Succesvolle leraar zet de toon in de klas

Een taboe is en blijft het. Leraren praten niet makkelijk over moeilijke klassen. Zeker niet als er op dezelfde school collega's zijn die reageren: "Tweede een probleemklas? Ik kan lezen en schrijven met ze." Docenten die wél met het zweet in hun handen de bewuste klas aan zien komen, vragen zich vertwijfeld af: Ligt het dan toch aan mij?

Dé moeilijke klas bestaat niet. Sommige klassen met de omstreden reputatie zijn de hele dag superdruk. In andere heerst continu een onderhuidse spanning, die af en toe tot uitbarsting komt. Toch geven leraren een aantal niet malse standaardkwalificaties aan de moeilijke klas: de leerlingen zijn lastig, geniepig, achterbaks, brutaal, op een negatieve manier aandacht trekkend, verbaal agressief en lui. Nog een gemeenschappelijk kenmerk: in een probleemklas wordt vrijwel altijd gepest.

Moeilijke klassen zijn niet altijd bij elke docent moeilijk. Sommige leraren weten door hun gezag, humor, relativeringsvermogen of persoonlijke aandacht een moeilijke klas zo te bespelen, dat de raddraaiers zich even koest houden. Om het volgende lesuur met dubbele overgave de boel te verstoren.

Beheersbaar

Moeilijke klassen zijn een fenomeen op school. Elke medewerker, tot en met de conciërge toe, weet ze precies aan te wijzen. Moeilijke klassen worden in de regel ook steeds moeilijker. Was er in groep 4 van de basisschool nog redelijk mee te werken, in groep 6 is het een probleemklas en in groep 8 ziet iedereen verlangend uit naar het moment dat de dwarsliggers afzwaaien, aldus het boekje "De moeilijke klas", dat recent bij de Apeldoornse uitgever Garant verscheen.

Op sommige scholen, met name in achterstandswijken in de grote steden, geven moeilijke klassen zoveel problemen dat politie, jeugdhulpverleners en schoolmaatschappelijk werkers eraan te pas moeten komen om de zaak beheersbaar te houden.

Over het beladen onderwerp verscheen niet alleen een boekje, maar werd gisteren ook een symposium gehouden op hogeschool Windesheim in Zwolle. Aanleiding was het tienjarig bestaan van de Opleidingen Speciale Onderwijszorg (OSO), die leraren specifiek trainen in het omgaan met moeilijke klassen.

Uit onderzoek blijkt dat de houding van de leraar van groot belang is bij het omgaan met moeilijke klassen. Docenten die respect afdwingen, weten escalerend gedrag van de leerlingen vaak te voorkomen. Hun collega's die dat respect missen, roepen probleemgedrag van leerlingen juist over zich af. Helemaal onderuit gaan de leraren die de conrector halen om een lastige leerling de klas uit te sturen. Leerlingen zien dat als een onvergefelijk zwaktebod. De verwijderde doerak stijgt in aanzien bij zijn klasgenoten.

Docenten bij wie het wel lukt een moeilijke klas in bedwang te houden, zijn volgens het Garant-boekje te verdelen in drie categorieën. Allereerst zijn er leraren die met een angstaanjagend schrikbewind de klas intimideren. Leerlingen laten het op zo'n moment uit hun hoofd om te klieren. Daarnaast zijn er docenten die met humor en redelijkheid de leerlingen tegemoet treden. Zij genieten het meeste respect. Ten slotte is er een groep docenten die wel natuurlijk evenwicht heeft, maar autoritair noch humorvol lesgeeft. Hun lessen verlopen plichtmatig, zonder emotionele taferelen over en weer.

Scholen die echt werk willen maken van het omgaan met een moeilijke klas, kunnen School Video Interactie Begeleiding aanvragen. Het gedrag van zowel de klas als de leraar wordt op video vastgelegd en in een gesprek geanalyseerd. Wat zijn de kenmerken van het gedrag van de leerlingen en wat zijn de sterke en zwakke kanten van de leraar?

Er wordt bijvoorbeeld ook aan de leerlingen gevraagd wat zij zelf verstaan onder een goede les. Tot de topvijf van antwoorden behoren: het moet rustig en stil zijn tijdens de les, de leraar moet goed uitleggen, hij moet grapjes maken, hij mag streng zijn, maar niet te streng, en: de leraar moet het gezellig maken in de klas. Ook lastige leerlingen blijken dit verrassend genoeg allemaal belangrijk te vinden.

Modieus

Vaststaat dat schreeuwen, dreigen en steeds zwaardere straffen niet de oplossing zijn om een moeilijke klas te bedwingen. Dergelijke reacties lokken in de regel alleen maar meer probleemgedrag uit. Wat dan wel? Uit video-opnamen van moeilijke klassen blijkt dat leraren die de zaak in de hand hebben, een aantal gemeenschappelijke kenmerken bezitten: ze geven leiding, zijn vriendelijk en ontspannen, staan letterlijk dicht bij de leerlingen, spreken duidelijk en hebben oogcontact met hun leerlingen. Geen hoofdzaak, maar niet onbelangrijk: deze leraren dragen modieuze kleding, omdat ze weten dat leerlingen in een leeftijdsfase zitten waarin het uiterlijk er veel toe doet. Samengevat: een succesvolle leraar zet de toon in zijn klas.

Het boekje "De moeilijke klas" zou een standaardwerkje moeten zijn in de bibliotheek van alle scholen, want welke school heeft er niet mee te maken? Het geeft tal van kleine, maar belangrijke tips. Zoals deze: Ontvang de leerlingen bij de deur van het lokaal, want lesgeven begint voordat de les begint. Of deze: Een leraar moet vooral de eerste weken van het nieuwe schooljaar veel tijd en energie investeren in het contact met de klas. "Je kunt beter de eerste weken moe zijn dan de rest van het jaar een probleem hebben" (pag. 27).

Naadloos

"De moeilijke klas" is in feite één lang pleidooi aan het adres van leraren om niet alleen vakkennis over te dragen, maar vooral ook pedagoog te zijn. "Leerlingen zijn gevoelig voor iemand die hen iets te bieden heeft: op zijn vakgebied en in de relatie" (pag. 28).

Daarmee sluit het Garant-boekje onbedoeld naadloos aan bij het boekje "Inspirerend onderwijs" van ds. M. Golverdingen, die morgen afscheid neemt van de reformatorische besturenorganisatie VGS (zie artikel hieronder). Ook hij pleit voor leraren die vakdocent én pedagoog zijn. Pabo's en lerarenopleidingen mogen zich best eens afvragen of ze aan die laatste kwalificatie genoeg aandacht besteden.

N.a.v. "De moeilijke klas", deel 4 in de serie Cahiers Speciale Onderwijszorg; uitg. Garant, Apeldoorn, 2003; ISBN 90-441-1288-0; 73 blz.; 9,50 euro.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen