Oer is in

Er is iets eigenaardigs aan de hand in onze samenleving. Aan de ene kant willen we méér pk’s onder de motorkap, overal snel internet, ledverlichting in de douchekop, zonnepanelen op het dak en een APK-screening van ons lichaam. Maar er bestaat ook een ander uiterste: zelf brood bakken, blotevoetenvakanties op de Veluwe, slow-reading, oerontbijt, kringloopservies, vereniging zonder internet, wildboeket en zelfbereide citroenmelisselimonadesiroop.

Er bestaan interessante mengvormen tussen deze stromingen: mensen die hun verblijf in een hypermodern appartement afwisselen met een rugzakvakantie in woeste hooglanden. Maar de bewegingen kennen ook extremen. De een ligt in een slaapzak voor de winkel om als eerste de nieuwste iPhone te kunnen kopen, de ander steekt blootsvoets een Amsterdams zebrapad over onderweg naar haar werk.

Van die laatste groep is Marianne van Dijk een voorbeeld: een dertiger die als ”cavewoman”, als holbewoner, in hartje Amsterdam verblijft. Het zijn vooral haar blote voeten die opvallen. Maar Van Dijk ontzegt zich niet alleen schoeisel. In het Filosofie Magazine zei ze: „Wij zijn gewend om bestek te gebruiken, maar als je met je handen eet, dan vóél je het eten ook.” Van Dijk gebruikt nauwelijks elektriciteit, heeft geen shampoo of wc-papier nodig en wast zich alleen met koud water. Uit rode klei maakt ze lippenstift; tandpasta fabriceert ze uit kokosolie en baksoda.

Van Dijk besteedt veel aandacht aan haar voeding, want bij haar nieuwe levensstijl hoort ook het paleodieet, de oervoeding van onze verre voorouders, de jagers-verzamelaars van vele duizenden jaren geleden. Dat haal je niet bij Albert Heijn, dus Van Dijk plukt blaadjes van eetbare planten in de berm of van bomen. Ze heeft zich voorgenomen om te leren jagen en eens een kip te slachten. Gluten, zuivel en suiker laat ze achterwege, maar vis, eieren, zoete aardappelen, olijven, paddenstoelen, sprinkhanen en zeewier staan wel op het menu. Soms vast ze een aantal dagen achtereen.

Populair

De leefwijze van deze 21e-eeuwse holbewoonster is nogal uitzonderlijk, maar het paleodieet dat mevrouw volgt is juist populair. Ook bij mensen die niet zo zweverig zijn als Van Dijk, maar met twee geschoeide benen op de grond staan. Cijfers daarover zijn niet voorhanden. Tv-programma EenVandaag meldde in januari dat het oerdieet in de top 5 van populairste diëten staat. Het belangrijkste boek op dit terrein is ”Het oerdieet. Dé manier om oergezond oud te worden”, van cardioloog in opleiding dr. Remko Kuipers. In een interview met hem, het eerste deel van deze serie, gaf Kuipers aan dat je hem niet op blote voeten door Amsterdam zult zien lopen.

Toch is het oerdieet niet zomaar ‘los verkrijgbaar’. Jawel, het is mogelijk om het te gebruiken zonder zelf kippen te slachten of eigengemaakte deodorant te gebruiken. Maar de theorie achter het oerdieet is onlosmakelijk verbonden met de evolutiegedachte. Als Kuipers stelt dat we weer moeten eten zoals in het stenen tijdperk, dan baseert hij dat op de opvatting dat „onze genen gedurende miljoenen jaren perfect aangepast zijn aan onze leefomstandigheden uit de oertijd”, in combinatie met de uitkomsten van modern voedingsonderzoek. De welvaartsziekten van de moderne tijd ontstaan volgens hem door onze oude genen in combinatie met een modern eet- en leefpatroon. Volgens de evolutiegedachte is de mens nog niet ‘aangepast’ aan dit moderne patroon. De oplossing daarvoor is terugkeren naar de voedingswijze van vroeger, zegt Kuipers.

En hij staat daarin niet alleen. Recent verscheen een reeks titels die op hetzelfde aambeeld hameren: ”Oersterk. Gezond, fit en slank volgens de natuur” (Richard de Leth), ”Leef en eet volgens je oerritme en word fit, slank en gelukkig” (Leen Steyaert), ”Oergondisch genieten. Een moderne levensstijl vanuit de oorsprong” (Ria Penders) en ”Oergezond het jaar rond” (Yvonne van Stigt).

Vraagtekens

Er is op z’n minst een aantal vraagtekens te plaatsen bij deze stroom aan oerboeken en de bijbehorende dieetadviezen. Weten we werkelijk wat onze voorouders aten? En als we dat al te weten komen, hoe smeden we die kennis om tot een voedingsadvies? Kuipers heeft zich er stevig in vastgebeten, maar er is ook een groep wetenschappers die zijn theorie van tafel schuift. Vorig jaar zomer publiceerde het wetenschapstijdschrift PNAS een aantal studies die aangaven dat deze oermens helemaal geen vleeseter zou zijn, dat zijn gebit er niet geschikt voor was en dat hij bladeren, vruchten en granen at. Wie niet in evolutie gelooft, maar de Bijbel openslaat voor de geschiedenis van de mens, ziet dat het eten van granen en brood al millennialang gemeengoed is.

De gedachte achter de oerdieetadviezen is dat de mens van toen genetisch gezien in een soort perfecte harmonie leefde met zijn natuurlijke voedselbronnen – maar dat is maar de vraag. Ook evolutionisten zijn daar verdeeld over.

Een tegenpool van Kuipers die we spraken, de Amsterdamse emeritus hoogleraar Martijn Katan, wees erop dat er veel emotie verbonden is aan voeding, zodat er zelfs religieus getinte ruzies over ontstaan.

Katan wijst er terecht op dat je je voor voedingsadviezen niet moet baseren op theorieën over oude voedingsgewoonten die moeilijk te onderzoeken zijn, maar op experimenten in het hier en nu en op wetenschappelijk onderbouwde feiten. En dan is er vooralsnog geen reden om tarwe te vermijden, koolhydraten als de grote boosdoener te zien of bang te zijn voor E-nummers. Terwijl er wel aanleiding is om de calorie-inname te beperken, matig te zijn met verzadigde vetten en suiker, en regelmatig vis te eten.

Kuipers en Katan lijken elkaars opponenten, maar lagen in onze interviews minder ver uiteen dan verwacht. Kuipers bleek niet zo dogmatisch als in zijn boek en zou al tevreden zijn wanneer mensen zich hielden aan de schijf van vijf. Katan bepleit gevarieerd eten en vooral matigheid. De verwarring en onduidelijkheid voor consumenten zouden een stuk kleiner zijn als die twee niet elkaar zouden bekritiseren, maar samen een voedingsadvies uitbrachten over de punten waarover ze het eens zijn.

Oerdieet is een serie over voeding naar aanleiding van diverse boeken die recent rond dit onderwerp zijn verschenen. Vandaag deel 5 (slot). Zie voor eerdere afleveringen: digibron.nl/oerdieet.

Borstvoeding vol E-nummers

In de oudheid was onze voeding nog zuiver, onbewerkt, eerlijk, puur en daarom extra gezond. Van toevoegingen was geen sprake. Of toch?

Al in de prehistorie bestonden er technieken om voedsel langer houdbaar te maken: door het te drogen, roken, stomen of te konfijten. Pas veel later, in de negentiende en de twintigste eeuw, ontstonden nieuwere methodes, zoals inblikken of wecken, en werden er kleurstoffen, smaakversterkers en conserveermiddelen aan toegevoegd.

De laatste jaren is er een toenemende waardering voor natuurlijke en onbewerkte producten zonder toevoegingen. Dat blijkt uit de belangstelling voor het oerdieet en voor tal van andere receptenboeken. Het oerdieet maakt deel uit van de bredere beweging van de paleoleefstijl. Die stroming verheerlijkt –soms: vergoddelijkt– de natuur en heeft haar wortels in de romantiek. Maar ook in reformatorische kring is er veel interesse voor de puurnatuurbeweging. In deze serie was ook aandacht voor het boek van Geesje Russcher, ”Kracht van oorspronkelijke voeding”. Zij gaat niet uit van de geëvolueerde mens, maar juist van een goede schepping. Er zitten echter diverse zwaktes in haar theorie, mede doordat ze heeft geprobeerd een christelijke versie van het oerdieet te ontwikkelen.

Het idee dat we alleen voedsel zouden moeten eten zoals God het geschapen heeft, is moeilijk vol te houden. Er is geen reden om op grond van de Bijbel achterdochtig te zijn over de bewerking van en toevoegingen aan voedsel. Bereiding van kaas, wijn, brood en azijn dateert al uit de tijd van de aartsvaders, waarbij in veel gevallen gistcellen of enzymen werden gebruikt. Toevoeging van zout heeft zelfs een spreekwoordelijke betekenis gekregen.

Wat is dan de reden voor die weerstand tegen moderne mogelijkheden om voedsel te bewerken, te conserveren en de smaak ervan te beïnvloeden? Voeding is emotie, zei Katan – en dat geldt hier in het bijzonder. Wetenschappelijk gezien is er in elk geval weinig reden om bezorgd te zijn over de veiligheid van toevoegingen. Die worden uitvoerig gecontroleerd voor ze toegelaten worden. Reken erop dat die kleurstoffen en aroma’s stukken veiliger zijn dan de blaadjes die Van Dijk in de Amsterdamse bermen plukt. Ook Kuipers maakte zich niet ongerust over kunstmatige zoetstoffen als aspartaam. En ingeblikte groente is niet minder gezond dan vers. Sommige conservengroenten bevatten juist meer antioxidanten dan de verse variant.

Maar, alle wetenschappelijke rapporten ten spijt: die helpen niets in de strijd tegen emoties. Als er ”ambachtelijk” en ”natuurlijk” op het etiket staat, klinkt dat positief, maar zodra daar E-nummers of gemodificeerd zetmeel op vermeld worden, gaan de seinen op rood. Gemakshalve vergeten we dan dat een etiket voor borstvoeding ook E-nummers zou bevatten. Niet omdat moeder verkeerd voedsel gegeten heeft, maar omdat smaakversterkers als glutaminezuur (E620) en glycine (E640), broodverbeteraars als cystine (E921) en conserveermiddelen als melkzuur (E270), nitriet (E250), nitraat (E251) en nog een reeks andere E-nummers –in gepaste hoeveelheden– gewoon in ons bloed zitten. Al sinds het paradijs.

Voedingsdeskundigen adviseren de schijf van vijf en matig en gevarieerd eten. Daar mag nog één eigenschap bij: nuchterheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen