Zonder angst zoeken naar zekerheid

Het Bodemuseum in Berlijn laat dit heel duidelijk zien met een tentoonstelling over het religieuze leven in Egypte waar –zoals het hier gezegd wordt– „de drie boek- religies” naast elkaar bestaan. In de prachtige catalogus met 340 kleurenfoto’s wordt het verhaal nog toegankelijker gemaakt.

Expositie en catalogus bestrijken de periode vanaf het jaar 30 voor Christus tot heden. Verteld wordt hoe ”Abrahams erfgenamen aan de Nijl” hun geloof beleden en beleefden. Straatleven, interieurs van kerken, synagogen en moskeeën, kunst en onderwijs en het leven thuis worden op fascinerende wijze beschreven en in beeld gebracht.

De boodschap is duidelijk, Egypte geldt als voorbeeld voor Europa. En de vraag die daaruit voorkomt is: wat betekent het voor de kerk van vandaag als een samenleving niet langer christelijk gestempeld is? De kerk zal voor het antwoord te rade moeten gaan bij de Schrift en daarbij kan ook de exegese van Anthony Petterson helpen.

Het commentaar van deze Australische oudtestamenticus verscheen in de reeks ”Apollos Old Testament Commentary” en beschrijft het kleine en kwetsbare Joodse volk, erfgenaam van Abraham, dat zich ten tijde van de profeten Haggaï, Zacharia en Maleachi moet zien te handhaven te midden van het enorme Perzische rijk, dat heel andere religieuze voorstellingen en gebruiken heeft. Hoe staat Israël daarin? Hoe vatbaar is het voor afval, verslapping en vermenging? Wat zegt God via de profeten tot hen? En wat zijn de consequenties van de ontrouw van het verbondsvolk voor het volk zelf, maar zeker ook voor het getuigenis naar buiten toe? Zoals de tentoonstelling in Berlijn een spiegel is, zo is dit commentaar dat ook.

Angst

Religie baart angst. Dat geldt tegenwoordig in die zin dat mensen die zeer religieus zijn ook als gevaarlijk worden gezien. Zijn het niet die mensen die vanuit hun geloofsfanatisme aanslagen plegen? Religie kan op een andere manier ook angst voortbrengen als mensen bang zijn voor God. Angst voor God is een notie die ook in de Bijbel voorkomt en die alles te maken heeft met Wie God is en wie wij mensen zijn.

Kerkvader Augustinus heeft zijn weg tot die God beschreven in zijn ”Belijdenissen”. De Amerikaanse Augustinuskenner Paul Rigby publiceerde een theologische analyse van dit haast tijdloze werk. Hij beschrijft hoe Augustinus God als Vader heeft leren kennen, maar zich er steeds van bewust was dat God ook een ontzagwekkend mysterie blijft. Augustinus’ boek is een gebed, een gesprek waarin hij vertelt hoe God hem riep en hij eerst niet naar Gods stem wilde luisteren. Maar toen hij zich eindelijk gewonnen gaf en op God toekwam ontdekte hij Hem als Vader voor Wie een mens ontzag en liefde heeft.

De invloedrijke Deense filosoof en theoloog Søren Kierkegaard maakte onderscheid tussen angst en vrees. Vrees is ergens bang voor zijn, bijvoorbeeld voor onweer. Angst is een gevoel dat niet maar een moment duurt, maar existentieel is, heel je bestaan raakt. Over deze twee begrippen gaat een bundel zeer relevante en interessante studies die onder redactie van de Amerikaanse hoogleraar filosofie Daniel Conway verscheen. Het gaat daarin veel over religie, over bang zijn voor God. Niet slechts vrees, maar echt angst zoals die voort kan komen uit een voorstelling van God als Degene Die alleen maar kan toornen en willekeurig te werk gaat. Maar past dat beeld bij de God van de Bijbel? Kierkegaard peilt diep en weet dat ”vreze des Heeren” en existentiële angst voor God twee wezenlijk verschillende zaken zijn.

Gevonden

Ook Maarten Luther kende die existentiële angst voor God. Hij kon God slechts zien als Degene Die van hem vroeg wat hij niet kon en Die hem daar toch op af zou rekenen. In de bundel Lutherstudies die onder redactie van Christine Helmer en Bo Kristian Holm verscheen, wordt in verschillende bijdragen ingegaan op de achtergrond van deze angst. Volgens de schrijvers had die te maken met een bepaalde visie op de verhouding tussen Wet en Evangelie. De wet veroordeelt ons als zondaren voor God. Tegelijk zag Luther het Evangelie alleen als de boodschap dat Jezus niet gekomen is om de wet af te schaffen. Luther liep er compleet in vast dat God blijft eisen terwijl Hij weet dat wij niet aan die eisen kunnen voldoen.

Pas toen hij zag dat God geen gerechtigheid vraagt, maar die in Christus geeft, werd hij van zijn angst bevrijd en ging voor hem de deur naar het paradijs open, zoals hij dat zelf zo noemde. De angst voor God was weg en de zekerheid van het geloof kwam ervoor in de plaats.

Dat was overigens wel een aangevochten zekerheid. Wat het verschil tussen angst en aanvechting is, legt de Duitse kerkhistoricus en Lutherkenner Reinhard Schwarz uit in ”Martin Luther. Lehrer der christlichen Religion”. Angst wordt veroorzaakt door een verkeerd beeld van God, aanvechting komt voort uit de ”vreze des Heeren”, het besef dat God heilig én genadig is. Aanvechting, aldus Schwarz, is bij Luther ook geen existentiële twijfel die een mens wanhopig kan maken, maar is de vraag –die soms van jezelf, dan weer van de duivel komt– of je geloof wel goed is en of je wel echt bij de uitverkorenen behoort.

Remedie

De remedie die voor herstelde zekerheid zorgt is de blik op Christus. Bij alle gesprek over religie zou van christelijke zijde misschien meer dit wezenlijke verschil moeten worden ingebracht. Niet om duidelijk te maken dat het christelijk geloof het beste is, maar om te laten zien dat de God van het christelijk geloof rechtvaardig, goed en genadig is.

”Ein Gott. Abrahams Erben am Nil”, div. auteurs; uitg. Michael Imhof Verlag, Petersberg; ISBN 978 3 7319 0149 5; 288 blz.; € 29,95; ”Haggai, Zechariah & Malachi”, Anthony R. Petterson; uitg. Intervarsity Press, Nottingham; ISBN 978 1 78359 211 1; 452 blz.; $ 36; ”The Theology of Augustine’s Confessions”, Paul Rigby; uitg. Cambridge University Press, Cambrdige; ISBN 978 1 107 09492 5; 340 blz.; £ 65; ”Kierkegaard’s Fear and Trembling”, Daniel Conway (red.); Cambridge University Press, Cambridge; ISBN 978 1 107 03461 7; 278 blz.; £ 65; ”Lutherrenaissance. Past and Present”, Christine Helmer en Bo Kristian Holm (red.); uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen; ISBN 978 3 525 56415 8; 256 blz.; € 79,99; ”Martin Luther. Lehrer der christlichen Religion”, Reinhard Schwarz; uitg. Mohr Siebeck, Tübingen; ISBN 978 3 16 151880 5; 544 blz.; € 39.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen