Een schools boek over christelijke ethiek

Wat wil dr. De Kruijf met dit zojuist verschenen boek? Hij typeert het op bladzijde 178 zelf als een schools boek. Is het een leerboek? Tot op zekere hoogte. Is het een lesboek? Tot op zekere hoogte. In de ondertitel wordt de term "inleiding" gebruikt. Dat is wellicht de beste typering. Het boek is echter een inleiding van een geheel eigen soort. De klassieke vragen die in een inleiding behandeld worden, zoals door De Vos (toenmalig hoogleraar in Groningen), Douma en Velema, vindt men hier niet. De central e hoofdstukken gaan over de vraag: Wat is christelijke ethiek; Bevrijding van de wil; Schets van een christelijke ethiek; Wie zijn we? Over het geloof; Waarvoor leven we? Over de hoop; Wat is goed om te doen? Over de liefde; Een hoofdstuk over liefde en recht, en ten slotte een uitleiding, waarin kort wordt ingegaan op het samenleven van christenen en niet-christenen.

Opstanding

De schrijver sluit zich aan bij de anglicaanse ethicus O. O'Donovan. Deze neemt zijn vertrekpunt in de opstanding. Hij gaat vandaar terug naar de schepping en ziet vooruit naar de toekomst. Met dit vertrekpunt start De Kruijf in het hart van het Evangelie. Hij neemt het op voor een aparte christelijke ethiek, met de opstanding van Christus in het middelpunt.

Verder valt het op dat de essentiële punten uit een christelijke ethiek bestaan in de behandeling van geloof, hoop en liefde. Treft men elders vooral de tien geboden aan, hier staan de drie christelijke deugden centraal. Uit deze drie moet dan vooral de invulling van de christelijke ethiek komen. Het geloof bepaalt ons bij wie de mens is, de hoop bij wat het doel van zijn leven is, en de liefde bij wat de mens doet. Hier treffen we in zekere zin aan de eenheid en de innerlijke samenhang van kennen, willen en gevoelen. Dit is een originele aanpak.

Resultaat

Wat het resultaat hiervan is voor de invulling van de ethiek, wordt minder goed duidelijk. Hier blijft nogal wat open en onbesproken. De kennis van goed en kwaad wordt gefundeerd in het Evangelie. Daarmee wijst De Kruijf de gedachte dat de mens in zijn handelen autonoom is, af. De mens heeft de kennis van goed en kwaad niet uit zichzelf. Ook de postmoderne kritiek op de grote verhalen wijst hij af. Hij bepaalt de mens bij het Evangelie als bron.

Dat doet weldadig aan, vooral als men deze positie vergelijkt met die van Kuitert en andere theologische ethici uit Amsterdam en Kampen. Op een bijna lutherse wijze spreekt De Kruijf over de bevrijding van de wil. Hij neemt het op voor de vrije wil. Dan heeft hij het over de wil die door het Evangelie bevrijd is tot gehoorzaamheid aan God. Dit is een kernpunt in een goede christelijke ethiek.

Citaten

De Kruijf illustreert zijn betoog per hoofdstuk met lange citaten van bekende schrijvers, zoals Kuitert, Barth, Calvijn, Luther, Miskotte, Bonhoeffer, R. Niebuhr en Augustinus. Deze uitvoerige citaten zijn treffend gekozen. Ik blijf echter zitten met de vraag hoe zij sporen met het betoog van de schrijver. Onderling zijn deze citaten nogal verschillend. Ook Nietzsche wordt geciteerd, zij het tegelijk kritisch becommentarieerd. Het is mij niet geheel duidelijk hoe de geciteerde auteurs functioneren binnen de tekst van De Kruijfs eigen betoog. Ze bieden de lezer een soort bloemlezing, uit werken van Augustinus tot Kuitert.

In een noot op bladzijde 76 verwijst hij met waardering naar de uitgewerkte inaugurele rede van prof. De Lange uit Kampen. Ik meen echter dat diens ethiek een geheel andere richting uitwijst dan de ethiek van De Kruijf. Zou hier een kritische kanttekening niet op haar plaats zijn geweest?

Vraag

Toen ik het boek een- en andermaal gelezen had, bleef ik zitten met de vraag: Hoe verhoudt zich dit boek tot "Waakzaam en nuchter"? Eén ding is duidelijk: De Kruijf neemt het op voor een christelijke ethiek. De invulling daarvan komt in dit boek nauwelijks aan de orde. Ik zou de materiële hoofdstukken willen typeren als het uitzetten van kantlijnen waarbinnen de materiële ethiek ingevuld moet worden.

Grondslagen zijn aanwezig. Hoe het daarop op te trekken gebouw eruit komt te zien, maakt deze inleiding nog niet duidelijk. Wij moeten dingen doen die God behagen. Daarbij moeten Schrift en traditie onze normatieve gids zijn. Het geloof zelf biedt geen oplossing voor de morele vragen. Deze conclusie brengt mij bij het slothoofdstuk over het samenleven en samen handelen van burgers in de wereld, christenen en niet-christenen. Dat stelt de christelijke ethiek voor een dubbele vraagstelling: zuiverheid enerzijds en compromis anderzijds.

Status

Is De Kruijf op zijn grondstelling uit het vorige boek teruggekomen? Op bladzijde 178 proclameert hij de universele gelding van het christelijk geloof. "We maken er om wille van het geloof ernst mee dat zij in het maatschappelijke krachtenveld slechts een particuliere status heeft." Met deze woorden onderstreept De Kruijf zijn positie uit het vorige boek. Tegelijk accentueert hij het recht en de noodzaak van een christelijke ethiek. Ik heb de indruk dat de spanning in zijn conceptie is toegenomen.

Daarom ben ik zeer belangstellend naar een boek over materiële christelijke ethiek in een geseculariseerde samenleving. Deze waarderende bespreking moge een uitnodiging zijn een dergelijk boek te gaan schrijven.

N.a.v. "Christelijke ethiek. Een inleiding met sleutelteksten", door G. G. de Kruijf; uitg. Meinema, Zoetermeer, 1999; ISBN 90 211 37 32 1;187 blz.; 35,00.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen