De schijnzekerheid ontmaskerd

Schaeffer vertrok in 1954 met zijn vrouw en kinderen als zendeling naar Europa. Hij kwam aan in Amsterdam en reisde vervolgens door naar Zwitserla nd. Een chalet in Huémoz in het Rhônedal vormde de uitvalsbasis voor een wereldwijde arbeid. L'Abri -de schuilplaats- een nieuwe spelonk van Adullam: het dak boven het hoofd van geestelijk daklozen, een schuilplaats voor ballingen die de weg naar het Vaderhuis zijn kwijtgeraakt!

L'Abri -met wereldwijde vertakkingen- bestaat nog voort na de dood van de stichter. Gebleven is ook zijn geestelijke nalatenschap, verzameld in een verzameld werk van vijf delen, deels vertaald in wel twintig talen, soms ook verfilmd. Het zijn tekenen van een grote invloed. Wie was Francis August Schaeffer?

Begin in Genesis

Hij werd in 1912 geboren in Germantown in Pennsylvania (VS), uit oorspronkelijk Duits-Engelse ouders. Van hen kreeg hij beslist geen inhoudsvolle christelijke opvoeding mee. Belangstelling voor het christelijk geloof ontstond pas op achttienjarige leeftijd, toen existentiële vragen naar de zin van het menselijk bestaan hem ertoe brachten in de Bijbel te gaan lezen.

In de Evangeliën? Nee, hij begon te lezen in Genesis 1. Later zou hij iedereen aanraden zo de Bijbel te laten spreken. Hij werd gegrepen door de overtuigingskracht van Gods Woord. Hij beschrijft zijn bekering bijna als een zaak van logisch nadenken. Over persoonlijke ervaringen zwijgt hij. Hij sloot zich aan bij de First Presbyterian Church en volgde een orthodoxe theologische opleiding. Zijn echtgenote, Edith Seville, kende niet van binnenuit de twijfel van de moderne geseculariseerde mens, die Francis juist wel van binnenuit begreep. Samen ontvingen ze drie kinderen. Hun gezinsleven stond in het teken van de verdediging en verbreiding van het christendom.

Verdediging en verbreiding. We herkennen hierin de twee spitsen van de christelijke apologetiek. Aan Schaeffer was een louter defensieve houding vreemd. Met instemming haalde hij een woord van Luther aan: "Ook al belijd ik met luider stem en erken ik ten stelligste ieder deel van de waarheid van God, behalve nu juist dat kleine onderdeel dat de wereld en de duivel op dat moment aanvallen, dan belijd ik Christus niet, hoe luidruchtig ik Christus ook verkondig".

Het gaat dus altijd om een actuele belijdenis. En daaraan ontbreekt het nu juist zo vaak. De kerk belijdt soms nog wel, maar is dan zo weinig gericht op de vragen van de tijd. Of ze ziet wel de vragen van de moderne mens, maar geeft geen bijbelse antwoorden meer.

Cultuurkritiek

Apologetiek behelst voor Schaeffer allereerst kritiek op de tijdgeest, of anders gezegd: cultuurkritiek. Onze cultuur, zo stelt hij, is stap voor stap terechtgekomen in een wanhoopssituatie. Hij schetst de historische wanhoopslijn met de volgende treden: de wanhoop begint in de filosofie, zet zich voort in kunst en muziek, verbreedt zich in de cultuur en wordt ten slotte doorvertaald in de theologie.

Wanhoop is te typeren als verlies van waarheid, goedheid en schoonheid. Daar tegenover manifesteren zich twijfel, moreel relativisme en chaos. Het is onmogelijk binnen het bestek van dit artikel een goed overzicht te geven van de breedte van de cultuurkritiek van Schaeffer. Zijn kennis van moderne cultuuruitingen is imponerend. Ik volsta met enkele gedachten over de eerste en de laatste trede in de wanhoopslijn.

Voor mij persoonlijk was het lezen van "De God die leeft" (1970) een openbaring. Toen werd plotseling helder dat het dialectisch denken (Hegel, Marx, Kierkegaard) niet bestaat in echte tegenstellingen, maar juist in de ontkenning van het bestaan van absolute tegenstellingen. Zo werd de nieuwe filosofie grondlegger van een intellectueel relativisme. De waarheid is er niet langer onafhankelijk van de persoon, die ze kan aanvaarden of bestrijden, maar ze is er slechts in zoverre ze bruikbaar is dan wel persoonlijke waarde heeft. De objectieve waarheid buiten mij en boven mij is verdwenen.

Dat geldt ook voor de moderne theologie, waar inmiddels eveneens een relatief en situationeel waarheidsbegrip wordt gehanteerd. Moderne religiositeit vertoont veelal een pantheïstisch karakter: er is niet langer sprake van de Schepper en Onderhouder bóven de dingen, maar van het goddelijke ín de dingen.

Moderne mystiek tekent Schaeffer als het absolute dieptepunt op de wanhoopslijn: "wanhoop dieper dan de wanhoop". De oude mystiek (Griekse mysteriegodsdiensten, oosterse mystiek en dergelijke) had ook een pantheïstisch karakter: het goddelijke schuilt als diepere werkelijkheid achter de zichtbare werkelijkheid. Deze geestelijke werkelijkheid is slechts te bereiken door levenslange inspanning: ascese, meditatie en concentratie. In de moderne mystiek is de hoop op volledige vereniging met het goddelijke ingeruild voor het hebben van losse ervaringen. Daarbij is de eigen inspanning ontoereikend en worden stoffelijke middelen, zoals drugs, te hulp geroepen om geestelijke ervaringen te verkrijgen.

Confronterend

Schaeffer analyseert scherp. Zijn aanpak is confronterend. De moderne mens wil hij eerst zijn schijnzekerheden ontnemen, hem wijzen op innerlijk e tegenstrijdigheden. Het dak wegnemen boven het hoofd, noemt hij dat. Pas daarna kan hem de uitweg worden gewezen. Stel de vragen naar oorsprong en bestemming van de mens. Breng de moderne mens bij de antwoorden van de Bijbel, uiteindelijk bij hét Antwoord.

In 1978 kwam bij Francis Schaeffer kanker openbaar. Hij werkte zo lang dat mogelijk was. In 1984 stierf hij. Aan zijn apologetisch werk was een einde gekomen. Theologisch zijn er bij zijn werk best kritische vragen te stellen. Hij was orthodox en absoluut bijbelgetrouw, maar zijn opvattingen komen wel erg rationalistisch over. Er is in dat verband een terechte huiver voor een logisch conclusiegeloof als theoloog. Maar in zijn cultuurkritiek is hij dan ook erg fundamenteel en van zijn open confrontatie met andersdenkenden kunnen we ongetwijfeld veel leren. Of hebben we nog steeds de gedachte niet aanvaard dat Nederland inderdaad zendingsland is geworden?

De auteur is rector van scholengemeenschap Pieter Zandt te Kampen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen