Heimwee naar Nederlandse theologie

Prof. Theron was enkele weken in Nederland vanwege de inaugurele oratie van prof. dr. J. Hoek in Kampen, de promotie van dr. H. van den Belt en het tienjarig bestaan van IRTI.

De Zuid-Afrikaanse hoogleraar is gepokt en gemazeld in de gereformeerde theologie zoals die vooral ook in Nederland is beoefend. Hij leest breed: Luther, Calvijn, Kohlbrugge, Noordmans, Miskotte, Kuyper, Bavinck, Berkouwer.

Al die invloeden probeert hij te verwerken in de context van Zuid-Afrika, in het bijzonder in de NG-Kerk. Hij heeft zijn zorgen over de ontwikkeling van de gereformeerde theologie in Zuid-Afrika, vooral op het opleidingsinstituut in Stellenbosch. "De faculteit van Stellenbosch is niet meer gereformeerd, zij is oecumenisch geworden. Ik heb lang gedacht dat gereformeerd en oecumenisch goed konden samengaan, maar in Stellenbosch heb ik mijn twijfels. De invloed van de charismatische beweging is toegenomen in de NG-Kerk. Er is een revivalachtige spiritualiteit met Amerikaanse invloeden ontstaan die de vrome mens in het middelpunt stelt. Het lijkt erop dat deze beweging onze kerk kaapt."

Dubbelzinnig

Het verbaast Theron ook weer niet. "De NG-Kerk heeft altijd een dubbelzinnige houding aangenomen. Er loopt zowel een calvinistische als een arminiaanse lijn in onze kerk. We zijn erg beïnvloed door Schotse calvinisten zoals Andrew Murray, maar tegelijkertijd zie je een ervaringsdenken dat arminiaanse en methodistische trekken vertoont. Op dit moment zie je dat de arminiaanse traditie de gereformeerde naar de achtergrond duwt. Het zingen van de psalmen is in veel kerken uitzondering. De gereformeerde theologie heeft de verdachte klank gekregen van intellectualisme en dode vormendienst."

De gereformeerde theologie zou zelfs verantwoordelijk zijn geweest voor de apartheid. Theron werpt die beschuldiging ver van zich. "Juist vanuit de gereformeerde theologie is hier krachtig tegenstand aan geboden. Ik wijs onder anderen op theologen die in Nederland hebben gestudeerd, zoals Willie Jonker, Jaap Durandt en Ben Engelbrecht."

U betreurt de toegenomen aandacht voor ervaring in uw kerk. Is ervaring juist niet wezenlijk voor de gereformeerde spiritualiteit?

"Maar dan ervaring in het kader van de gereformeerde belijdenis. Guido de Brès was met zijn belijdenis niet bezig met academische kwesties in zijn studeerkamer, hij schreef zijn belijdenis onder de rook van de brandstapels. Na Calvijn zijn het rationele en het bevindelijke van elkaar losgemaakt en staat het subjectieve tegenover het objectieve. Dat wat je eerst scheidt, kun je later nog heel moeilijk bij elkaar krijgen. Ik voel me erg verbonden met Kohlbrugge met zijn nadruk op het "extra nos": het heil in Christus ligt geheel buiten ons."

Geen leiders

De NG-Kerk heeft geen theologische leiders meer, niet meer zoals vroeger, vindt Theron. Hij noemt prominente theologen zoals Johan Heyns, Willie Jonker en David Bosch. "Dat waren sterke figuren. Zij waren breed ingevoerd in de gereformeerde theologie zoals die vanuit de negentiende eeuw onder leiding van Kuyper en Bavinck is ontwikkeld."

Theron zegt dat hij ook sterk beïnvloed is door de VU-dogmaticus prof. dr. G. C. Berkouwer. "Zijn gedachte van de correlatie tussen geloof en openbaring is helaas verkeerd uitgelegd als zou deze geleid hebben tot de opvatting van zijn leerling Kuitert, voor wie de ervaring de doorslag geeft ten koste van de openbaring. Ik heb gedurende mijn studentenjaren de eerste drie werken van Berkouwer over geloof en rechtvaardiging, geloof en heiliging en geloof en volharding verslonden, evenals zijn boek over de uitverkiezing. Berkouwer wilde weg van de scholastiek en het Bijbelse element van gereformeerde theologie weer honoreren."

Met vreugde slaat Theron de recente ontwikkelingen aan de VU gade. "Het is bijzonder wat er gebeurt door theologen zoals Aad van Egmond, Cees van de Kooi, Bram van de Beek en Martien Brinkman. Het zijn ontwikkelingen waarop we niet hadden durven hopen na alles rond Kuitert en zijn leerlingen."

Visitatie

De emeritus hoogleraar kent de Nederlandse situatie van het theologieonderwijs goed. Hij was samen met O. Hofius (Tübingen) en Carl R. Trueman (Westminster Seminary, Philadelphia, VS) lid van een internationale commissie van theologen die visitatie verricht naar het theologieonderwijs aan de Theologische Universiteit Apeldoorn en de Theologische Universiteit Kampen van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Beide universiteiten kwamen daarbij positief uit de bus. Zij juichten het toe dat de twee universiteiten niet meegaan in de trend (Bijbelse) theologie te vervangen door het vagere begrip religiewetenschap.

De gereformeerde theologie in Zuid-Afrika heeft zeer geleden onder de culturele boycot die Zuid-Afrika moest ondergaan als gevolg van de apartheid. "Studenten konden niet meer naar Nederland komen en vertrokken naar Duitsland, Amerika of andere landen. Het gevolg is dat onze studenten niet meer Nederlands lezen en sterk georiënteerd zijn op de Engelse literatuur, vooral de praktische theologie. Dit is pijnlijk, want in Nederland liggen onze geestelijke wortels. Ik ben in het diepst van hart gevormd door de Nederlandse theologen Bavinck, Gunning, Noordmans en vele anderen. Zij hebben mij geleerd dat gereformeerde theologie niet sektarisch, maar katholiek is."

Heilige Schrift

Theron was de afgelopen maand te gast bij de promotie van dr. H. van den Belt op de autopistie (zelfgetuigenis) van de Heilige Schrift. Evenals dr. Van den Belt is hij beducht voor het moderne dualisme tussen subject en object, zoals met name Herman Bavinck daarmee worstelde.

De Zuid-Afrikaanse hoogleraar komt de laatste tijd steeds meer tot de overtuiging, mede in verband met de charismatische ontwikkelingen in zijn kerk, dat het geloof geen creatieve functie mag hebben in het heil. "De grond van de zekerheid ligt óf buiten mij, óf zij ligt in mijn geloof, in mijn keuze en overgave. Als dat laatste het geval is, geloof ik in mijn eigen geloof en niet in Christus. Dan heb ik geen grond om op te staan."

Het valt volgens hem exegetisch te verdedigen dat de uitdrukking "geloof in Christus" wezenlijk het geloof ván Christus is. "Het accent ligt op wat in het Engels "faith into Christ" heet, of in het Grieks "eis", naar Christus. Het geloof, respectievelijk het Woord, dringt de mens naar Christus toe. Het is als het ware uit jezelf verhuizen en intrek nemen in Christus."

De emeritus hoogleraar is beducht voor het woord toe-eigening. "Het geloof krijgt met zo'n term te veel een actieve rol. De kwestie van de onzekerheid van het geloof heeft hiermee alles te maken. Als je gekweld wordt door de vraag of je wel werkelijk gelooft en of je geloof wel waar is, moet je niet proberen meer of intenser te geloven. Als iemand probeert blij te zijn en dat steeds heviger probeert, is dat de snelste manier om ongelukkig te worden. De mens weet nooit of hij het rechte geloof heeft. Hij mag alleen God danken dat Zijn genade in Christus genoeg is, ook voor zijn ongeloof. Dát is juist geloof."

Theron sluit zich aan bij de gedachtegang in het proefschrift van dr. Van den Belt waarin geloof als een vertrouwen gezien wordt. "Het is trouw in vertrouwen. Zoals Christus vertrouwde op Zijn Vader en trouw aan Hem was, zo is de gelovige trouw aan Christus en vertrouwt op Hem. Als gelovigen bestreden worden of zij wel of niet het ware geloof hebben, wijs ik op een bekende uitdrukking van de Duitse theoloog Paul Althaus. Hij zei: Of ik geloof, weet ik niet, maar ik weet wel in Wie ik geloofd heb."

Overdoop

Deze kwesties zijn van groot belang voor de huidige NG-Kerk, zegt Theron. "Je ziet de laatste jaren een tendens naar overdoop. Hele delen van gemeenten doen daaraan mee. De kernvraag die hierbij speelt, is: rust mijn geloof op het genadeverbond, waarvan de doop een zegel is, of rust mijn doop op mijn geloof? In onze kerk wordt niet goed begrepen dat ons geloof rust op onze doop als toezegging en onderstreping van Gods heil dat in het Woord aan ons toegezegd wordt. Het heil wordt echter steeds meer gefundeerd op het geloof van de mens. Dan eindigt alles in het menselijk subject, wat ook een kenmerk van de charismatische beweging is."

In de overdoop is het genadekarakter van het heil in het geding, vindt de hoogleraar. "Bavinck heeft eens gezegd dat de sacramentsleer het sjibbolet wordt waarop alle theologische verschillen zich concentreren. De vragen rond de doop zijn geen vertrekpunt, maar concentratiepunt. Je kunt het ook zo verwoorden: Zeg me welke sacramentsleer je aanhangt en ik zeg welke theologie je hebt."

De opmars van de charismatische beweging heeft alles te maken met het verkeerd verstaan van de verhouding tussen geloof en Woord. "Elke grote vernieuwing begint met de ontdekking van het Woord. Dat was ook de betekenis van de Reformatie. Wanneer de verhouding tussen Woord en geloof verkeerd begrepen wordt, werkt dat door in het scheeftrekken van de relatie tussen subject en object. God Woord geeft niet primair informatie over feiten, maar dóét wat met de mens en maakt hem tot een nieuw schepsel. Het is het Woord dat mij vrijspreekt, of liever gezegd: In de prediking word ik als zondaar vrijgesproken."

Blank en zwart

Over de politieke ontwikkelingen in Zuid-Afrika maakt prof. Theron zich zorgen. De apartheid is weliswaar afgeschaft, maar de verzoening tussen blank en zwart heeft nog een lange weg te gaan. "We hebben nu te maken met een braindrain van blanke intellectuelen. In de oude bedeling kon blank niet blank genoeg zijn, in de nieuwe bedeling is zwart niet zwart genoeg. Als blanken nu kritiek uit op de regering, wordt dat direct uitgelegd als racisme."

Het eenwordingsproces van de gereformeerde kerken in Zuid-Afrika in de NG-familie juicht Theron toe. Hij ziet dat de obstakels minder worden. De eis van ondertekening van de belijdenis van Belhar (het kerkelijk protest tegen de apartheid) heeft men laten vallen. "Toch vrees ik dat het eenwordingsmotief vooral een politiek motief is, namelijk om een strategische positie te krijgen in het nieuwe Zuid-Afrika. "Ik ben bezorgd over het gereformeerde gehalte van de eenheid. Juist het gereformeerde perspectief kan ons de ware eenheid van de kerken leren. Gods vernederende genade maak ons klein. Pas dan zijn we ook aan elkaar gelijk. Hoogmoed verdeelt, maar ootmoed verenigt."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen