Vrouw had altijd al een belangrijke rol in de kerk

Er is niet zo heel veel kennis van de geschiedenis voor nodig om te weten dat vrouwen in de kerk zowel in de eerste eeuwen als in de middeleeuwen belangrijke posities innamen. In ”Der Heilige und sein Tod” geeft de Duitse historicus Dieter von der Nahmer een analyse van de sterfbedden en sterfgetuigenissen van gelovigen die in de middeleeuwen als ”heiligen” werden gezien. Hierin komen zeker ook vrouwen voor.

Een van hen is Melanie de jongere (ca. 383-439). Melanie werd in Rome geboren en kwam uit een vermogende familie. Nadat haar beide kinderen heel jong stierven, besloten zij en haar man zich geheel aan de dienst aan God te wijden. Melanie nam het initiatief om alle bezittingen te verkopen en met de opbrengst 8000 slaven vrij te kopen; het resterende bedrag zou aan wezen en armen worden besteed. Vervolgens vertrok het echtpaar naar Jeruzalem. Na de dood van haar man stichtte Melanie in deze stad een klooster. Kort voor haar sterven gaf ze haar laatste munten aan de plaatselijke bisschop, zodat hij die aan een sociaal project kon besteden.

Voorbeeldig christin

Dat niet pas in de 21e eeuw is ontdekt dat vrouwen een bijdrage kunnen leveren aan het kerkelijk leven, bewijst de levensbeschrijving van Katharina van Alexandrië (ca. 289-307), die de Engelse historicus en theoloog John Capgrave in 1445 publiceerde en waarvan een nieuwe, Engelse vertaling verscheen. Katharina behoorde in de middeleeuwen tot de populairste heiligen en werd als voorbeeldige christin beschouwd. Terwijl filosofen haar van haar geloof af wilden brengen, wist zij hen met haar getuigenis te bekeren. Elke poging om haar te vermoorden mislukte op wonderlijke wijze.

In een wereld vol politiek en kerkelijk tumult was zij met haar geloofshouding een voorbeeld voor vele mannen en vrouwen. De augustijner monnik John Capgrave wilde dat in zijn tijd graag aan anderen doorgeven en had er als man geen enkele moeite mee om een voorbeeld te nemen aan een vrouw.

Productief

In de zestiende eeuw waren vrouwen eveneens kerkelijk actief, ook zonder dat ze in een kerkelijk ambt stonden. Zo verschenen tussen 1523 en 1534 achttien door vrouwen geschreven vlugschriften waarin zij hun reformatorische standpunt uiteenzetten. De Duitse theologe Dorothee Kommer heeft onderzoek gedaan naar deze vlugschriften en hun auteurs en er een interessant boek over geschreven.

Al deze vrouwen richtten zich tot de rooms-katholieke geestelijken om hun duidelijk te maken dat de boodschap van Maarten Luther geheel volgens de Bijbel is. Zij beriepen zich erop net zo goed de Heilige Geest te hebben ontvangen als priesters en bisschoppen. En dat betekende dat zij net zo bevoegd waren de Schriften te lezen en aan te wijzen wat wel en wat niet volgens Gods Woord is. Ondanks dit beroep op zowel Geest als Woord, was er bij deze vrouwen geen roep om nu zelf bisschop of predikant te worden.

Dat hun positie (en die van elke vrouw) toch in het geding was, blijkt uit de vraag die de lutherse theoloog Johann Gerhard (1582-1637) stelde, namelijk of de vrouw wel naar het beeld van God geschapen is. De vraag staat in zijn omvangrijke dogmatische handboek dat door Concordia Press in een nieuwe Engelse vertaling is uitgegeven. Gerhard stelde de vraag omdat klassieke auteurs niet goed wisten wat een vrouw eigenlijk is. Aristoteles bijvoorbeeld zag de vrouw als een onvolledige man, als een incompleet schepsel dus. Van zulk soort opvattingen werden vrouwen ook toen niet echt blij.

De lutherse Gerhard was het echter niet met Aristoteles eens en verklaarde dat de Schrift duidelijk maakt dat de vrouw wel degelijk naar Gods beeld geschapen is. Haar positie ten opzichte van de man is zo dat zij aan zijn gezag onderworpen is – wat niet betekent dat hij boven haar staat.

Leidend

Ook op ander gebied hebben vrouwen de eeuwen door leidende posities ingenomen en van daaruit leiding gegeven. In het overzichtswerk ”Women and Gender in Early Modern Europe” worden hiervan talloze voorbeelden genoemd. Het gaat dan om vrouwen die op het terrein van de wetenschap, de cultuur en de politiek hun sporen hebben verdiend. Dat die verdienste niet eerder is opgemerkt en dat er daarom op dit gebied nog veel te onderzoeken valt, is zo’n beetje de rode draad in dit boek. Wie nog een onderwerp zoekt voor een scriptie of een dissertatie kan in deze bundel veel materiaal vinden. Opvallend is overigens dat alle artikelen in dit boek door vrouwelijke wetenschappers geschreven zijn.

Huwelijken

Gezag en invloed verkregen vrouwen ook door huwelijken en daarvan bieden vorstenhuizen interessante voorbeelden. De Duitse historicus Daniel Schönpflug analyseerde de huwelijkspolitiek van de Hohenzollern in de periode 1640 tot 1918. In zijn zoektocht van het ene vorstelijke huwelijk naar het andere komt hij ook een aantal Oranjes tegen. Schönpflug typeert het huis Oranje als „een dynastie in de Republiek.” Volgens hem waren de Oranjes interessante huwelijkspartners omdat zij er goed in waren belangrijke ambtelijke posities in Europa in handen te krijgen. Minder mooi is natuurlijk dat huwelijken georganiseerd werden en dat de liefde tussen de echtelieden dan maar later moest komen – wat niet altijd gebeurde.

Vrouwen konden de eeuwen door veel bereiken, maar werden vaak eerst ingezet alsof ze objecten waren. Dat kan ook vandaag binnen en buiten de kerk zomaar weer gebeuren.

”Der Heilige und sein Tod. Sterben im Mittelalter”, Dieter von der Nahmer; uitg. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt; ISBN 978 35 3425 640 2; 320 blz.; € 29,90; ”The Life of Saint Katherine of Alexandria”, John Capgrave; uitg. Notre Dame University Press, Notre Dame; ISBN 978 02 6804 426 8; 204 blz.; $ 25; ”Reformatorische Flugschriften von Frauen”, Dorothee Kommer; uitg. Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig; ISBN 978 33 7403 163 4; 420 blz.; € 48; ”Theological Commonplaces”, Johann Gerhard; uitg. Concordia Publishing House, St. Louis; ISBN 978 07 5861 011 9; 390 blz.; $ 54,99; ”The Ashgate Research Companion to Women and Gender in Early Modern Europe”, Allyson M. Poska e.a. (red.); uitg. Ashgate, Hampshire; ISBN 978 14 0941 817 7; 554 blz.; £ 90; ”Die Heiraten der Hohenzollern. Verwandtschaft, Politik und Ritual in Europa 1640-1918”, Daniel Schönpflug; uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen; ISBN 978 35 2537 030 8; 336 blz.; € 59,99.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen