Eigen schuld, dikke bult

Als er één organisatie is die de verharding van dichtbij meemaakt, dan is dat wel het Leger des Heils. Dag in dag uit zijn de heilssoldaten bezig met de kwetsbaren, verachten en vertrapten in de samenleving. Daklozen, verslaafden, psychisch gestoorden; mensen zonder geld en zonder vrienden; tastend en zoekend gaan ze hun weg, vaak zonder doel. Het Leger komt ze tegen -op straat, in de goot- en biedt de helpende hand.

Het is wel de bekendste activiteit van het Leger des Heils, maar niet de enige. De organisatie laat ook wetenschappelijk onderzoek doen, bijvoorbeeld naar maatschappelijke trends als sociale uitsluiting. Welke groepen in onze samenleving dreigen buiten de boot te vallen?

"Sociale uitsluiting varieert van het gevoel hebben bekeken te worden tot morele afkeuring en afwijzing", zegt drs. Ine Voorham, directeur welzijns- en gezondheidszorg bij het Leger des Heils. "Vrij vertaald gaat het om "eigen schuld, dikke bult". Dat fenomeen speelt op allerlei fronten: van ongewenst zwangere tienermeisjes tot hoogbejaarde mensen die wegkwijnen in hun omgeving. Het gaat in alle gevallen om kwetsbare groepen."

Ellende

Hoewel vaak wordt gesuggereerd dat het goed gaat in Nederland is Voorham daar allerminst van overtuigd. "Uit ons onderzoek blijkt dat 360.000 mensen zich eenzaam voelen. Dat is dus 360.000 keer ellende. Bij zulke cijfers kunnen beleidsmakers echt niet tevreden achterover leunen."

"Tien jaar geleden stond het milieu in de toptien van belangrijkste maatschappelijke onderwerpen", zegt drs. Sibolt Mulder, die namens het NIPO het onderzoek van het Leger des Heils uitvoerde. "Milieu is uit de toptien gevallen ten gunste van onderwerpen als criminaliteit, veiligheid, waarden en normen. Dat geeft aan dat er in betrekkelijk korte tijd een omslag kan komen naar een algemeen gevoel van onbehagen."

Mulder wijst het ver doorgevoerde individualisme als een van de hoofdoorzaken van de verharding aan. "De samenleving lijkt voor velen op te houden bij de coniferen en daar stopt dan ook iemands verantwoordelijkheid." Voorham: "Het gaat tegenwoordig vooral om de vraag: Hoe kom ík tot m'n recht? Het valt mij op dat ons onderzoek op sommige punten een opmerkelijke paradox te zien geeft. Mensen vinden dat de samenleving verhardt als gevolg van individualisme en egoïsme, maar oordelen tegelijk harder over sociaal zwakken. Ze wijzen onbewust zichzelf als schuldigen aan."

Charitas

NIPO-onderzoeker Mulder verwacht dat de verharding verder zal toenemen. Hij ziet verschillende tendensen die hem in die overtuiging sterken. "De Randstad zal nog multicultureler worden dan ze al is, het platteland zal verder verstedelijken en allerlei organisaties in het maatschappelijk middenveld zijn op hun retour. Er ontstaat een vacuüm. In Amerika wordt dat vacuüm vooral opgevuld door charitatieve instellingen. Als we dat in Nederland ook gaan doen, zie ik een mogelijkheid om de verharding te keren, anders zal ze doorzetten."

Voorham, luitenant-kolonel bij het Leger des Heils: "Ik ben daar wat positiever over. We hebben het vaak over de multiculturele samenleving en bedoelen dan vooral de probleemkant. Maar het gaat gewoon over mannen en vrouwen, jongens en meisjes. Autochtonen en allochtonen hebben de meest basale behoefte gelijk: de behoefte aan aandacht en zorg. Ik kwam laatst op internet een website van allochtonen tegen met een gedachte voor de dag. Dat trof mij. Het is in feite het oude idee van de scheurkalender met een tekst. Mensen zoeken, ongeacht hun afkomst en huidskleur, naar houvast in het leven."

Aanmatigend

Geschrokken van de onderzoeksresultaten is luitenant-kolonel Voorham niet. "Dan zou ik slecht hebben opgelet in mijn werk. Verharding kom je op tal van plaatsen in de samenleving tegen. Mensen zijn vaak heel aanmatigend: "Het zal mij niet gebeuren", denken ze als anderen buitenspel raken. "O ja", denk ik dan. Je hebt maar een paar flinke tikken in het leven nodig en je staat zelf buiten spel."

Een verandering van houding én handelen is nodig om de verharding tegen te gaan, meent Voorham stellig. "We gaan met ons onderzoek de politiek ervan proberen te doordringen dat het zo niet langer kan. We hebben in ons land allerlei zorgregelingen, maar we hebben geen afdoende antwoord op de meest complexe problemen: eenzaamheid, egoïsme, agressie, individualisme."

Laat iedereen in zijn eigen omgeving beginnen met die verandering van houding en handelen, adviseert Voorham concreet. "Velen denken dat de problemen ver weg spelen, maar dat is absoluut niet zo. Iedereen kent wel iemand in zijn omgeving die op de rand schommelt. Wat doe je ermee? Je hoeft echt niet direct een dakloze in huis te nemen of iemand van zijn schulden af te helpen; positieve aandacht is voor iemand op de rand al veel waard."

Afvegen

De invloed van de televisie op de verharding in de samenleving moet volgens Voorham niet worden onderschat. "Het bloed loopt nog net niet van het scherm af, maar ook dat gaat komen. Dan moet je het er met een doekje afvegen." Terug naar het verleden onder het motto "vroeger was alles beter" is volgens de luitenant-kolonel geen oplossing. "Neem de jaren zestig: die periode had goede, maar ook slechte kanten. Dat zal voor elke tijd blijven gelden."

NIPO-onderzoeker Mulder: "Vroeger hadden kerken en maatschappelijke organisaties veel invloed op de samenleving, maar wat betekent het als de televisie, als internet het voor het zeggen heeft? Als de soapserie regeert? Dat zijn nieuwe vragen waar we met elkaar een antwoord op moeten formuleren."

Van de Nederlanders vindt 4 procent het moeilijk om een zinvol leven te leiden, blijkt uit het onderzoek van het Leger des Heils. In absolute aantallen gaat het om 480.000 mensen (gebaseerd op bevolkingscijfers van het CBS over het jaar 2000). Luitenant-kolonel Voorham: "Het moderne levensgevoel is gericht op snelle bevrediging. Ik wil iets en ik wil het nú. Als dat om welke reden dan ook niet kan, geeft dat frustratie." Christenen mogen zich in dit opzicht gelukkig prijzen, voegt Voorham eraan toe. "Onze winst wordt Boven verrekend."

De luitenant-kolonel heeft een gemengd gevoel bij de reacties op het onderzoek. "De politiek wil best luisteren naar onze signalen, maar gaat ook weer snel over tot de orde van de dag." Verbazing is ook een veelvoorkomende reactie. "Veel mensen zeggen: Ik wist niet dat de verharding zo erg was", aldus Voorham. "We worden allemaal flink wakker geschud. Het komt nu op daden aan."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen