Openhartige brieven aan Veluwse vrienden

Van telefoon en fax wist men ruim honderd jaar geleden niets af. Ook een predikant moest pen en papier ter hand nemen om preekbeurten af te spreken of contact te onderhouden met zijn vrienden. Ds. E. Fransen ontkwam daaraan evenmin. Veel van zijn pennevruchten zijn bewaard gebleven. In twee boeken zijn brieven verzameld, aangevuld met historische aantekeningen en een biografische inleiding van de hand van drs. A. Ros.

In ”Brieven aan Veluwse vrienden” 52 brieven aan vrienden, kerkeraden, bekenden en familie in Nederland. In ”Enige brieven van een kruisgezant” 31 brieven aan zijn Amerikaanse zielsvriendin mevrouw Catharina Juliana Maria Hasselman, geboren Sieben, woonachtig te Harvey in Amerika (Illinois). Deze mevrouw was op 11 juli 1842 geboren op het Noordhollandse eiland Texel. Haar vader was afkomstig van Vlieland en haar moeder kwam uit Amsterdam. Tegen haar zin -„Maar Gods weg lag zo”- emigreerde zij in 1867 met haar man naar Amerika.

„Daar openbaarde de Heere Zijn heilsgeheimen aan haar ziel”. Daarover schreef zij aan ds. E. Fransen, die zij persoonlijk niet kende, maar de geestelijke verbondenheid was er door het lezen van preken uit de bundel “Messias’ heerlijkheid”. De familie Hasselman las aanvankelijk ’s zondags thuis preken, maar schaarde zich later onder de prediking van ds. E. L. Meinders, sedert 1874 predikant van de gemeente South Holland.

Bijzondere band

Er was een bijzondere band tussen mevrouw Hasselman en ds. Fransen. De laatste schreef daarover: „Het heeft den vrijwerkende Jehovah, wiens naam en werk Wonderlijk is, menigmaal behaagd zonder tussenkomst van mensen mijn zozeer geliefde zielsvriendin in het ver afgelegen Amerika met mijn druken beproevingsweg bekend te maken. De Heere heeft menigmaal haar pen bestuurd tot bemoediging en opbeuring, juist wanneer ik het nodig had. Menigmaal mocht ik haar brieven lezen met tranen van verwondering en blijdschap”.

In de Veluwse brieven komen zaken aan de orde als het afspreken van preekbeurten, informatie over bepaalde families en het overbrengen van groeten. Een willekeurig citaat uit een brief van 21 oktober 1886, geschreven uit Lisse: „Van 13 tot 18 oktober ben ik wederom van huis geweest te Harderwijk, Zeist en Tricht en de volgende week wederom naar Zeeland. Daar heeft de Heere veel volk dat verstand van kermen heeft. Zij maken mij waarlijk het leven moeilijk met hun tranen en smekingen om maar over te komen. De daarna volgende week hebben wij hier de gewone dankdag. En als de Heere van leven en heerlijkheid behagen mag, dan staat Twello aan de beurt, die mopperen ook, gelijk in Essen en omtrek. Zodat het voornemen is de 8e november naar Twello te vertrekken. Dan hoop ik op 10 november om 8 uur van Apeldoorn te vertrekken. De trein komt ongeveer om negen uur te Stroe en houdt daar, zo ik meen stil, zodat ik daar afgehaald kan worden”.

Een briefkaartje

Ds. Fransen vraagt, zoals hij in andere brieven ook wel doet: „Gaarne had ik een briefkaartje of lettertje terug of die trein te Stroe stopt”. Zaken waar we vandaag om lachen, maar het geeft wel een beeld hoe deze predikant het land doorreisde om de verschillende gemeenten te dienen die naar zijn prediking uitzagen. Bij de brieven stelde Ros een lezenswaardige biografische inleiding samen. Ds. E. Fransen werd in 1871 predikant van de kring van vrije gereformeerde gemeeenten die er waren te Enkhuizen, Lisse, Kampen en Tricht. Eerder was hij als landbouwer een stichtelijk woord gaan spreken te Twello, zijn geboortestreek. In recent uitgekomen boekjes over de gereformeerde gemeenten van Terwolde-De Vecht en Westzaan worden zijn naam en zijn betekenis voor die gemeenten met ere genoemd.

Ds. Fransen was predikant te Kampen (1871-1886), Lisse (1886-1895) en Barneveld (1895-1898). Toen hij overleed telde het kerk verband tien gemeenten, die gediend werden door de predikanten A. Janse, C. Pieneman en H. Roelofsen. Na 1900 nam het aantal gemeenten en predikanten toe. In 1907 werden deze gereformeerde gemeenten onder het kruis door de initiatieven van ds. G. H. Kersten verenigd met de ledeboeriaanse gemeenten die door ds. P. van Dijke waren gediend. Na de Vereniging van 1907 vormden zij de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Ds. Fransen mag gezien worden als een van de hoofdfiguren uit de voorgeschiedenis van deze gemeenten.

Oefenen

Hij was in 1864 voor het eerst gaan preken. Door onderzoek in de schrijvers van Reformatie en Nader Reformatie maakte hij zich de gereformeerde geloofsleer eigen, voortdurend biddend om het licht van de Heilige Geest. Hij voelde zich niet meer thuis in de hervormde gemeente van Twello, waar hij wel als lid voorkwam in het lidmatenregister. Na zijn eerste optreden schreef hij: „Doch na zeer veel strijd en afwisselende tijden, waar ik niet in kan treden, ben ik op verzoek en aandrang van mijn vrienden aan het oefenen gekomen, wegens gebrek aan openbare opgang onder de Waarheid”.

In november 1871 werd Fransen door twee ouderlingen met het geven van de rechterhand te Kampen bevestigd tot predikant. De gemeente was jarenlang gediend door de in 1870 overleden kruisdominee D. Hoksbergen. Na de komst van ds. Fransen beleefde het kerkje aan de Burgwal gulden dagen. In deze periode zagen zijn preekbundels het licht, waardoor hij steeds meer bekendheid kreeg en steeds meer verzoeken kreeg om te komen preken. Hij voelde zich niet alleen geroepen om te preken, maar ook om preken te schrijven en uit te geven.

In de groep waarin hij geliefd was werd hij begeerd. Toch was er buiten deze groep veel tegenstand. Zijn ordening tot predikant door ouderlingen was voor velen een omstreden zaak. In 1879 werd ds. Fransen tot een schriftelijke verdediging van zijn ambtelijk optreden gedwongen door een reactie van de hervormde kerkeraad te Ede na het dopen van een kind.

Moeilijkheden

In 1878 durfde hij niet voor het beroep naar Lisse te bedanken, waar hij zou blijven tot 1895. Door zijn bescheiden, in het geestelijke leven diep afhankelijke wijze van optreden, kreeg de nieuwe predikant in Lisse al spoedig grote waardering. In 1895 leidde de weg naar Barneveld. Onder leiding van ds. Janse was daar door vrienden van ds. Fransen een gemeente gesticht. Maleachi 3:17 en 18 was de afscheidstekst. Kort voor zijn vertrek uit Lisse waren er wat moeilijkheden ontstaan inzake het toepassen van de tucht. Deze kwestie en ook de verkiezing van ambtsdragers bleken later, na het vertrek van ds. Fransen, in de gemeente van Lisse de nodige onrust teweeg te brengen. Dit leidde zelfs tot een scheiding.

Ruim twee jaar diende hij de gemeente te Barneveld. Door de problemen in Lisse verdween zijn invloed in dit verband van gemeenten. Van hem is verder bekend dat hij een tegenstander van verenigingen was, hij keurde de automatische band tussen belijdenis en avondmaal af. Hij was tegen een predikantsopleiding en christelijke scholen. Dit waren veelal reacties van hem op andere standpunten die hij tegenkwam. Opmerkelijk is wel, dat hij positief over Israël schreef: „Hij sprak van zijn verlangend uitzien naar de bekering van het oude bondsvolk”.

Twee prachtige boekjes, met veel illustraties, die via de brieven een duidelijk beeld geven van de tijd waarin ds. Fransen leefde. Waardevolle lectuur! De uitgever koos ervoor om in de tekst nummertjes te zetten die verwijzen naar aantekeningen die aan het eind van de hoofdstukken geplaatst zijn. Soms wel meer dan zestig. Toch wel lastig om telkens te moeten kijken wat er nu bedoeld wordt!

N.a.v. “Brieven aan Veluwse vrienden”, ds. Elias Fransen”; uitg. Gebr. Koster, Barneveld, 1994; 288 blz.; ƒ 49.50.

”Enige brieven van een kruisgezant”, ds. Elias Fransen; uitg. Gebr. Koster, Barneveld, 1994; 154 blz.; ƒ 25,50. Beide boeken samen ƒ 65,-.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen