Aspirine blijft verrassen

Paracetamol wint terrein, maar aspirine is nog steeds een van de meest geslikte pijnstillers ter wereld. De Griekse arts Hippocrates behandelde in de vierde eeuw voor Christus al mensen met extracten van de wilg. De werkzame stof werd vanaf eind negentiende eeuw door het farmaceutische bedrijf Bayer als aspirine op de markt gebracht. Nu, ruim honderd jaar later, weten we dat de stof veel meer effecten in het lichaam heeft en richt het onderzoek zich vooral dáár op.

Bloedpropjes

Eerst de bekendste werking: pijn verminderen. Pijn ontstaat doordat stoffen die vrijkomen bij weefselschade de pijnzenuwen prikkelen. Plaatselijke hormonen, prostaglandines, spelen hierbij een belangrijke rol. Ze worden gevormd met behulp van het enzym cyclo-oxygenase (COX), waarbij aspirine om de hoek komt kijken. Aspirine remt de werking van dit enzym en verstoort zo de overdracht van pijnprikkels naar de hersenen.

Eind jaren zestig werd ontdekt dat aspirine daarnaast de bloedstolling belemmert. Dat komt doordat COX ook betrokken is bij het laten samenklonteren van bloedplaatjes. De pillen zorgen er zo voor dat er minder snel bloedpropjes ontstaan, en dus minder infarcten. Miljoenen mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten gebruiken om deze reden iedere dag een lage dosis aspirine.

Vetverlagend

Het wordt steeds duidelijker dat aspirine nog een tweede pad kan bewandelen bij het tegengaan van hart- en vaatziekten. Het verlaagt namelijk ook het gehalte aan bepaalde vetten in het bloed. „Bij patiënten met diabetes type 2 die twee weken dagelijks aspirine gebruikten, halveerde de hoeveelheid triglyceriden”, vertelt prof. Patrick Rensen van de afdeling endocrinologie in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Triglyceriden zijn vetten die het lichaam nodig heeft, maar in grote hoeveelheden schadelijk kunnen zijn voor de bloedvaten, net als cholesterol.

Aspirine doet dus iets met de vetstofwisseling. De achtergrond daarvan is duister, al zijn er wel interessante gedachten over. Centraal daarbij staan ontstekingsreacties die het lichaam gebruikt om zich van schadelijke zaken te ontdoen. „Om een infectie met bijvoorbeeld een bacterie te bestrijden, is energie nodig. Triglyceriden kunnen daarin voorzien en om die reden gaat de lever die misschien produceren onder invloed van ontstekingsfactoren.”

Hoge dosis

Bij muizen is eenzelfde effect waargenomen. „Als je die met een bacterie inspuit, gaat de lever ook meer vetten produceren”, aldus Rensen. Hij vermoedt dat aspirine in staat is de boel te foppen. „Aspirine is een ontstekingsremmer. Die laat het lichaam dus denken dat er minder energie nodig is om ontstekingen aan te vallen en de lever verlaagt daarom de aanvoer van vetten.”

Rensen denkt wel dat er een zeer hoge dosis aspirine nodig is om dit effect teweeg te brengen. De verlaging van triglyceriden werd namelijk alleen gezien bij mensen die 7 gram per dag gebruikten. Terwijl voor de preventie van hart- en vaatziekten meestal minder dan 100 milligram wordt gebruikt en voor pijnstilling zo’n 500 milligram.„Bij zo’n lage dosis wordt vrijwel alleen COX geremd, en niet de factor die invloed heeft op de vetstofwisseling: NF-kappa-B”, aldus Rensen, die onlangs een grote subsidie heeft gekregen van CardioVasculair Onderzoek Nederland (CVON) om het verband tussen ontstekingen en vetten in het bloed verder te ontrafelen.

Uitzaaiingen

De aanwijzingen dat aspirine ook een ontspoorde celdeling kan temperen, stapelen zich intussen op. Vooral de effecten op darmkanker lijken sterk. „Grote onderzoeken wijzen erop dat een dagelijkse dosis van 600 milligram aspirine de kans op darmkanker tot wel 50 procent kan verminderen”, vertelt prof. Hans Vasen, maag-, darm- en leverarts in het LUMC.

Vasen doet veel onderzoek naar erfelijke vormen van darmkanker. Ook die steken met aspirine minder snel de kop op. Een recente evaluatie van verschillende onderzoeken in het Britse medische tijdschift The Lancet wijst uit dat een lage dosis aspirine de kans om überhaupt kanker te krijgen met een kwart doet dalen. Van de duizend aspirinegebruikers in de studie (75 tot 300 milligram per dag) kregen er per jaar negen kanker, onder de slikkers van een nepmiddel (placebo) waren dat er twaalf. De kans om te overlijden aan kanker daalde met 37 procent onder patiënten die ten minste vijf jaar aspirine gebruikten.

Een nieuwe bevinding is dat aspirine ook de kans op uitzaaiing bij kanker kan verkleinen. Annemijn Algra, vierdejaars geneeskundestudent in het LUMC, publiceerde die gegevens onlangs samen met haar stagebegeleider prof. Peter Rothwell in Oxford in het tijdschrift The Lancet Oncology. „Er zijn aanwijzingen dat aspirine ook terugkeer van kanker kan voorkomen. Dat wil ik nu verder gaan uitzoeken”, aldus Algra.

„Uit de recentste analyses van prof. Rothwell kwam al wel naar voren dat het effect van een hoge dosering aspirine, meer dan 300 milligram per dag, al na drie jaar merkbaar is, terwijl het voor lagere doseringen, tussen de 75 en de 300 milligram, nodig is ten minste vijf jaar aspirine te slikken”, aldus Algra.

Deze resultaten suggereren dat aspirine zowel een effect heeft op het ontstaan als de groei en de uitzaaiing van een tumor. „Verder onderzoek moet de optimale dosering uitwijzen. Hetzelfde geldt voor frequentie: moet het dagelijks of voldoet een aspirientje om de andere dag?”

Netvlies

Onderzoek legt echter ook de negatieve kanten van aspirine bloot. „Een dosis van 600 milligram verhoogt de kans op maag-, darm- en hersenbloedingen zo’n anderhalf keer. En die kunnen dodelijk zijn”, aldus Vasen. Daarom doet hij nu mee aan een studie die bekijkt of een lagere dosis –die minder bijwerkingen geeft– ook heilzaam is bij darmkanker.

In deze zogenaamde dose-findingstudie krijgen patiënten met erfelijk verhoogde kans op darmkanker (Lynchsyndroom) 100, 300 of 600 mg aspirine. „Helaas duurt het nog wel zo’n tien jaar voordat we daar de uitslag van hebben”, stelt Vasen.

Bij toeval ontdekte de Amsterdamse hoogleraar oogheelkunde Paulus de Jong in 2011 een heel andere bijwerking van aspirine. Ouderen die elke dag een aspirientje gebruiken ter preventie van hart- en vaatziekten verdubbelen hun kans op maculadegeneratie, een ouderdomgerelateerde aandoening aan het netvlies. Het gaat daarbij om de zogeheten natte vorm (10 tot 20 procent van het totale aantal gevallen van maculadegeneratie), waarbij bloedvaatjes gaan lekken. Het idee is dat dit komt doordat aspirine de kans op bloedingen vergroot, ook in het oog.

Minder bijwerkingen

Moeten mensen nu wel of niet preventief aspirine slikken? Op die vraag geeft het wetenschappelijk onderzoek geen duidelijk antwoord. Voor sommige patiënten kan het heilzaam zijn, maar het luistert nauw.

Zo werd vorig jaar ontdekt dat aspirine de kans op nierfalen na een hartoperatie vermindert. Maar vlak voor de operatie aspirine slikken valt weer af te raden vanwege het risico op overmatig bloedverlies.

Artsen schrijven de pijnstiller tegenwoordig vaak voor aan mensen die een hartinfarct of een beroerte hebben gehad, omdat het de kans op herhaling tot 25 procent verkleint. Maar sommige mensen zijn zo overtuigd geraakt van het heilzame effect van de pil dat ze die preventief zijn gaan gebruiken, zoals de begeleider van Algra.

Voor mensen zonder klachten zegt het gezonde verstand vooralsnog dat het bekende rijtje ”niet roken, gezond eten en veel bewegen” tegen dezelfde ziektes beschermt als aspirine lijkt te doen. Maar dan met –waarschijnlijk– minder bijwerkingen.

De auteur is werkzaam bij het directoraat communicatie van het LUMC. Het artikel verscheen ook in het blad Cicero.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen