Uithollingseffect
Hoe meer je aan iets kunt verdienen, hoe sterker de motivatie om dat te doen, denken wij doorgaans. Als jongen van 12 jaar waste ik vroeger op zaterdag vaak de auto van mijn vader. Van de guldens die ik daarmee verdiende, ging ik ’s middags naar de postzegelmarkt in Utrecht en kocht daar dan mooie oude postzegels van. Maar stel nu dat mijn vader mij maar 25 cent had gegeven voor zo’n wasbeurt. Had ik het dan ook nog gedaan?
Toch gaat het verband tussen de hoogte van de prijs en de motivatie om een activiteit te verrichten niet altijd op. Economie is een complex fenomeen. Soms kan het bieden van een hogere prijs zelfs gewenst gedrag ontmoedigen. Dit speelt vooral als mensen bepaalde dingen niet om het geld doen omdat zij van binnenuit gemotiveerd zijn.
Een bekend voorbeeld is het vrijwillig afstaan van bloed. Mensen die dit doen, worden gemotiveerd door de gedachte dat zij daarmee anderen helpen. Een voorbeeld is mijn vrouw (die geen bloed maar plasma geeft). Haar motivatie is dat ze weet dat ziekenhuizen dit heel hard nodig hebben omdat er een tekort is aan plasmadonoren. Omdat zij zelf arts is en goed tegen bloed kan, is het in haar ogen een kleine moeite, terwijl zij hierdoor toch andere mensen kan helpen.
Als econoom zie ik maar weinig bloed en ben ik helaas ook niet al te manhaftig. Als er bij mij bloed wordt afgenomen, heb ik mij aangeleerd de andere kant op te kijken, want anders ga ik van mijn stokje. Voor mij is de moeite dus heel wat groter. Maar stel nu dat de bloedbank een flinke prijs voor mijn bloed zou betalen? Zou het mij dan wel over de streep trekken?
Volgens onderzoek ligt dat niet zo eenvoudig. Zelfs als veel mensen minder last hebben dan ik en zich ook wel voor 10 euro zouden laten verleiden tot het geven van bloed, lost dit het probleem niet op. Het bieden van een geringe betaling voor het geven van bloed kan namelijk ontmoedigend werken voor al degenen die nu uit ideële doelen vrijwillig bloed geven. Zij beschouwen deze prijs als een controlemechanisme dat hun motivatie miskent. Het is dus eigenlijk een belediging in hun ogen om zoiets waardevols als het geven van je eigen bloed met zo’n geringe prijs af te doen.
Dit negatieve effect op het aanbod van bloed als gevolg van financiële prikkels is in de economie bekend geworden als het zogenaamde uithollingseffect. Dit uithollingseffect kan zelfs het aantrekkingseffect domineren, zodat het overgaan tot betaling van bloeddonoren tot een daling in plaats van tot een stijging van het aanbod van bloed kan leiden. Pas als de prijs flink verhoogd wordt en er dus een groter aanbod kan worden aangeboord (van mensen zoals ik), zou een verhoging pas tot een stijging van het aanbod van bloed leiden, maar daardoor wordt het wel erg duur.
Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat dit uithollingseffect zich in heel veel landen en voor heel veel verschillende goededoelenactiviteiten voordoet. Maar waar nog geen onderzoek naar gedaan is, is of dit mechanisme nu ook werkzaam is als het gaat om maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo). Zelf heb ik in het verleden verschillende onderzoeken gedaan naar de motivatie van ondernemers om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Uit dat onderzoek blijkt dat grote bedrijven vaak gemotiveerd zijn door het feit dat mvo op den duur hun reputatie en winst versterkt. Maar kleine ondernemers die aan mvo doen, blijken meer gemotiveerd door intrinsieke motivaties, omdat zij vinden dat het hun morele plicht is om bij te dragen aan het welzijn van de samenleving.
In een recent onderzoek heb ik mij de vraag gesteld of het uithollingseffect nu ook optreedt als kleine ondernemers voor hun mvo meer bedrijfsmatige voordelen ontvangen. Wat doet zo’n financiële prikkel met hun intrinsieke motivatie?
U raadt het misschien al. Hier blijkt het uithollingseffect namelijk niet op te gaan. Integendeel: wanneer kleine ondernemers meer financiële voordelen zien aan mvo, blijkt ook hun intrinsieke motivatie hoger. De reden is wellicht dat deze financiële voordelen hun meer vrijheid geven om conform hun morele principes te handelen en deze daarom ook meer toe te laten in hun overwegingen. Maar het kan ook zijn dat wanneer ondernemers om financiële redenen geïnteresseerd raken in mvo, zij zich ook meer bewust worden dat mvo intrinsiek goed is omdat zij geïnspireerd raken wanneer zij andere ondernemers ontmoeten die dit ook uit ideële motieven doen.
Dat maakt de economie toch weer wat minder complex: de oude economisch wet dat financiële prikkels motiveren geldt op dit punt dus nog wel.
Johan Graafland, hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan Tilburg University. Reageren? rubriek@refdag.nl
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van dinsdag 3 maart 2015
Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van dinsdag 3 maart 2015
Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's