"Ziek van straling gsm-masten"

Het is bijna het eerste dat opvalt bij het naderen van de Heemskerkse flat Spaer Weijt: de elf masten voor mobiele telefonie op het dak. Witzel woont er pal onder, op de negende etage. In 1999 kwam de eerste antenne, maar dat werden er al snel meer. "Je nodigt de buurvrouw uit erwtensoep te komen eten en dan komt de hele straat", vergelijkt Witzel. Hij zegt sinds 2000 toenemende klachten te hebben: hoofdpijn, misselijkheid, slapeloosheid en spierpijn. Deze problemen deelt hij met ten minste twaalf andere flatbewoners.

Aanvankelijk brengt hij de klachten niet in verband met de masten. "Toen de woningbouwvereniging voor de plaatsing van de eerste mast de bewoners via een enquête vroeg of ze ermee akkoord gingen, dacht ik: wat een onzin. Zo'n gsm-mast zendt hooguit 2 watt uit, wat kun je daar nu voor last van hebben? Ik heb er niet op gereageerd."

Witzel, elektromonteur en vroeger zendamateur, zoekt aanvankelijk de oorzaak van zijn gezondheidsproblemen dan ook in een andere hoek. Hij schrijft zijn klachten toe aan het vermoeiende leven dat hij achter de rug heeft. "Ik dacht: blijkbaar houdt het leven bij 45 jaar gewoon op en gaat het daarna alleen nog maar achteruit. Anderen zeiden echter tegen me: "Ben je gek, dan begin je pas!""

Een fysiotherapeut brengt de problemen in verband met zijn frequente computergebruik. Dat blijkt onterecht. De behandeling blijft zonder resultaat. Vanwege de slapeloosheid stapt Witzel over op cafeïnevrije koffie, maar ook dat biedt geen soelaas.

Een gesprekje in de lift met de buurman, nu zo'n vijf maanden geleden, brengt Witzel op andere gedachten. "De buurman had nagenoeg dezelfde klachten als ik en ging voor onderzoek naar het ziekenhuis. Hij zei: "Zou het niet aan de antennes liggen?"

Witzel gaat vervolgens op internet op zoek naar de trefwoorden hoofdpijn, misselijkheid en koorts, en komt op sites die deze klachten in verband brengen met gsm- en umts-masten.

Jutland

"Opmerkelijk vond ik altijd al dat ik totaal geen last had van mijn klachten als ik 's zomers bij mijn ouders in Denemarken was. Die wonen in Jutland en daar staat in de hele omtrek geen enkele gsm-mast. Na twee, drie dagen krijg ik daar weer volop energie. Alle klachten verdwijnen."

Witzel mat een veldsterkte van 2 volt per meter in zijn flat. Dat wordt pas minder bij de vijfde verdieping. "Ze zeggen dat de straling niet door het betonnen dak heengaat. Onzin, die elektromagnetische golven passeren de mazen van het betonijzer moeiteloos."

Om zich te weren tegen de straling beplakte Witzel zijn bedstee, die hij al eerder had gebouwd tegen het kabaal van langsdenderende treinen, rondom af met aluminiumfolie. "Met resultaat", zegt hij, "want sinds anderhalve week voel ik me een stuk fitter. De hoofdpijn is weg en voor het eerst in jaren droom ik weer."

Buurman Frans Wildschut (61) komt er ook bij zitten. Hij woont evenals Witzel al ruim twintig jaar in de flat. Zijn verhaal lijkt sterk op dat van Arjen. Hij ging met maagklachten naar de internist en de radioloog, maar beide specialisten konden niets vinden. Ook bij Wildschut begon het met slaapproblemen en ook hij had last van misselijkheid met behoud van eetlust. "Ik had iedere keer wel weer iets. Maar je zoekt het bij je eigen hè, niet bij de masten. Er staat bij mij een zender recht boven m'n slaapkamer."

Contacten met woningbouwvereniging Woon op Maat leverden tot nu toe weinig op. Het verband tussen de masten en de klachten is volgens de vereniging nog niet wetenschappelijke aangetoond. Binnenkort komt de huismeester echter kijken. De eis van de bewoners is helder. "Ze moeten opzouten met die dingen", zegt een derde bewoner, Hans-Jürgen Hoyer (65) van zeven hoog.

Witzel heeft intussen een advocaat in de arm genomen om schadeloosstelling te krijgen. Hij wil graag verhuizen, maar dat kan volgens hem nog jaren duren. "De wachtlijsten zijn lang."

Verzet

Het maatschappelijk verzet tegen de plaatsing van gsm- en umts-zendmasten zwelt aan. In diverse Nederlandse plaatsen zijn bewonercomité's actief om plaatsing van masten te blokkeren. Ook de media springen steeds meer op het onderwerp. De uitkomsten van een TNO-studie naar de effecten van umts-straling op proefpersonen vormt in 2003 een belangrijke aanzet. Tegen de verwachting melden de deelnemers die kortdurend blootstaan aan straling met een veldsterkte van 1 volt/meter -de sterkte waar een groot deel van de bevolking straks mee te maken krijgt- hoofdpijn, verminderde concentratie en duizeligheid. Eén deelnemer moet het experiment staken omdat hij spierkramp krijgt in zijn borst. In Zwitserland is inmiddels onderzoek gestart om te kijken of de Nederlandse resultaten herhaalbaar zijn. Ook in Denemarken staat zo'n onderzoek op stapel.

In Duitsland is het verzet tegen zendmasten sterker dan in Nederland. Een opmerkelijk onderzoek in het Beierse plaatsje Naila vormt een aanjager voor vele "Bürgerinitiatieve".

In 1993 wordt de eerste zendmast in Naila geplaatst, in 1997 volgt een tweede in de directe omgeving. De huisartsen in het plaatsje kijken vanaf eind 1993 naar het voorkomen van kanker onder bewoners van het stadje die in een straal van respectievelijk 400 meter en 1000 meter rond de masten wonen. Qua sociale samenstelling en gemiddelde leeftijd zijn beide groepen gelijk.

Na vijf jaar zijn er geen verschillen. Tien jaar later echter, in 2004, is het risico op kanker bij mensen in het 'binnengebied' ruim drie keer groter dan daarbuiten. Binnen een straal van 400 meter krijgen in de tweede periode van vijf jaar 13 van de 320 mensen kanker, in het gebied tot 1000 meter 8 van de 647. Het gaat om bekende tumoren zoals borst-, prostaat-, darm- en longkanker, maar ook om minder veelvoorkomende kwaadaardige gezwellen zoals alvleesklierkanker en nierkanker.

De tweede opmerkelijke uitkomst is dat er niet alleen meer kanker voorkomt in het binnengebied, maar dat de tumoren daar gemiddeld 8,5 jaar eerder ontstaan dan bij de mensen in het 'buitengebied'.

Er zijn metingen gedaan van de veldsterkte. Huisarts dr. Horst Eger: "De straling is gemeten door het Beierse ministerie voor milieubescherming. In het gebied tot 100 meter rond de masten vond het instituut veldsterktes tot 2 volt/meter, in een zone tot 400 meter 0,3 volt/meter en in een zone tot 800 meter 0,06 volt/meter."

In de huizen van de bewoners is volgens Eger niet gemeten, maar dit is volgens hem ook minder relevant. "Het gaat om een groepsblootstelling. Dat is wat telt." De stralingsintensiteit, uitgedrukt in microwatts per vierkante meter, ligt volgens Eger in het binnengebied ongeveer honderd keer hoger dan in het buitengebied.

De aanwezigheid van een radiozendmast in de buurt is volgens de Duitse huisarts niet van belang omdat beide groepen in gelijke mate te maken hebben met de mogelijke invloed van straling van deze mast.

Dr. Eric van Rongen, secretaris van de commissie elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad, is het radicaal oneens met de visie van Eger dat vooral de groepsblootstelling van belang is. "Het gaat juist om de individuele blootstelling. En daarover valt op grond van algemene metingen op slechts één of meer plaatsen niets te zeggen. De wetenschappelijke kwaliteit van deze studie is laag."

Volgens prof. dr. ir. Peter Zwamborn die vorig jaar het TNO-onderzoek naar umts-straling leidde, is het Naila-onderzoek een verkennende studie. "De uitkomsten hebben een bepaalde signaalwaarde, maar je kunt er geen beleidsmatige consequenties aan verbinden."

Het onderzoek uit het 8500 inwoners tellende stadje Naila is wereldwijd het eerste onderzoek naar de gezondheidseffecten van blootstelling aan straling van gsm-masten dat op deze manier is uitgevoerd. Het onderzoek is door de vijf plaatselijke huisartsen zonder financiële steun van buitenaf in hun vrije tijd uitgevoerd.

Volgens Eger vormen de resultaten van de Naila-studie -in combinatie met andere onderzoeksuitkomsten- een concrete aanwijzing voor een mogelijk oorzakelijk verband tussen de straling van gsm-masten en kanker. "In ieder geval kun je dit verband niet meer uitsluiten. Daarom gaan we door met ons onderzoek. De komende jaren zullen we nieuwe resultaten presenteren."

Bloedstroom in hersenen

Eger wijst op andere recente studies naar de gezondheidsrisico's van gsm-straling. Opmerkelijk is volgens hem een Zwitserse studie -gepubliceerd in "The Journal of Sleep Research" in december 2002- waarin met een scan is vastgesteld dat de doorbloeding in het hoofd verandert na een halfuur mobiel telefoneren. Dat gebeurt alleen in de hersenhelft aan de kant waar de telefoon wordt gebruikt. Ook treden er veranderingen op in een hersenfilmpje (Elektro Encefalo Gram, EEG). Bij deelnemers die alleen aan nepstraling worden blootgesteld, verandert er niets.

Eger: "Niemand die een mobieltje koopt, wordt over dit soort effecten geïnformeerd. Die informatie blijft onder de tafel. Ik heb zelf veel mobiel getelefoneerd. Als ik dit toen allemaal had geweten, had ik nooit zo'n ding aangeschaft. Ouders geven mobieltjes aan hun kinderen en denken dat alles is onderzocht en dat ze veilig zijn. Als ze wisten wat er in de hoofdjes gebeurt, zouden ze zich wel twee keer bedenken."

Zo blijkt uit een vorige maand gepubliceerde studie van het Karolinkska Instituut in Stockholm dat de kans op een goedaardige tumor in de gehoorgang bijna vier keer groter is bij mobiele bellers die tien jaar geleden hun eerste mobieltje aanschaften vergeleken bij mensen die pas later een mobieltje aanschaften. Het verhoogde risico geldt alleen voor het oor waaraan het meest wordt gebeld.

De huisarts uit Naila noemt ook de Europese Reflex-studie. In dit onderzoek is onder meer gekeken naar de invloed van de straling van mobiele telefoons op het erfelijk materiaal (DNA) van bloedcellen in een celkweek. Onder invloed van de straling bleek het aantal breuken in het DNA te verdubbelen vergeleken bij niet blootgestelde cellen. De volledige gegevens van het onderzoek zijn overigens nog niet gepubliceerd.

Opmerkelijk is dat het aantal DNA-beschadigingen het hoogst is bij een SAR-waarde van 1,3 Watt per kilo, een doorsneevermogen van nogal wat mobiele telefoons (voor betekenis SAR-waarde zie kader). Toch roepen de uitkomsten ook nieuwe vragen op. Bij 0,2 Watt per kilo en 1,0 Watt per kilo treedt namelijk nauwelijks een verhoging van het aantal DNA-breuken op. Bij SAR-waarden hoger dan 1,3 Watt per kilo daalt het aantal beschadigingen langzaam om bij 3 Watt per kilo weer vrijwel gelijk te zijn aan het aantal breuken in niet-blootgestelde cellen. Het is dus niet zo dat bij een hogere dosis de schade toeneemt. Hoe dat komt, is onduidelijk.

Er is ook een verband met de duur van de blootstelling. Naarmate die langer is, stijgt het aantal beschadigingen. Echter, na een blootstellingsduur van 24 uur daalt het aantal beschadigingen. Volgens onderzoeksleider prof. dr. Franz Adlkofer heeft dit te maken met celreparatiesystemen die tegen die tijd volledig geactiveerd zijn.

Opmerkelijk is ook een Russisch experiment met bevruchte kippeneieren. Gedurende 21 dagen worden ze in de broedstoof continu blootgesteld aan de straling van een gsm-telefoon. Boven een andere broedstoof hangt een neptelefoon. In de bestraalde groep sterft 75 procent van de embryo's tijdens hun ontwikkeling tegen 16 procent in de controlegroep. De kuikens die uit het ei komen, zijn veelal mismaakt.

Van Rongen noemt de kwaliteit van dit onderzoek "helaas twijfelachtig." Een nadeel is volgens hem dat over deze studie alleen in het Russisch is gepubliceerd. Slechts de samenvatting is in het Engels beschikbaar.

Biologische effecten

Drs. Etwald Goes uit Groenekan, naar eigen zeggen zelf slachtoffer van de straling van een gsm-mast die op zo'n 200 meter van zijn studentenkamer in Utrecht stond en webmaster van de site www.stopumts.nl: "Het probleem is dat wetenschappers geen mechanisme kunnen vinden dat de gevonden stralingseffecten in de diverse studies kan verklaren. En omdat ze dat mechanisme niet kennen, blijven ze de effecten ontkennen."

De warmte die mobiele straling in het lichaam genereert, is volgens dr. Eger uit Naila minder relevant. Veel onderzoek naar mobiele straling was alleen gericht op opwarming van weefsels, het zogeheten magnetroneffect van de straling. Andere biologische effecten van de straling zijn volgens Eger veel belangrijker, al is het mechanisme nog onbegrepen.

Van Rongen van de Gezondheidsraad: "Als er effecten zijn, moeten die het gevolg zijn van invloeden die niets met warmte te maken hebben. Als Gezondheidsraad kijken we daar ook naar. Tot nu toe zien we daarin geen aanleiding om verontrust te zijn. De gevonden effecten in het TNO-onderzoek en in andere studies moeten eerst herhaald worden voor je er conclusies aan kunt verbinden. Dat is gewoon een wetenschappelijke regel. Over de effecten van mobiele straling op lange termijn weten we nog te weinig."

De aanbevolen Europese stralingsnormen ter voorkoming van gezondheidsschade zijn gebaseerd op onderzoek uit de jaren zeventig naar de warmteontwikkeling in weefsels van apen en menselijke vrijwilligers. Effecten werden gezien bij een SAR-waarde van 4 Watt per kilo voor het hele lichaam. Het ging om verschijnselen als zich niet lekker voelen en een grieperig gevoel. Vervolgens is de norm een factor vijftig lager gelegd voor de algemene bevolking. Dat resulteert in een SAR-waarde van 0,08 Watt per kilo voor het hele lichaam.

Deze SAR-waarde resulteert, afhankelijk van de frequentie van het elektromagnetische veld of straling, in een bepaalde veldsterkte per meter. Voor gsm-masten is de limiet afhankelijk van het type zender 41 volt per meter en 58 volt per meter en voor umts-masten 61 volt per meter.

In de praktijk blijven de mobieletelefoonoperators ver onder die veldsterktes. Zwamborn van TNO: "Ze zorgen dat ze niet boven de 3 volt/meter uitkomen omdat daarboven storingen in elektrische apparatuur kunnen ontstaan."

Resultaten van systematische metingen van de veldsterktes rond gsm-masten zijn in Nederland niet voorhanden, zo vermeldt een medio dit jaar uitgekomen RIVM-rapport. Er zijn ook geen gegevens bekend over de veldsterktes rond plaatsen waar zich meerdere masten tegelijk bevinden en waar de straling dus sterker is. Alleen als er problemen zijn, wordt er incidenteel gemeten door de telefoonmaatschappijen, maar niet door een onafhankelijke instantie.

Donderdag vergadert de commissie elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad. De commissieleden praten dan ook met mensen die overgevoelig zijn voor elektromagnetische straling. Of de klachten van Arjen Witzel en zijn buren worden veroorzaakt door de straling van de masten? Van Rongen: "Daar kun je achter komen als je de zenders, zonder dat de mensen het weten, gedurende bepaalde periodes aan en uit zet en tegelijk een klachtenregistratie bijhoudt. In februari 2003 heeft de Gezondheidsraad al geadviseerd onderzoek te doen. Daar wordt nu serieus over nagedacht."

Meer info: Gezondheidsraad (www.gr.nl), RIVM (www.rivm.nl). Site met veel informatie over zendmasten en links naar diverse studies: www.stopumts.nl; SAR-waarden mobiele telefoons: http://www.mmfai.info/public/sar.cfm

KADER

Zenders in soorten

SAR-waarde: "Specific Absorption Rate" geeft de stralingsbelasting aan, die door het weefsel wordt opgenomen, hetzij door het gebruik van een mobiele telefoon, hetzij door de de aanwezigheid van een gsm- of umts-mast. Dit resulteert in een lichte opwarming van het weefsel. De SAR-waarde wordt uitgedrukt in Watt per kilo.

Gsm: "Global System for Mobile Communications". Gsm-masten zorgen voor hoogfrequente gepulste elektromagnetische straling. In een dergelijk elektromagnetisch veld treden sterke variaties op in de veldsterkte: 217 keer per seconde. Via gsm kunnen 9600 bits per seconde worden verzonden. De verzendduur van een foto van 300 kb is 250 seconden.

Umts: "Universal Mobile Telecommunications System". Bij umts lopen er diverse soorten gepulste straling door elkaar. Het is een mix van signalen die niet is te vergelijken met gsm. Via umts kunnen 384.000 bits per seconde worden verzonden. De verzendduur van een foto van 300 kb is nog geen 7 seconden.

Dect: "Digital Enhanced Cordless Telecommunication", oftewel digitaal draadloos bellen. Een dect-telefoon is een soort kleine gsm-zender in huis. Het basisstation (dus niet het toestel) zendt 24 uur per dag gepulste straling uit, ongeacht of er wel of niet wordt gebeld. De straling is, omgerekend op een afstand van 1 meter van het basisstation, ongeveer even groot als op 30 meter afstand van een gsm-mast. Naar mogelijke biologische effecten op de gezondheid is -uitgezonderd opwarming- geen onderzoek gedaan.

Wifi: Wireless Fidelity. Wifi is een draadloos netwerk voor computers en telefonie. Ook bij Wifi is sprake van gepulste straling. Een Wifi-modem is een soort kleine umts-zender in huis. Naar mogelijke biologische effecten op de gezondheid is -uitgezonderd opwarming- geen onderzoek gedaan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen