Gezin XXL

Een twintiger houdt een speaker tegen haar oor en deelt met haar vriend wat ze hoort: „Deze meneer moest zich schikken in een groot gezin. Hij zegt dat hij daar nog altijd profijt van heeft.” Ze luistert verder naar het relaas van Piet van Pinxteren. „Hij vertelt ook dat hij het niet altijd makkelijk vond dat zijn ouders hun tijd over tien kinderen moesten verdelen, waardoor hij soms weinig aandacht kreeg.”

Gezin XXL trekt veel bekijks en levert de nodige gespreksstof op. Veel volwassenen blijken een grote familie te kennen. „Mijn moeder had slechts zes kinderen. Dat noemen we tegenwoordig een groot gezin.” „Vroeger was het gezelliger dan nu, want er werd veel minder ruziegemaakt.”

De tentoonstelling bevindt zich in een grote en een kleine ruimte met een gezamenlijk vloeroppervlak van rond de 450 vierkante meter. De expositie belicht het onderwerp aan de hand van objecten, foto’s en verhalen. Daarbij wordt de dagelijkse praktijk belicht aan de hand van de thema’s ”Kleding en wassen”, ”Koken en eten”, ”Wonen en slapen”, ”Geboorte en opgroeien” en ”Vrije tijd en feesten”. Het publiek leverde hiervoor een belangrijk aandeel (zie ook ”Het moeten delen was leerzaam, maar niet altijd even leuk”).

Klooster

In de kleinste expositieruimte hangen familieportretten die Annie van Gemert in de jaren negentig en in de afgelopen twee jaar maakte. Op drie wanden is een collage van honderden, veelal tientallen jaren oude, familiekiekjes te zien. Regelmatig tellen bezoekers hoeveel kinderen erop staan.

De wand in de grote ruimte die als inleiding op Gezin XXL is bedoeld, etaleert hoe er in de afgelopen eeuw tegen grote gezinnen werd aangekeken. Een affiche schetst dat de door de Duitse bezetter opgerichte Nederlandsche Volkdienst ervoor zorgde dat moeders van grote gezinnen gratis op vakantie konden. Een ander biljet roept vrouwen ertoe op baas in eigen buik te zijn. Eron-der hangt een condoomautomaat. Op dezelfde wand hangt een foto van Petronella van Zandbeek en haar zeven dochters die in een klooster gingen. De plattegrond van een woning voor een groot gezin is op last van de overheid ontworpen, omdat de huisvestingsproblemen voor deze gezinnen groot waren.

Voedselsituatie

In 1900 stierf nog een op de acht kinderen voor de eerste verjaardag, rond 1940 was dit dankzij de verbeterde voedselsituatie nog bij een op de 25 kinderen het geval. Hieruit kan niet de conclusie worden getrokken dat de gezinnen per definitie groot waren, valt te lezen in het bij Wbooks verschenen boek ”Gezin XXL” (ISBN 978 94 625 8030 5, 19,95 euro).

In 1879 telde ieder gezin 3,88 personen, in 1899 3,98 mensen, in 1920 3,88 personen en in 1971 3,07 mensen. In 1997 waren er in Nederland 2290 en tien jaar later 1384 gezinnen met acht of meer kinderen.

Twee fornuizen

De samenstellers van de expositie laten de thema’s op een aansprekende manier aan bod komen. Ze zetten bijvoorbeeld stapelbedden met elk drie slaapplekken neer.

De twee fornuizen naast het keukenblok van Bruynzeel uit de jaren vijftig spreken ook boekdelen. Alleen al vanwege de grote pannen. Soms werd dergelijk kookgerei voor grootverbruik al op de huwelijksdag cadeau gedaan. Nog meer in het oog springt de tafel die centraal in de ruimte staat opgesteld en waarop voor vijftien mensen is gedekt. „Onze tafel van 3,5 meter was te klein. Drie kinderen aten aan de naaimachine en twee aan het aanrecht”, blikt een oudere vrouw terug.

In grote huishoudens letten ouders vaak op de kleintjes. „Een kilo vlees werd in vijftien schijfjes verdeeld. Het toetje? Een eierdopje vol.” „Ons moeder was een wondermens.”

Het water in de zinken teil werd niet voor elk kind ververst en de opeenvolgende gezinsleden droegen opgelapte kleding. De een schaamde zich voor tweedehands kleding en vertelde dat ze haar kleren van een tante uit Amerika kreeg. Een ander vond het juist stoer dat hij de korte broek van zijn oudste broer kon dragen.

De hoek waar het thema ”Geboorte en opgroeien” aan bod komt, toont de soms harde realiteit met wiegen, doopkleding en een doodskleed. Hier komen ook de verhalen los over pastoors die veelvuldig aandrongen op gezinsuitbreiding. „Mijn opa heeft de pastoor weleens buiten de deur gezet.”

Dit is het eerste deel in een serie over grote gezinnen. Volgende week donderdag deel 2. De expositie Gezin XXL loopt tot 21 september. Abonnees van het RD krijgen 3 euro korting op de entree voor Het Noordbrabants Museum en de tentoonstelling. Download de coupon op rd.nl/abonneevoordeel en betaal geen 12, maar 9 euro.

„Het moeten delen was leerzaam, maar niet altijd even leuk”

Hij is projectleider van de expositie ”Ge- zin XXL. Een huis vol broers en zussen” in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch, maakt deel uit van een grote familie en heeft zelf twee kinderen. „Ik ben nummer acht in een gezin van tien kinderen die geboren werden tussen 1950 en 1966”, vertelt Ad van Pinxteren (51), conservator historische collecties van het museum.

Het Noordbrabants Museum hanteerde bij het samenstellen van de expositie (zie ook ”Gezin XXL”) een gezin met acht kinderen als ondergrens. „Opmerkelijk genoeg zette de in 1917 opgerichte Rooms-Katholieke Bond voor Groote Gezinnen in de statuten dat er al bij vier kinderen sprake was van een groot gezin”, weet de conservator. „Deze bond beleefde zijn hoogtijdagen tussen de twee wereldoorlogen met 20.000 tot 25.000 leden en werd in 1968 opgeheven.”

Wat vormde de aanleiding voor Gezin XXL?

„Gezin XXL borduurt voort op de tentoonstellingen rond de jaren vijftig en zeven- tig in 2004 en 2006. Het gaat bij dergelij- ke exposities niet zozeer om de kunsthistorische waarde, maar om (cultuur)historische aspecten. Ze blijken een groot publiek aan te spreken. We willen bezoekers verhalen vertellen én hun verhalen ontlokken.”

Klopt het dat de expositie een Noord- Brabants stempel draagt?

„Het publiek heeft 90 procent van de tentoongestelde foto’s en voorwerpen geleverd. Het gros daarvan is uit Brabant afkomstig, maar gelukkig kwamen ook mensen uit onder andere Zuid-Holland en Friesland naar de inzameldag.”

Wat wilt u bezoekers meegeven?

„Veel mensen uit deze streek koppelen een groot gezin direct aan Noord-Brabant en aan de rooms-katholieke levensovertuiging, en ze denken dat er vandaag de dag geen kinderrijke families meer zijn. Ik probeer die beelden te nuanceren, al was dat best lastig. Zo staan de voorwerpen die protestanten aanleverden gewoon tussen die van rooms-katholieken. De foto’s van Annie van Gemert uit de jaren negentig en uit 2013 en 2014 laten in elk geval zien dat er tegenwoordig nog grote families zijn. Een belangrijk deel van de geportretteerden is protestants-christelijk. Zo leest een jongen op een van de foto’s het Reformatorisch Dagblad.”

Hoe kijkt u terug op uw jeugd?

„Ik moest vrijwel alles met mijn broers en zussen delen. Dat is leerzaam, maar ik vond het niet altijd leuk. Een van de minst plezierige kanten van ons grote gezin vond ik dat vriendjes niet zomaar aan mochten komen waaien. Er kwamen weinig andere kinderen over de vloer, want mijn ouders vonden het druk genoeg en zeiden dat er thuis voldoende speelkameraden waren. Dit zijn kleinigheden, ik ben gelukkig opgegroeid. ”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen