Het DNA van de Waal

Het water kolkt met kracht onder de brug over de grote nevengeul in de uiterwaarden bij Gameren, ten westen van Zaltbommel. Een stuk hout schiet met een flink vaartje onder het brugdek door. Verderop komt het water weer wat tot rust en staat een blauwe reiger te vissen. „Normaal gesproken zijn hier zilverreigers te zien, nu even niet”, glimlacht Peters.

Het gebied langs de Waal is voor de rivierecoloog hét voorbeeld hoe het hoogwaterprobleem van de grote rivieren aangepakt moet worden. „Kleiwinning, natuurontwikkeling en de aanpak van hoogwater gingen hier hand in hand. Er moest langs Gameren een nieuwe dijk komen omdat de oude te zwak was. De klei voor de nieuwe dijk werd gewonnen uit de Gamerensche Waarden op plekken waar vroeger al geulen lagen. Daardoor zijn er tussen 1996 en 1999 drie nieuwe nevengeulen langs de Waal gekomen, die ervoor zorgen dat het Waalwater beter kan doorstromen.”

Peters is volop betrokken bij Smart Rivers, een samenwerkingsverband van vijf natuurbeheerders en het ministerie van Economische Zaken. Smart Rivers bracht de oplossing voor het hoogwaterprobleem in kaart. „Eigenlijk zeggen we vooral: Ga zo door. Ga door met de ecologische en economische succesformule Ruimte voor de Rivier, waarbij de winning van klei en zand en natuurontwikkeling voor een betere doorstroming van het rivierwater zorgen. Maar laat je daarbij leiden door het DNA van de rivier.”

De ecoloog bedoelt dat de rivierverruimingsprojecten het succesvolst zijn als ze aansluiten op de unieke eigenschappen van het specifieke riviertraject. Wandelend door de uiterwaarden bij Gameren laat Peters zien wat Smart Rivers bedoelt. „In de middeleeuwen was de Waal een ondiepe rivier die bestond uit geulen die zich tussen de zandplaten door slingerden. Op deze plek had de Waal de neiging om naar het zuiden uit te bochten. Al voor de 13e eeuw waren Nederlanders bezig om de rivier te beteugelen, onder meer door kribben aan te leggen. Daardoor ging het oude rivierlandschap van ondiepe geulen verloren.”

Smart Rivers adviseert nu om zo veel mogelijk aan te sluiten bij wat de rivier wil. „Hij wil hier in de Gamerensche Waarden meer ruimte om te stromen, heeft dat vroeger ook gedaan, dus geef hem die ruimte ook. Laat hem stromen door de geulen van vroeger. Die zijn nog steeds in het landschap aanwezig, maar zitten onder een dikke kleilaag verborgen. Doordat we de klei afgraven en gebruiken, komen de geulen weer te voorschijn.”

Langs de Waal zijn nog tientallen plaatsen waar op deze manier de noodzakelijke ruimte voor de rivier kan worden gehaald uit herinrichting van de uiterwaarden, denkt Peters. Wat niet wil zeggen dat dit concept overal in Nederland kan worden toegepast. „Elk riviertraject vraagt om een eigen aanpak. Op de ene plek is een dijkverlegging de beste oplossing, ergens anders ontkom je niet aan een dijkverhoging.”

Als voorbeeld van hoe het niet moet, noemt Peters een hoogwatergeul langs de Maas bij het Limburgse Lomm, ten noorden van Venlo. „Daar is in feite het concept van de Waal toegepast op de Maas. Maar die is daar niet voor geschikt. Het oeroude terrassenlandschap is er door verdwenen.”

Tussen Ooijen en Wanssum doen de Limburgers het veel beter, vindt Peters. „Daar is een oude Maasarm na het hoogwater van 1995 snel afgesloten met dijken. Men riep om maatregelen en dacht dat dit de beste was. Maar het probleem verergerde alleen maar doordat de Maas minder ruimte kreeg. Nu wordt de Maasarm weer geopend en komen er extra geulen op logische plaatsen.”

Veertien jaar na de aanleg blijkt de grote nevengeul van Gameren een enorme aanwinst voor de natuur. Een ijsvogeltje schiet over het water. „Er zit hier volop vis”, zegt Peters. „Het stromende water blijkt een kraamkamer te zijn voor trekvissen zoals barbeel, sneep, rivierprik, riviergrondel, winde en kopvoorn.” De visrijke geul trekt vogels zoals reigers en visarenden.

Insecten zoals libellen, sprinkhanen en vlinders weten het gebied ook te vinden. „En het aantal plantensoorten is vertienvoudigd”, zegt Peters trots. „In 1980, nog niet eens zo lang geleden, bestonden de uiterwaarden uit strakke weilanden. De ooibossen langs de rivieren waren bijna helemaal uit Nederland verdwenen. Door projecten zoals Ruimte voor de Rivier keert het toenmalige rivierlandschap op veel plaatsen terug. Met een explosie aan planten- en diersoorten tot gevolg. Niemand had kunnen denken dat de riviernatuur zich zo snel zou herstellen. Smart Rivers hoopt dat dat succes zich voortzet waar dat mogelijk is.”

>>smartrivers.nl >>ruimtevoorderivier.nl >>waalweelde.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen