Werken als Jozef en Obadja

Het bedrijfsleven, het vrije ondernemerschap? In de gereformeerde gezindte staat dat hoog genoteerd. Boeren, vissers en handelaren te over. Hetzelfde respect bestaat voor de politieke vertegenwoordiging in Kamers, raden en staten. Tegen een SGP-parlementariër wordt nog best een beetje opgekeken.

Maar je als ambtenaar inzetten voor de rijksoverheid? Dat heeft voor reformatorische christenen heel wat minder aantrekkingskracht. Dr. Ir. Harry Paul MPA, plaatsvervangend inspecteur-generaal bij de VROM-Inspectie, verbaast zich regelmatig over deze grondhouding. "Velen uit onze kring zijn werkzaam in de zorg, in het onderwijs of bij de politie. Dat is mooi. Maar ik heb sterk de indruk dat mensen uit de achterban van het RD op de Haagse departementen ondervertegenwoordigd zijn."

Dat is in elk geval zo in het hogere segment. "Bij de groep van circa 300 hogere ambtenaren op de ministeries zit bij mijn weten geen andere SGP'er dan mijn persoon."

Paul (46), ouderling in de gereformeerde gemeente van Moerkapelle, hoopt dat de onderwaardering van de ambtenarij niet te maken heeft met een negatieve kijk op de overheid als instituut. Dat zou zijns inziens niet passen bij het christelijk geloof. "In de Bijbel wordt bijna alleen positief over de overheid gesproken. Ook als die niet christelijk is. Romeinen 13 is wat dit betreft een belangrijke bewijstekst.

Minder bekend, maar net zo wezenlijk, is 1 Petrus 2:13: "Zijt dan alle menselijke ordening onderdanig, om des Heeren wil." Daar wordt dus erkend dat overheden, hogere en lagere, menselijke machten zijn, maar tegelijkertijd wordt daar goddelijk gezag aan toegekend. Anders gezegd: wat wij mensen met elkaar afspreken, gebruikt God om de samenleving te ordenen."

Gehoorzaamheid

"Bedenk daarbij", stelt Paul, "dat zowel Paulus als Petrus veel last van de overheid heeft gehad. En toch roepen zij, bijna onvoorwaardelijk, op tot gehoorzaamheid."

"Bij onze achterban leeft wel eens de gedachte", zegt de VROM-ambtenaar, "dat we in feite niet de juiste overheidsvorm hebben. Dat we zouden moeten streven naar een theocratie. Maar in het Nieuwe Testament lees ik dat nergens. We hebben de overheid, ook al is die niet-christelijk, net zo serieus te nemen als bijvoorbeeld kerkelijke gezagsdragers. Alleen als die overheid dingen doet die regelrecht tegen Gods geboden ingaan, mogen we ongehoorzaam zijn."

Als ambtenaar op het ministerie van Landbouw maakte Paul in 2001 de MKZ-crisis mee. "Het bevreemdde me toen zeer dat in een plaats als Kootwijkerbroek een dominee meer gezag leek te hebben dan de burgemeester. Die houding in eigen kring verontrust mij. We moeten het kerkelijk gezag gehoorzamen én het burgerlijk gezag."

De overheid is een instrument dat God gebruikt om de samenleving te ordenen, herhaalt hij nog maar eens. "Daardoor kan er een normale maatschappij opbloeien, zonder anarchie. Maar daarmee is meteen de tegenkant gegeven. Per definitie belemmert de overheid dus het individu in zijn ongebreidelde handelen."

Niet in de laatste plaats in economisch opzicht. "Om medegebruikers van het milieu niet te schaden mag je, om maar iets te noemen, bepaalde stoffen niet zomaar lozen in een rivier. Het individu heeft dan voordeel, maar de gemeenschap of milieu als geheel ondervindt schade."

Bescherming

Dat ondernemers de overheid met z'n ingewikkelde en beperkende regels als lastig ervaren, begrijpt Paul. "Idealiter moet een samenleving zo min mogelijk wetten en regels hebben. Maar missen kun je ze niet. Regels zorgen voor bescherming. Ik heb ondernemers wel eens gevraagd: "Wat moeten we dan? Die regels allemaal afschaffen?" Nee, dat wilden ze ook niet. Ze beseften blijkbaar goed dat ze er ook baat bij hebben dat niet iedereen zomaar in dezelfde bedrijfstak kan starten."

Het is hem al vaak opgevallen: "Als overheid doe je het eigenlijk nooit goed. Als het voorspoedig gaat in het land zeggen burgers: Maak die overheid toch eens wat kleiner, we lossen onze problemen zelf wel op. Maar zodra er moeilijkheden zijn, stelt men de overheid daarvoor toch weer verantwoordelijk."

Is de overheid, met z'n omvangrijke ambtenarenapparaat, voor ondernemers dan niet vaak irritant bureaucratisch en traag? Paul wil het niet ontkennen, maar plaatst wel een kanttekening. "Traagheid is niet alleen maar negatief. Het voorkomt soms al te grote willekeur en kan een behoudend effect hebben. Het is toch een zegen dat bij de wisseling van kabinetten er wel zaken veranderen, maar dat niet alles in één keer op de kop gezet kan worden? Die vorm van traagheid is wel degelijk in het belang van het bedrijfsleven. Dat vraagt, in verband met investeringen, om zekerheden op de langere termijn."

Waar critici van de overheid zeker een punt hebben, is als zij de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid in twijfel trekken. "Op onderdelen is dat verwijt terecht. Neem de vergunningverlening in kleine gemeenten. Die kunnen dat complexe werk soms lang niet aan. Als we hierin kwaliteit willen leveren en de burger maatwerk willen bieden, kan bestuurlijke schaalvergroting soms de oplossing zijn."

Monopolie

Burgers hebben recht op kwalitatief goede dienstverlening door de overheid, onderstreept Paul. "Het is simpel: als je ontevreden bent over een bedrijf, stap je naar een ander. Bij de overheid kan dat niet; die heeft een monopoliepositie."

Daarom moeten we over de vorm en omvang van de overheid niet te star en krampachtig denken, vindt hij. "Als je de kwaliteit centraal stelt, moet je de structuur van de overheid daaraan ondergeschikt maken."

Dat kan op zeker moment ook betekenen het afstoten van bepaalde eenheden of taken. "Aan het werk van politiek en ambtenarij ligt een maatschappelijke opgave ten grondslag. Politiek mag niet heersen, maar moet leidinggeven binnen de kaders van die maatschappelijke opdracht. De macht ligt niet bij het volk, maar moet wel uitgeoefend worden ten dienste van het volk."

Paul beseft: "Als mensen heel lang een taak doen, raken ze eraan gehecht. Dat is begrijpelijk. Maar als de legitimiteit er niet meer is, als er geen maatschappelijke opgave meer aan ten grondslag ligt, moeten we ook de flexibiliteit hebben met bepaalde soorten van werk op te houden."

Wat hem betreft moet op het praten over het nut en de noodzaak van de verschillende bestuurslagen (gemeente, provincie en Rijk) geen taboe rusten. "De bestuurlijke drukte in Nederland neemt almaar toe. Denk bijvoorbeeld aan de 24 veiligheidsregio's die we gekregen hebben. Dan moet je op zeker moment ook eens gaan saneren. Anders loopt de boel vast."

Kun je als christen overal bij de overheid werken?

"Belangrijk is om als christenambtenaar integer, betrouwbaar en transparant te zijn. Tot nu toe kon ik in de functies die ik had, op Landbouw en bij VROM, naar eer en geweten handelen. Maar ik geef toe: een baan waarin ik besluiten zou moeten voorbereiden en uitvoeren op het medisch-ethische vlak, zou ik veel moeilijker vinden."

Onmogelijk?

"Dat kan ik niet bij voorbaat zeggen. Uiteindelijk blijft de hoofdverantwoordelijkheid voor genomen besluiten liggen bij de politiek. Dat betekent echter niet dat ambtenaren zich daar geheel achter kunnen verschuilen.

Maar, let wel: met het vraagpunt van de verantwoordelijkheid hebben niet alleen ambtenaren te maken. Een notaris sluit samenlevingscontracten, een rechter doet uitspraken ten aanzien van ontbinding van een huwelijk. Uit die beroepen trekken we ons ook niet terug."

Geeft de Bijbel hiervoor handvatten?

"Ook met de Bijbel in de hand is het nog niet gemakkelijk de grenzen te bepalen. Voorbeelden waarnaar vaak verwezen wordt, zijn die van Jozef, Obadja, Daniël en Nehemia. De vraag of je deze Bijbelse personen met hedendaagse ambtenaren kunt vergelijken, vind ik niet zo interessant. Waar het volgens mij om gaat is dat zij onderdeel waren van het toenmalige overheidsapparaat. En dat in een tijd waarin staat en religie, heidense religie, sterk met elkaar verweven waren.

Heel opmerkelijk vind ik het bijvoorbeeld dat Jozef in de zeven jaren van hongersnood het land en de bezittingen van de Egyptenaren tot het eigendom van farao maakte, maar de heidense priesterkaste daarvan uitzonderde. Als je daarover nadenkt, dat is nogal wat!

Calvijn zegt in zijn verklaring van deze tekst dat Jozef geen ruimte had om van deze door farao ingestelde gewoonte om de priesterkaste te onderhouden, af te wijken."

Daniël weigerde wel heidens voedsel te eten of een maand lang niet tot God te bidden

"Ja. Er kan een grens bereikt worden. Vooral als een ambtenaar gedwongen wordt dingen te doen die rechtstreeks tegen Gods geboden ingaan, die zijn geweten raken of hem dwingen God te verloochen.

Maar dat neemt niet weg dat ik van mening ben dat we als christenen niet te snel moeten zeggen dat we ons uit een bepaald segment van de samenleving moeten terugtrekken. Dat deden de genoemde oudtestamentische figuren ook niet. Als zij daar in die context konden functioneren, waarom zouden wij dat in onze tijd niet kunnen?

Als ambtenaar hoef ik niet het hele systeem als zodanig voor mijn rekening te nemen, maar mag ik handelen binnen de ruimte die gegeven is."

Dit is het laatste artikel in een zesdelige serie over ambtenaren.

Curriculum vitae

- Geboren in 1961 te Zoetermeer

- 1979-1985 Studie plantenziektekunde te Wageningen

- 1985-1993 Landbouwkundig onderzoek aan virusresistentie

- 1993 Promotie aan Landbouwuniversiteit Wageningen

- 1993-2006 Werkzaam in diverse functies op ministerie van Landbouw, laatstelijk als directeur voedselkwaliteit en diergezondheid

- 1997-1999 Master of Public Administration (MPA) aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur

- 2006 Plaatsvervangend inspecteur-generaal bij het ministerie van VROM

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen