Kruistocht tegen giftige plant

Hoewel jacobskruiskruid (Senecio jacobaea) van nature in Nederland voorkomt, vormde de plant nooit een groot probleem. Doordat het belangrijkste deel van het grasland in cultuur is gebracht, kreeg jacobskruiskruid niet de kans te ontkiemen, laat staan in bloei te komen.

Dit veranderde toen halverwege de jaren '80 ecologen een ander bermbeleid predikten. De bermen, waar tot die tijd vooral fluitenkruid en grote brandnetel domineerden, moesten ware juweeltjes worden, met een grote verscheidenheid aan wilde planten.

Doordat onder deze ecologen ook vlinderliefhebbers zaten die zich al jaren stoorden aan de geringe aanwezigheid van de sint-jacobsvlinder (Tyria jacobaeae), kwam op hun verzoek het giftige jacobskruiskruid in de mengsels. Hoewel de giftigheid van de plant bekend was -in Engeland geldt al sinds 1959 een verbod op deze plant- kon het zaad tot het afgelopen voorjaar ongestoord worden verspreid.

Uit assortiment

In februari 2004 heeft Greendal.nl uit Venlo, de Nederlandse importeur van zaadmengsels met jacobskruiskruid, de giftige plant uit het assortiment verwijderd. Dit gebeurde naar aanleiding van een e-mail van een bezorgde paardenliefhebber. Ook provincies en gemeenten beijveren zich deze maanden om het probleem serieus aan te pakken.

Zo maakte de provincie Groningen vorige week bekend de bestrijding van het kruid verplicht te willen stellen als beheerders niet vrijwillig optreden. Drenthe, waar de plant vijf keer zo vaak voorkomt als in 1998, gaat zo ver niet, maar wil "met goede voorlichting en een goed beheer" bereiken dat de opmars van het gif wordt gestuit. "We hebben inmiddels een folder gestuurd naar terreinbeheerders, tuincentra en dergelijke waarin we de gevaren van de plant noemen en wijzen op een ander beheer", zegt woordvoerder B. Raaijmakers van de provincie. Volgende week beslissen Provinciale Staten in Drenthe hoe de campagne verder zal verlopen.

Ondertussen neemt de onrust onder paardeneigenaars steeds meer toe. Was een halfjaar geleden de plant relatief onbekend, nu weet vrijwel iedereen te vertellen hoe giftig jacobskruiskruid is. "Het schijnt tot sommige mensen nog steeds niet door te dringen dat er in Nederland een ecologische ramp plaatsvindt. Ik denk dat het juist de paardenliefhebbers zijn die een groot compliment verdienen omdat ze de discussie rond jacobskruiskruid niet uit de weg gaan en de strijd durven aan te binden met deze sluipmoordenaar", reageert een geschokte paardenbezitster op een internetforum.

Huidcontact

Het is niet alleen de paardenliefhebber die aan de bel trekt. Veel kranten in het noorden, de radio, maar ook schrijvers op internetfora maken zich zorgen. Daar gaan ook geruchten dat het gif via bijen in de honing komt. Huidcontact zou ook gevaarlijk voor de mens kunnen zijn. Ing. A. J. W. Rotteveel van de Plantenziektekundige Dienst in Wageningen, de grote kruiskruiddeskundige van Nederland, ziet het niet zo'n vaart lopen. "Het zou mij buitengewoon verbazen als we in Nederland ooit een geval van vergiftiging door jacobskruiskruid zouden krijgen bij de mens."

Zelfs bij vee is de relatie tussen sterfte en jacobskruiskruid vaak nauwelijks aan te tonen. "Er zijn weinig concrete gevallen van sterfte waarin echt bewezen is dat het om jacobskruiskruid gaat", zegt Raaijmakers van de provincie Drenthe. Dat is ook de mening van Staatsbosbeheer. Die liet vorige week weten dat er jaarlijks slechts een tot twee gevallen van vergiftiging "mogelijk door jacobskruiskruid" bij hun 135.000 paarden optreden.

Hoewel het gif, alkaloïden, zich ophoopt in de lever van alle zoogdieren, lijkt de vergiftiging voornamelijk bij paarden op te treden. Deze lopen doorgaans in schralere graslanden dan koeien. In bemeste weiden krijgt jacobskruiskruid geen kans. Bovendien zijn paarden, door een enigszins andere stofwisseling, gevoeliger voor het gif dan de meeste andere zoogdieren.

Gevaarlijk in hooi

In weilanden mijden dieren de giftige plant. Het smaakt niet lekker. In gedroogde vorm, als hooi, weten de dieren de plant niet meer te onderscheiden. In hooi met veel jacobskruiskruid kan de hoeveelheid gif die een dier binnenkrijgt dan aardig oplopen. Als de dodelijke hoeveelheid is bereikt, kan geen veearts meer hulp bieden. Een tegengif bestaat niet en genezing is onmogelijk. Dit komt vooral omdat het gif niet alleen ophoopt in de lever, maar dit orgaan tevens beschadigt. De meeste dieren sterven na een ziekteperiode variërend van enkele dagen tot enkele maanden.

De dodelijke hoeveelheid gif ligt bij paarden en pony's op ongeveer 3 tot 7 procent van het lichaamsgewicht. Bij een gewicht van zo'n 800 kilo moeten ze dan toch 40 kilo gif hebben binnengekregen. "Het is niet waarschijnlijk dat dat vaak gebeurt", zegt Rotteveel. Hij kent wel enkele gevallen van vergiftiging, "maar nooit gaat het om grote aantallen."

In de media circuleren sinds het voorjaar berichten dat er boeren zijn die een heel groot aantal dieren zijn kwijtgeraakt door jacobskruiskruid. Bij een veehouder uit het Drentse Anderen gingen "enkele jaren geleden" 239 koeien dood. Oorzaak: vergiftiging met jacobskruiskruid. Omdat de boer midden in een rechtszaak zit, wil hij niet reageren. Ook een boer uit Bergen op Zoom weigert inlichtingen te verstrekken. Bij hem zouden 130 melkkoeien aan het gif zijn doodgegaan.

In Frankrijk en Engeland gelden officiële bestrijdingsplannen, in Amerika mag jacobskruiskruid als exotische plant niet worden ingevoerd. "Daar zijn ook geen natuurlijke vijanden. In Engeland en Frankrijk heeft het verbod een landbouwkundige achtergrond. In die landen is veel meer extensieve landbouw dan in Nederland. Wat wij hier natuurgebieden noemen, zijn daar landbouwgronden", zegt Rotteveel.

Geen bestrijding

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in Nederland is niet van plan de plant te bestrijden door een algemeen verbod. "Over anderhalf tot twee jaar zijn alle problemen opgelost door de sterke toename van de sint-jacobsvlinder. Deze vlinder eet de bladeren van jacobskruiskruid, zodat er minder planten overblijven. Op die manier ontstaat een natuurlijk evenwicht", zegt R. de Ligny, woordvoerder van het ministerie.

Ook Rotteveel verwacht dat het jacobskruiskruid door de vlinder zal afnemen. Hij verklaart de grote toename van het kruid uit de droge zomer van vorig jaar. "Hierdoor vielen veel grasmatten open, waar opportunisten zoals jacobskruiskruid een fantastische kans krijgen."

Het maairegime is een andere aanval op het kruid. Als terreinbeheerders de plant steeds maaien, blijft er alleen een rozet bladeren over. "Dit is wel even giftig als de rest van de plant, maar verdwijnt na enkele jaren vanzelf", zegt Rotteveel. Hoewel jacobskruiskruid een tweejarige plant is, die in het eerste jaar groeit en in het tweede bloeit, zal maaien zijn levenscyclus verlengen. Hoeveel jaren de plant dan overleeft, is nog onbekend.

Vanwege de verwachte afname van de aanwezigheid van de plant is het ministerie van LNV niet van plan beleid te maken. "De grondeigenaars zijn zelf verantwoordelijk", aldus De Ligny.

De ophef over jacobskruiskruid is volgens Rotteveel sterk overdreven. "Natuurlijk heb je te maken met een giftige plant. Het gevaar is reëel, maar bedenk wel dat dit voor heel veel planten geldt. Een verbod op jacobskruiskruid is volstrekte nonsens. Als je een verbod op alle giftige planten zou maken, krijg je een kaalslag in Nederland." Zowel Rotteveel als De Ligny vermoeden ook een andere oorzaak van de grote aandacht voor de gele sluipmoordenaar. De Ligny: "Ik ben ervan overtuigd dat dit onderwerp de media goed uitkwam in deze komkommertijd."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen