotionele uitingen.

Drs. C. Roest, klinisch psycholoog

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen