Reis roofvogel (extreem) gevaarlijk

Eigenlijk wisten onderzoekers niets over sterfte van roofvogels tijdens de trektocht. Dat zegt Raymond Klaassen van de universiteit van Lund in Zweden. „De aanname dat trekken erg gevaarlijk is voor roofvogels, was vooral gebaseerd op het onderzoek naar een zangvogel, de blauwe zwartkeelzanger. Bij die Amerikaanse soort gaat 85 procent dood tijdens de trekperiode.” Klaassen onderzocht met een team van wetenschappers hoeveel roofvogels de trek niet overleven. Vorige week publiceerden zij de uitkomst van hun onderzoek.

Het leven van een roofvogel is in te delen in vier periodes. Na het broedseizoen in Europa volgt de najaarstrek naar het tropische deel van West-Afrika, de Sahel. Daar blijft zo’n vogel een kleine zes maanden om te overwinteren. Vervolgens begint in het vroege voorjaar de terugtocht naar de broedgebied. De veronderstelling was dat de voor- en najaarstrek de gevaarlijkste periodes zijn. Ze zouden goed zijn voor zo’n 80 procent van de sterfte onder roofvogels. Tijdens de trek kunnen uitputting, extreme weersomstandigheden en voedseltekort ervoor zorgen dat een roofvogel het niet overleeft.

„We hebben gemeten dat iets meer dan de helft van de totale sterfte, om precies te zijn 55 procent, tijdens de trek plaatsvindt. Veel minder dan 80 procent dus. Het gevaar was altijd flink overschat”, zegt Klaassen.

Ongevaarlijk is reis zeker niet. Tijdens de trek is de dagelijkse kans om dood te gaan voor een roofvogel gemiddeld zes keer zo hoog als in de winter of het broedseizoen, zo bleek. Maar dat risico is relatief, de trek is namelijk maar kort ten opzichte van het overwinteren en broeden. De meeste tijd van het jaar zijn roofvogels niet bezig met hun lange tochten.

Voor hun onderzoek bekeken de onderzoekers gegevens van 69 gezenderde roofvogels. Het ging om visarenden en bruine en grauwe kiekendieven uit verschillende gebieden in Noordwest-Europa. Door middel van een lichte satellietzender, die op de rug van de vogel is bevestigd, is de route die een vogel vliegt gedetailleerd te volgen. Daarnaast is precies te zien hoe lang een vogel ergens blijft. „De vogels met een zender die wij hebben gevolgd, vliegen allemaal via het westen van Europa over de Sahara naar Afrika. Ze gebruiken grofweg dezelfde route. Je kunt de gegevens van deze drie soorten daardoor combineren, ze komen namelijk dezelfde gevaren tegen”, legt Klaassen uit.

Het nadeel van zenders is dat ze maar beperkt houdbaar zijn. „Als we zien dat het signaal steeds zwakker wordt, is er een technisch mankement. Maar als we zien dat de zender van een visarend drie maanden op precies dezelfde plek in Sahara blijft, dan kunnen we aannemen dat de vogel het loodje heeft gelegd. Zo’n moment is erg vervelend, want je bouwt als onderzoeker toch een bepaalde band op met een gezenderde vogel en daarnaast zijn de zenders niet goedkoop.”

Toch realiseerden Klaassen en zijn collega’s zich dat juist de signalen dat een vogel dood is, interessante gegevens opleveren. Bij sommige zenders had Klaassen het sterke vermoeden dat de vogels waren doodgeschoten. Hij noemt Nigeria als voorbeeld van een land waar vaak op roofvogels wordt geschoten. Bij een van de zenders was bijvoorbeeld te zien hoe het signaal zich ineens naar een stad verplaatste. Waarschijnlijk nam een jager de vogel mee naar huis.

Maar de belangrijkste doodsoorzaak is nog altijd een natuurlijke: de Sahara. In deze immense woestijn vallen tijdens de voorjaarstrek de meeste slachtoffers. Een daarvan was het gezenderde mannetje grauwe kiekendief met de naam Edzard. Hij strandde in het voorjaar van 2008 tijdens de oversteek van deze enorme barrière (zie kaart). Waarschijnlijk waren de droogte en tegenwind hem te veel geworden.

Vogels volgen met zenders

Steeds meer vogelsoorten worden gevolgd met behulp van kleine zenders. Daarmee kunnen onderzoekers de verplaatsingen van vogels tot in detail volgen, soms zelfs van minuut tot minuut. Dat levert een schat aan nieuwe informatie op.

Voor het onderzoek van Klaassen werden gegevens van 34 grauwe kiekendieven uit Nederland gebruikt. Op de website werkgroepgrauwekiekendief.nl is momenteel de najaarstrek van zeven Nederlandse kiekendieven te volgen.

Niet alleen roofvogels worden gevolgd. De Universiteit van Amsterdam volgt ook meeuwen en scholeksters. Op dit moment is het Amsterdamse team van onderzoekers in de race voor de Academische Jaarprijs met het zenderproject ”Vogel het uit”.

Recent ontrafelden Nederlandse wetenschappers een nieuw record: gezenderde noordse sterns uit Delfzijl bleken in een jaar tijd 90.000 kilometer te hebben gevlogen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen