Gevoelsmens op de orgelbank

Veertig jaar kerkorganist. Herman van Vliet kijkt met genoegen terug op de vele kerkdiensten en concerten. "Misschien kan ik niets anders dan orgelspelen." De Amersfoortse organist studeerde bij Wim van der Panne, Stoffel van Viegen, Cor Kee, Feike Asma en Jean Guillou. Jaarlijks geeft hij zo'n zestig orgelconcerten. Vaste programmaonderdelen zijn een koraalbewerking aan het begin en een aan het eind. "Zie die keus in het licht van een uitspraak van de Franse organist Charles Tournemire: "Alle muziek die niet tot eer van God is, is nutteloos." Daarbij komt dat we ons tijdens een concert meestal in een kerk bevinden."

Als na een concert de laatste orgeltonen vervlogen zijn, klinkt meestal applaus. "Of dat wringt na een koraalbewerking? Bij de opbouw van een programma werk ik altijd naar een climax toe. Met applaus na een uitsmijter heb ik geen moeite, maar klappen na een koraalbewerking is in feite ongepast. Ik weet echter geen constructie te bedenken waardoor dit verandert. Twee keer maakte ik tijdens een kerstconcert mee dat mensen aan het eind van een concert applaudisseerden nadat ze "Ere zij God" gezongen hadden. Dat vind ik vervlakking."

Gepasseerd station

De Amersfoortse organist omlijst zijn concerten met koraalbewerkingen van onder anderen Asma, Zwart, Weijland, De Wolf, of een koraalfinale van eigen hand. "Daar is niets mis mee. Integendeel. Dit protestantse erfgoed mag gehoord worden.

Sommige organisten en concertgangers pruimen dit niet, vinden dat Weijlands bewerking van Psalm 116 niet bij een Widor-symfonie past. Deze koraalmuziek lijkt voor hen een gepasseerd station, maar ik wil mijn afkomst niet verloochenen en speel dit soort prachtige bewerkingen graag. Vandaag de dag hoef je je emoties niet meer te verbergen."

Middenweg

Van Vliet heeft het prima naar zijn zin in Amersfoort. "De kerk heeft een prachtige akoestiek. Het Naber-orgel uit 1845 bevat bijna alle kleuren die een organist zich wensen kan: een Vox Humana, een Dulciaan, een Sesquialter, een Cornet en een Flageolet. Ik mis een zwelkast om het bovenwerk, waarmee je de klankmogelijkheden voor het uitvoeren van romantische orgelliteratuur enorm kunt vergroten. Mijn wens om die tijdens de laatste restauratie in 1995 aan te brengen, is niet gehonoreerd. In een rapport spreekt iemand wat spottend over "Frans-romantische paradepaardjes." Ach, er zijn ook mensen die de Toccata uit de Vijfde Symfonie van Widor een niemendalletje vinden. Kóm nou. Het is een geniaal stuk."

Op zondagmorgen begeleidt de Amersfoortse organist zo'n 400 kerkgangers.

's Avonds is hij te vinden in Oudewater, op de orgelbank van het instrument dat de orgelbouwers Kam & Van der Meulen in 1840 daar in de Michaëlskerk plaatsten. "In de gemeentezangbegeleiding kan ik mijn hart kwijt, bijvoorbeeld in de harmonisatie van de psalmen." Van Vliet begint een kwartier voor aanvang van de dienst te spelen, zowel literatuur als koraalwerken. "Bijvoorbeeld een preludium en fuga van Bach of Mendelssohn. Vroeger speelde ik wel eens een het Allegro Vivace uit Widors Vijfde, maar een kerkdienst moet niet op een concert gaan lijken.

Sommige organisten spelen tijdens de dienst nooit een koraalbewerking van Bach, maar ik vind dat je deze edele muziek niet mag laten liggen. Wat ik speel, komt soms kort van tevoren op. Ik ben daarin vrij impulsief. De ene keer wordt het Psalm 84 van Jan Zwart, een ander moment verlies ik me in Bach."

De inleidingen op de te zingen psalmen improviseert Van Vliet veelal. "Niet alles. Anderen kunnen dat veel beter dan ik. Regelmatig gebruik ik koraalbewerkingen van anderen, bijvoorbeeld uit de bundels van de Vereniging Organisten Gereformeerde Gemeenten of uit de uitgaven van Boekencentrum."

Wenkbrauwen

Experimentele muziek is niet aan de Amersfoortse organist besteed. "Je moet aansluiten bij de leefwereld van de kerkgangers. Ik pleit er niet voor altijd eenvoudige muziek te spelen, maar probeer zelf een middenweg te bewandelen. Geen avant-garde dus. Het argument dat kerkgangers in de achttiende-eeuw hun wenkbrauwen wel eens fronsten wanneer Johann Sebastian Bach speelde, gaat mijn inziens niet op. Bachs muziek was in elk geval welluidend en functioneel."

Na de dienst kiest Herman van Vliet een lied dat aansluit bij de preek. "Anderen spelen gerust een groot Bach-werk, maar zover wil ik hen niet volgen."

Nieuwe schoenen

Wekelijks geeft de Amersfoortse organist twee avonden les. "Het summum is lesgeven aan fanatieke, onverzadigbare leerlingen; mensen die -zoals mijn leraar Stoffel van Viegen vroeger zei- nadat ze een stuk gespeeld hebben, op de omslag kijken om na te gaan wat de componist nog meer geschreven heeft." Regelmatig kloppen organisten bij Van Vliet aan om met hem het negentiende- en vroegtwintigste-eeuwse symfonische repertoire door te nemen. "Romantische orgelmuziek vraagt meer dan het op tijd spelen van de goede noten op het juiste moment. Je moet je inleven in een werk, het stuk als het ware 's nachts onder je kussen leggen, ermee opstaan en ermee naar bed gaan."

Van Vliet studeert graag nieuw werk in. "Nadat de noten zitten, moet een vertolking diepgang krijgen. Soms zingen melodieën dagenlang door mijn hoofd. Die diepgang ontwikkelt wanneer je het stuk tijdens concerten speelt. Vergelijk het met nieuwe schoenen die je moet inlopen. Ze lopen steeds lekkerder.

Het moeilijkste vind ik de keuze van het juiste tempo. In langzame stukken vraag ik me regelmatig of ze door het langzame tempo niet te langdradig worden. Achteraf blijkt dat die angst meestal ongegrond is. Dat ik dan zelfs te vlug ben. Natuurlijk moet een stuk in beweging blijven, maar meditatieve delen brengen rust."

Gevoelsmens

Herman van Vliet kan het niet laten om met onbekend werk voor de dag te komen. Het is een van zijn handelskenmerken. Zijn jubileum-cd bevat weinig gespeelde composities van onder anderen Cornelis Pameijer, Arild Sandvold, Louis Thiele, Wim Brandse, John Weaver en Joseph Callaerts. "Ik loop geen antiquariaat voorbij en heb inmiddels meters, deels onbekende, muziek. Eigenlijk wil ik alles hebben, alles te weten komen en luisteraars daar deelgenoot van maken. Veel fraaie maar helaas onbekende orgelwerken verdienen het gespeeld te worden."

Herman van Vliet gaat als romanticus door het leven. "Ik ben een gevoelsmens. Misschien zit het wel in m'n genen. Ik ben niet los van het milieu waarin ik ben opgegroeid. Zwart en Asma hebben hun sporen nagelaten, waarvoor ik dankbaar ben.

Misschien ben ik een vrijbuiter. Dat op mijn jubileum-cd een eigen transcriptie van de "Holy City" staat, geeft misschien een schrikeffect en zal best controversieel overkomen. Ook het programmeren van Virgil Fox' romantische bewerking van Bachs "Komm süer Tod, komm seelige Ruh", zal niet iedereen me in dank afnemen. Ik ga m'n eigen gang en voel me niet zo thuis bij de gevestigde orde."

Muziek omvat voor Herman van Vliet veel meer dan orgel alleen. Bachs passionen en orkestsuites bijvoorbeeld, Mendelssohns psalmen, Chopins pianowerken en Brahms' symfonieën. Neem Tsjaikovski's Zesde Symfonie in een uitvoering van het Concertgebouworkest onder leiding van Mengelberg. Daarin kan ik me eindeloos verliezen. Muziek is voor mij meer dan esthetiek alleen, maar ook beleving en emotie."

Zaterdag 31 maart geeft Herman van Vliet een jubileumconcert in de Sint-Joriskerk in Amersfoort. Aanvang: 20.00 uur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen