Eén tablet per jaar voorkomt blindheid

Het begon allemaal eind jaren 80 met de ontdekking dat ivermectine, een stof die goed werkte tegen worminfecties bij paarden, ook effectief was tegen de draadworm die bij de mens rivierblindheid veroorzaakt.

Larven van die draadworm worden overgebracht door de zwarte steekvlieg, die leeft rond snel stromende rivieren. Na een beet van zo’n besmette vlieg kunnen de larven onderhuids uitgroeien tot volwassen draadwormen. Ze kunnen daar wel twaalf jaar leven en in die tijd talloze nakomelingen produceren. Het is bekend dat een besmet persoon wel 200 miljoen wormlarven bij zich kan dragen.

Het onderhuids gewriemel van de microscopisch kleine larven geeft hevige jeuk en littekens. Komen de parasieten in de ogen terecht dan beschadigen ze het netvlies en verliest iemand langzaam maar zeker zijn gezichts- vermogen. De kring van besmetting is rond wanneer de kleine larven door een andere zwarte steekvlieg worden opgepikt en overgebracht op een nieuw slachtoffer.

Doordat de parasieten lang le-ven en veel nakomelingen produceren, draagt in gebieden waar de ziekte rondwaart het merendeel van de bevolking de wormen permanent bij zich. „Als de helft van de inwoners besmet is, valt dat eigenlijk nog mee”, aldus Wilma Stolk. De onderzoekster van het Erasmus MC in Rotterdam is specialist op het terrein van rivierblindheid en de bestrijding daarvan.

Verlaten

Rivierblindheid komt voor in 34 landen. Grote delen van Afrika en diverse landen in Midden- en Zuid-Amerika zijn aangedaan – meegekomen met slaven vanuit Afrika.

Door de ziekte is in sommige gemeenschappen in West-Afrika ongeveer de helft van de mannen boven de 40 jaar blind. Het is in die dorpen niet ongebruikelijk om een jongen te zien die een man of vrouw van middelbare leeftijd aan een stok voortleidt. Mannen en vrouwen in de kracht van hun leven die niet meer kunnen vissen, het land bewerken, hun handelswaar aan de man brengen of voor de kinderen kunnen zorgen.

Verlaten dorpen in vruchtbare Afrikaanse rivierdalen tonen hoe ver mensen bereid zijn te gaan om de ziekte te ontvluchten.

De vondst van een medicijn tegen de aandoening eind jaren tachtig betekende een doorbraak. Het middel hoefde bovendien maar één keer per jaar te worden ingenomen. De ontdekking stelde fabrikant Merck (in Europa geregistreerd als MSD) wel voor een dilemma: welke prijs mocht het bedrijf voor dit geneesmiddel vragen? De ziekte treft immers de allerarmsten, mensen die helemaal geen geld hebben voor medicijnen.

En als de farmaceut de tabletten gratis ter beschikking zou stellen, zou dat dan geen verwachtingen wekken in ontwikkelingslanden ten aanzien van andere medicijnen? Zou zo’n donatieprogramma de zoektocht naar nieuwe geneesmiddelen tegen tropische ziekten niet indirect belemmeren?

In 1987 hakte de directie de knoop door: Merck zou het geneesmiddel op eigen kosten produceren en de tabletten gratis ter beschikking stellen zolang de ziekte zou bestaan. Het programma begon op relatief beperkte schaal in West-Afrika. Ieder jaar is dit uitgebreid en vandaag de dag worden wereldwijd meer dan 100 miljoen mensen behandeld tegen de worminfectie.

De MSD-fabriek in Haarlem is de enige ter wereld die Mectizan produceert. Niet alleen voor rivierblindheid, maar ook ter bestrijding van lymfatische filariasis in Afrika – een ziekte die eveneens wordt veroorzaakt door een draadworminfectie. Vorig jaar produceerden ze in Haarlem 700 miljoen tabletten, dit jaar zullen dat er 800 miljoen worden. „We verwachten dat de vraag tegen 2015 rond 1 miljard zal stabiliseren, net iets onder onze maximale productiecapaciteit”, zegt Anton de Bruin tijdens een rondleiding in de fabriek. Samen met een paar collega’s is hij verantwoordelijk voor de productie van het geneesmiddel.

De tabletten –verpakt in plastic potjes van 500 stuks– worden overgedragen aan de Wereldgezondheidsorganisatie. Die is verantwoordelijk voor de verdere verspreiding. Het geld dat daarvoor nodig is, wordt bijeengebracht en beheerd door een trustfonds van de Wereldbank en komt onder meer van westerse landen en van particuliere initiatieven zoals het Carter Center, een liefdadigheidsinstelling die werd opgericht door de voormalige Amerikaanse president Jimmy Carter en zijn vrouw Rosalynn.

De werkzame stof ivermectine doodt de draadworm die rivierblindheid veroorzaakt niet, maar legt hem lam. Het verlost mensen van de immense jeuk doordat het onderhuidse gekriebel ophoudt. Een dosis zorgt er bovendien voor dat de worm een jaar lang geen nakomelingen produceert en de infectie niet kan worden overgedragen op anderen.

Het medicijn kan niet bewerkstelligen dat mensen die blind zijn geworden door de worminfectie weer gaan zien, maar het kan wel voorkomen dat de volgende generatie het gezichtsvermogen kwijt raakt. Doordat de volwassen draadwormen gemiddeld twaalf jaar oud worden, moeten kinderen en volwassenen de tabletten al die tijd blijven slikken, wil de parasiet helemaal worden uitgeroeid.

Ziektevrij

De bestrijding van rivierblindheid begint nu –ruim 25 jaar na de start van het donatieprogramma– duidelijk zijn vruchten af te werpen. In Colombia is de aandoening officieel uitgeroeid. In Mexico en Ecuador komt rivierblindheid nauwelijks meer voor. De verwachting is dat grote delen van Afrika binnen tien jaar ziektevrij zullen zijn.

Is een gebied vrij verklaard van de draadworm dan nemen veldwerkers nog jarenlang monsters om er zeker van te zijn dat de ziekte weg is én blijft.

Meetlat met kleurcode

In Afrika, Midden- en Zuid-Amerika krijgen jaarlijks ruim 100 miljoen mensen Mectizantabletten tegen rivierblindheid. Velen van hen wonen in afgelegen gebieden die alleen te voet bereikbaar zijn. Toch slagen gezondheidsmedewerkers erin om de dorpen jaarlijks te bezoeken, ook in tijden van oorlog en na een natuurramp zoals een overstroming.

De medewerkers blijken niet alleen gedreven, maar ook vindingrijk. Neem de dosering van Mectizan. Die gaat officieel naar gewicht. Echter, een weegschaal is in de afgelegen dorpen vaak niet voor handen.

Een meetlat met kleurcode blijkt een goed alternatief. Valt een kind in de laagste categorie dan krijgt het één tabletje, reikt het tot aan de tweede kleur dan mag het twee pilletjes. Tieners krijgen er drie en volwassenen vier.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen