Verdediger van het geloof

Paus Benedictus XVI brengt van donderdag tot zondag het eerste staatsbezoek aan Groot-Brittannië sinds de Engelse koning Hendrik VIII in 1534 met de Rooms-Katholieke Kerk brak. De aanleiding van deze kerkscheuring lag op het persoonlijke vlak. Hendrik VIII was getrouwd met Catharina van Aragon, maar hij wilde van haar scheiden omdat ze hem geen mannelijke erfopvolger had geschonken. Paus Clemens II weigerde echter zijn goedkeuring te geven. Daarmee kwam een nieuw huwelijk met hofdame Anna Boleyn op de tocht te staan.

Met de "Act of Supremacy" was de afscheiding een feit. Hendrik VIII, die al in 1531 was uitgeroepen tot hoofd van de Engelse Kerk, confisqueerde de goederen van kerken, kloosters en congregaties. De titel "verdediger van het geloof", ooit gekregen van paus Leo X vanwege zijn stellingname tegen kerkhervormer Maarten Luther, raakte hij direct kwijt. Omdat het Engelse parlement de eretitel later weer toekende en erfelijk maakte, mag ook de huidige koningin Elizabeth II die voeren.

Net als Hendrik VIII is koningin Elizabeth hoofd van de Kerk van Engeland. Bij haar kroning in 1952 beloofde ze met een eed "de gereformeerde protestantse godsdienst, die door de wet was gevestigd, in stand te houden in het Verenigd Koninkrijk."

De breuk met de Rooms-Katholieke Kerk in 1534 betekende echter niet dat de Kerk van Engeland meteen protestants werd. Toch drukten gereformeerde en puriteinse theologen en politici, vooral na de dood van Hendrik VIII in 1547, een duidelijk stempel op de kerk. Zo kregen de geloofsleer en de belijdenis een sterk protestants karakter. In 1549 verscheen het "Book of Common Prayer", de nieuwe liturgie van de Anglicaanse Kerk.

In de loop der eeuwen ontstonden er binnen de Anglicaanse Kerk twee hoofdstromen: de "high church" en de "low church". De eerste draagt meer een liturgisch en rooms-katholiek karakter, de tweede is meer evangelicaal. Ook modernisme en vrijzinnigheid kregen voet aan de grond, met name in de twintigste eeuw.

In die tijd begon ook de verhouding tussen de Anglicaanse Kerk en de Rooms-Katholieke Kerk beter te worden. Tot die tijd waren er wel wat particuliere initiatieven om de verschillen met het Vaticaan te overbruggen, maar die leverden per saldo weinig op.

Het Vaticaan organiseerde in 1908 voor het eerst een week van gebed voor christelijke eenheid, zij het dat het doel nog altijd "de terugkeer van ketters en schismatici naar de Kerk van Rome" was. Maar de eerste stap was gezet. De paus gaf in 1950 toestemming aan individuele rooms-katholieken om oecumenische bijeenkomsten te bezoeken, zolang de kerkelijke dogma's maar niet ter discussie werden gesteld. Voor het eerst in eeuwen baden rooms-katholieken en anglicanen samen het Onze Vader.

Geoffrey Fisher was tien jaar later de eerste aartsbisschop van Canterbury -de geestelijk leider van de wereldwijde anglicaanse gemeenschap- die de paus ontmoette. Zijn opvolger, aartsbisschop Michael Ramsey, kreeg bij een bezoek aan het Vaticaan in 1966 zelfs de bisschoppelijke ring van paus Paulus VI mee. Sindsdien dragen alle aartsbisschoppen van Canterbury dit sieraad als zij een paus ontmoeten.

Het tweede Vaticaans concilie opende in 1964 de weg voor de oprichting van de Anglican-Roman Catholic International Commission (ARCIC), die de eenheid tussen beide kerken moest bevorderen. De commissie kwam in 1981 met haar eindrapport, die later nog werd aangevuld. Het bleek dat de verschillen tussen anglicanen en rooms-katholieken toch groter waren dan gedacht, met name op het punt van vrouwelijke ambtsdragers en het gezag van de kerk.

Ook nu zet de liberale houding van de Anglicaanse Kerk ten opzichte van vrouwelijke priesters en homoseksuele bisschoppen de verhoudingen met het Vaticaan op scherp. De afgelopen jaren verlieten duizenden behoudende anglicanen de kerk, die wereldwijd zo'n 77 miljoen leden telt. Een deel van hen zocht aansluiting bij de Rooms-Katholieke Kerk.

Paus Benedictus gaf in november vorig jaar zijn goedkeuring aan een document dat het gemakkelijker moet maken voor leden van de Anglicaanse Kerk om toe te treden tot de kerk van Rome. Ontevreden anglicanen mogen hun eigen tradities behouden, zoals het gebruik van de anglicaanse gebedenboeken.

De Anglicaanse Kerk toonde zich onaangenaam verrast over dit besluit, maar nog geen twee weken later spraken paus Benedictus XVI en de aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams, gezamenlijk uit de wederzijdse banden weer te willen aanhalen.

Ook de Britse koningin Elizabeth zou tot degenen behoren die verontrust zijn over de ontwikkelingen in de Anglicaanse Kerk. Op basis van bronnen in het Vaticaan berichtte de doorgaans goed geïnformeerde krant The Catholic Herald vorig jaar dat de vorstin "sympathie" heeft voor de paus, die "van haar eigen generatie is." Ook zou ze een groeiende sympathie voor de Rooms-Katholieke Kerk hebben.

Behoudende anglicanen ontkennen dat laatste ten stelligste. "We zijn ervan overtuigd dat koningin Elizabeth een verstandige en integere vrouw is en dat ze niet de intentie heeft om haar geloften te breken en zich tot de Rooms-Katholieke Kerk te bekeren", zegt directeur ds. Jeremy R. Brooks van de interkerkelijke Protestant Truth Society.

Of hij gelijk heeft, behoort tot het geheim van Buckingham Palace.

Dit is het eerste deel in een tweeluik over het bezoek van paus Benedictus XVI aan Groot-Brittannië. Donderdag deel 2. >>refdag.nl/pausbezoek

Leerverschillen

De belangrijkste leerverschillen tussen de Anglicaanse Kerk en de Rooms-Katholieke Kerk:

- De Rooms-Katholieke Kerk én de Anglicaanse Kerk belijden één heilige, algemene kerk. Voor Rome is dat een zichtbare kerk met een hiërarchische structuur (met de paus aan het hoofd). Anglicanen ontkennen het primaat en de onfeilbaarheid van de paus. De Rooms-Katholieke Kerk erkent de wijding van anglicaanse priesters en bisschoppen niet.

- Rooms-katholieken geloven in de onbevlekte ontvangenis van Maria en in het bestaan van het vagevuur als een plaats of staat na de dood. Ook stellen zij dat brood en wijn tijdens de eucharistie werkelijk veranderen in het lichaam en bloed van Jezus Christus (transsubstantiatie). Rome telt zeven sacramenten: doopsel, vormsel, eucharistie, biecht, wijding, huwelijk en zalving. De Anglicaanse Kerk erkent er twee: doop en avondmaal.

- In lijn met de Reformatie belijdt de Anglicaanse Kerk dat een mens zalig wordt door de toegerekende gerechtigheid van Christus. Dit gebeurt alleen door genade (sola gratia) en geloof (sola fide). Volgens de Rooms-Katholieke Kerk zijn behalve geloof ook goede werken nodig, die God uit genade schenkt.

- Volgens de Anglicaanse Kerk openbaart God Zich in de Schrift (sola Scriptura). Voor de Rooms-Katholieke Kerk zijn Schrift en traditie maatgevend. De kerk mag leeruitspraken doen, omdat de Heilige Geest haar leidt.

- De Anglicaanse Kerk neemt een liberaler standpunt in wat betreft geboortebeperking, abortus, ivf, echtscheiding, homoseksualiteit en vrouwelijke ambtsdragers.

John Henry Newman

Hoogtepunt van het bezoek van paus Benedictus XVI aan Groot-Brittannië moet zondag de zaligverklaring van kardinaal John Henry Newman worden. De organisatoren van de bijeenkomst in Birmingham verwachten dat zo'n 70.000 mensen de eucharistieviering zullen bijwonen.

John Henry Newman (1801-1890) was een anglicaan die zich in 1845 door studie van de kerkvaders tot het rooms-katholicisme bekeerde. Daarvoor was hij de leider van de zogeheten Oxfordbeweging, een beweging van anglicaanse intellectuelen die zich sterk richtte op de katholieke wortels van de Kerk van Engeland.

In zijn wetenschappelijk werk richtte Newman zich vooral op de bestudering van de ontwikkeling van het dogma en de verhouding tussen geloof en rede. Vanwege zijn verdiensten benoemde de Rooms-Katholieke Kerk hem in 1879 tot kardinaal.

Newman overleed op 11 augustus 1890. Hij werd begraven op het kerkhof van het oratorium in Rednal, bij Birmingham. Naar schatting woonden ruim 15.000 mensen zijn uitvaart bij.

Pausbezoek 1982

Paus Benedictus XVI is de tweede paus die Groot-Brittannië bezoekt sinds koning Hendrik VIII in 1534 met de Rooms-Katholieke Kerk brak. Zijn voorganger, Johannes Paulus II, deed Engeland in 1982 aan. Dat was echter geen staatsbezoek, maar een pastoraal bezoek.

De reis van paus Johannes Paulus II aan Groot-Brittannië duurde van 28 mei tot 2 juni 1982. Het bezoek ging bijna niet door vanwege het conflict tussen het Verenigd Koninkrijk en Argentinië over de Falklandeilanden. De paus -die geen partij wilde kiezen- plande inderhaast een reis naar Argentinië, vrijwel meteen na het bezoek aan Groot-Brittannië.

Het pastorale bezoek aan het Verenigd Koninkrijk stond in het teken van de zeven sacramenten die de Rooms-Katholieke Kerk kent. Het vormde een mijlpaal in de oecumenische relaties tussen het Vaticaan en de Anglicaanse Kerk. Samen met de toenmalige anglicaanse aartsbisschop van Canterbury, Robert Runcie, ging Johannes Paulus II voor in een oecumenische viering in Canterbury. Ook bezocht hij koningin Elizabeth II in Buckingham Palace. Overigens was zij in 1980 de eerste Britse monarch die een staatsbezoek aan het Vaticaan bracht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen