In oorlogstijd klonk in Oude Kerk ’t Wilhelmus

De Huizer Henk Teeuwissen, 86 jaar, is die zondag 31 augustus 1941 nooit vergeten. Net als altijd ging Henk die morgen naar de kerk, waar ds. G. J. Koolhaas voorging. „Er was niks aan de hand tot de organist ineens het Wilhelmus ging spelen. De dominee liep toen al de kansel af, maar iedereen in de kerk viel in. Dat mocht natuurlijk niet. Het was dan wel de verjaardag van koningin Wilhelmina, maar we waren door de Duitsers bezet.”

Het zingen van het Wilhelmus, alleen het eerste couplet, kwam de kerkelijke gemeente van Huizen duur te staan. De plaatselijke amateurhistoricus Jady Snel (72) weet te vertellen dat de Duitsers op de hoogte waren gesteld door een NSB’er die „op een paar honderd meter afstand van de Oude Kerk woonde. Hij zat niet in de kerk, maar had het zingen op straat gehoord.”

Ds. Koolhaas moest zich bij de Sicherheitsdienst in Amsterdam melden. Snel: „Hij werd verhoord, maar niet gevangengezet.” De gemeente kreeg een boete van 59.450 gulden opgelegd.

De officiële aanklacht luidde: „In de Kerk der Ned. Herv. Gemeente in Huizen werd op 31-8-’41 naar aanleiding van de geboortedag van de gevluchte voormalige Nederlandse koningin Wilhelmina het Wilhelmus aansluitend aan de godsdienstoefening op demonstratieve wijze gezongen.”

De inmiddels overleden ds. Jac. Vermaas, die in 1941 ook in Huizen stond, schreef in 1995 in de jubileumbundel ”Vier eeuwen Hervormde gemeente Huizen” dat er verschillende pogingen werden ondernomen om van de geldboete af te komen, maar die hadden geen resultaat. „Nu werden velen ingeschakeld om bij de lidmaten der gemeente geld te gaan vragen voor de boete. Dat is in die bezettingstijd een prachtige ‘tocht’ geworden door onze gemeente. Binnen een week was er 34.000 gulden bijeen.”

Het geld werd direct aan de Duise bezetter overgemaakt, maar het was niet voldoende. Ds. Koolhaas en ds. Vermaas hebben zich toen in verbinding gesteld met een Duitse legerpredikant in Den Haag. De Duitse dominee bleek een tegenstander van het nationaalsocialisme.

Ds. Vermaas in de herdenkingsbundel: „Deze heeft voor ons een stuk opgesteld, waarin aan de bezettende macht duidelijk gemaakt werd dat wij niet, zoals in Duitsland, kerkelijke belastingplicht hadden, maar dat wij op vrijwillige bijdragen waren aangewezen.” De brief is verzonden en vervolgens heeft de kerk nooit meer iets gehoord.

Nadat het geld aan de bezetter was overgemaakt kwam er nog 1000 gulden aan giften binnen. Het plan werd geopperd om hiervan na de oorlog in de Oude Kerk een gebrandschilderd raam ter herinnering aan het gebeuren te plaatsen. Dit idee is nooit uitgevoerd.

Het zingen van het Wilhelmus had voor de organist, Jan Baas, wel degelijk consequenties. Hij werd half oktober door de Sicherheistdienst in Amsterdam verhoord en veroordeeld tot drie weken opsluiting in het huis van bewaring in Amsterdam. De archiefstukken vermelden niet wat Baas dreef om het Wilhelmus te spelen. Zijn in 1945 geboren zoon Dirk weet het ook niet: „Mijn vader sprak er later nooit over. Het was voor hem verleden tijd. Het enige wat ik mij herinner is dat hij zei: „Het was een spontane actie” en: „Je vijand slaapt nooit.””

De 83-jarige schoonzus van Henk Teeuwissen, Henny Teeuwissen-Veerman, was niet bij het gebeuren in de Oude Kerk aanwezig. Zij weet nog wel dat haar pleegvader, Aart Veerman, ontdaan de kerk uit kwam. „Wat er nou toch is gebeurd?!” sprak hij. En toen kwam het hele verhaal. Zijn broer, die meer Duitsgezind was, zei: „Aart, heb je nou je zin?” Daarop reageerde mijn vader: „Het zingen van het Wilhelmus was me een genoegen.””

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen