De vrouw achter Luther

Soms denkt men dat de geschiedenis geheel anders zou zijn verlopen wanneer een vrouw in een concrete situatie soms minder, soms meer invloed zou hebben gehad. Die gedachten behoren natuurlijk tot de het terrein van de bespiegeling. Het zijn de bekende "als"-vragen die dan aan de orde komen. Maar niemand kan verhelen dat op belangrijke kruispunten uit de geschiedenis de vrouw een rol speelde die men in de geschiedenisboeken niet zozeer terugvindt. Intussen kunnen de voorbeelden ons misschien ook tegenwoordig helpen om sommige situaties te begrijpen, ook al praten we daarover niet zo veel, althans niet in het openbaar.

Zou Luther de reformator zijn geworden die hij was wanneer hij ongetrouwd zou zijn gebleven? Dat is ook zo'n "als"- vraag. Daarom willen we die ook niet proberen te beantwoorden. Het is wel zeker dat Katharina van Bora een stevige invloed op hem heeft gehad. Dat begon al bij de eerste kennismaking. Achter de haringvaten die vanuit haar klooster werden getransporteerd, hield zij zich met een aantal andere nonnen schuil en wist zij zo in 1525 Wittenberg te bereiken. Het was een erg moeilijke tijd voor Luther. Men zegt wel dat hij sinds dat jaar veranderd is. Voor die tijd werd hij de jonge Luther genoemd en na dat jaar placht men te spreken over de oude Luther. Dat kwam vooral doordat hij zich genoodzaakt zag sommige opvattingen bij te stellen: boerenoorlog, breuk met de dweperige Münzer, conflict met Erasmus, en wat al niet meer. Hij had vooral een grote zorg omtrent kerkelijke ontwikkelingen. Maar dat alles werkte door in zijn opvattingen.

In 1525 trouwde Luther ook. Daardoor is hij jong gebleven, en daarvoor heeft "Käthe" gezorgd. Katharina kwam uit het klooster. In haar huwelijk beheerde zij een klooster in Wittenberg, verzorgde een talrijke vriendenkring, hield de huishouding gaande, en had een grote invloed op Luther. Dat was al begonnen toen ze hem voor het eerst zag. Luther wilde haar uithuwelijken aan een student. Zij weigerde. Toen hij vroeg wie ze dan wilde, aarzelde ze geen moment. Niemand anders wilde ze trouwen dan Luther zelf.

Zo kwam een huwelijk tot stand, waarvan Luther zelf zei, dat hij het gesloten had om de paus nog eens een hak te zetten. Of je daarvoor een vrouw kunt gebruiken is natuurlijk de vraag. Toch heeft Luther veel aan haar te danken gehad. Soms klaagde hij erover dat hij bij tijden meer op zijn vrouw dan op God vertrouwde: "Ik ellendige zondaar." Maar zij hield hem ook in toom. En hij was heel gelukkig met haar, zij kon hem aan. Zij wist hem met Melanchthon terug te praten naar Wittenberg, toen hij het vertikte om er langer te wonen, omdat hij zich ergerde aan het gedrag van de studenten. Zij wist met geld om te gaan, een zaak waarvan Luther geen verstand had. Of het altijd zo harmonieus ging, wie zou het willen aannemen wanneer men bij Luther leest: "Als ik weer zou gaan trouwen, dan zou ik me een gehoorzame vrouw uit steen houwen."

Blijkbaar was ze soms wel zeer zelfstandig. Maar Luther is mede door zijn vrouw geworden wat hij was. En wanneer er in de protestantse wereld nog enig idee zou zijn van wat een pastorie eigenlijk zou moeten zijn, dan heeft Katharina van Bora door haar voorbeeld daaraan bijgedragen.

Noem ook de andere groten die men rekent tot de reformatoren. Wat zouden ze geweest zijn zonder een metgezel in de pastorie. Het voorbeeld van Straatsburg, van Genève laat dit zien. Soms was het zo dat het aangaan van een huwelijk door de prediker het sein was dat de Reformatie zich aankondigde. Ook Straatsburg had zijn Katharina. Deze Katharina was de echtgenote van Matthias Zell, de eerste die in Straatsburg openlijk voor Luther koos. Ze heeft onnoemelijk veel voor haar man betekend. Ze heeft zelf pastoraat bedreven, een gezangenbundel opgesteld die de vrouwen thuis zouden kunnen gebruiken bij de wieg. In de kerk waren sommige volkse liederen verdwenen. Ze moesten blijven, meende Katharina, en ze zorgde er zelf voor: een wiegelied, en een lied voor als het kind te drinken kreeg. Wie zou niet vermoeden dat het wezenlijk bijdroeg aan de gehele context, waarin de Reformatie doorgang kon vinden?

En dan Bucer. Wat zou hij hebben kunnen presteren wanneer zijn vrouw hem niet in alle opzichten terzijde had gestaan? Zijn eerste vrouw stierf aan de pest in 1541. Hij hertrouwde met de weduwe van Capito, die aan dezelfde ziekte was bezweken. Wibrandis Rosenblatt was haar naam en zij kende de Reformatie vanbinnen en vanbuiten. Of neem Idelette van Buren, de weduwe van een doper, met wie Calvijn door bemiddeling van Bucer in het huwelijk trad. Het zou natuurlijk interessant zijn om te vragen of zijn theologie erdoor veranderd is. Maar dat is ook alweer zo'n "als"-vraag. Toch wel zinnig om over na te denken. Theologie in een soort kloostercel of in een huis waarin het leven anders getoonzet is, dat maakt wel verschil. Ik wilde maar zeggen, dat we de vrouwen achter de mannen niet mogen vergeten. Die van toen niet, en die van nu net zo min.

Wittenberg, 1525

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen