Wapengekletter tussen Naarden en Leiden

TIen jaar geleden is het nu dat binnen de Nederlandse Bachvereniging een schisma plaatsvond. Dirigent Charles de Wolff en het koor wilden meer zijn dan het kassucces van de vereniging. Zij stapten op en vestigden zich als Bachkoor Holland in de Leidse Pieterskerk. De Nederlandse Bachvereniging bleef in Naarden, het befaamde bolwerk van onze Matthaus-traditie. De afgelopen tien jaar werd ook Leiden een minstens zo befaamd bolwerk van die traditie. In Leiden wordt geen strijd meer gevoerd om de voorrang op Naarden. In de afgelopen tien jaar kwam men er tot de conclusie dat beide hun bestaansrecht hebben bewezen. Een blik op tien jaar Bachkoor Holland in Leiden. „In een gesprek met een van de bestuursleden van de Nederlandse Bachvereniging werd mij duidelijk, dat het in alle oprechtheid nooit de bedoeling was geweest en dat ook nooit iemand verwacht had, dat Charles de Wolff met het koor en de overige medewerkenden bij de uitvoeringen zouden opstappen", zegt dr. M. Oudkerk, voorzitter van het bestuur van

mMoomkx
Alblasserdam - Ger. kerk de Haven, za. 8 mei, 20 uur, Cor de Haan, orgel. Alphen a/d Rijn - Oudshoornsekerk, za. 8 mei, 20.15 uur, Ronald de Jong, orgel. Ameide - Herv. kerk, za. 8 mei, 14.30 uur, Willem Hendrik Zwart, orgel (presentatie koraalbundel G. B. van Krieken). Amersfoort - St. Joriskerk, wo. 12 mei, 20 uur, reformatorisch jongerenkoor Kol-Sjariem o.l.v. Evert van Dijkhuizen, Gerrit Chr. de Gier, orgel. Jan Mulder, vleugel. Amsterdam - Oude kerk, wo. 12 mei, 20.15 uur, Klaas Hoek, orgel, Alan Laurillard, saxofoon. Andelst - Herv. kerk, za. 8 mei, 19.30 uur, chr. gem. zangver. Scheppingsgave o.l.v. GertJan Jansen, chr. gem. zangver. Woudzang o.l.v. Jaap Kramer, Marleen van Ginkel, sopraan, Pieter van Dam, orgel. Apeldoorn - Regentessekerk, Regentesselaan, vr. 14 mei, 20 uur, Apeldoorns symfonieorkest o.l.v. Roeland Robert. Buren — Lambertuskerk, za. 8 mei, 20 uur, kamerkoor Collegium Utrecht o.l.v. Kees van der Burg, Marianne Blok, sopraan, Peter van Nieuwkoop, gitaar. Delft- Remonstrantse kerk, za. 8 mei, 20 uur, Kees Edelenbos, orgel. Nieuwe kerk, do. 13 mei, 20.15 uur, Gerard Bal, orgel Kapel Abtswoude, vr. 14 mei, 19.30 uur. Kees Edelenbos, orgel. Den Haag- Dr. Anton Philipszaal, vr. 14 mei, 20.15 uur, Bulgaars vrouwenkoor. Dordrecht — Zuidhovenkerk, Zuidhovenlaantje, za. 8 mei, 20 uur, chr. ger. gem. koor Sonore o.l.v. Ad dejoode, kamerorkest. Margriet den Hartog, orgel, Anja Brands, sopraan, Lia Ligthart, alt. Grote kerk, wo. 12 mei, 20 uur, Wiecher Mandemaker, orgel. Antoniuskerk, vr. 14 mei, 20 uur, Magister Cantat o.l.v. Arie Eikelboom. Ede-Johannus Orgelbouw, za. 8 mei, 11.30 uur. Bob van Stempvoort, orgel; 13.30 uur, voorjaarsconcert Klavarvereniging (KVN). Genemuiden - Herv. kerk, wo. 12 mei, 20 uur, Gijsberc Lekkerkerker, orgel. Goes - Voetiusscholengemeenschap, Klein Frankrijk, za. 8 mei, 19.30 uur, instrumentale ensembles, schoolkoren, orgel. Gouda - St. Janskerk, wo. 12 mei, 20.15 uur, Gijsbert Kok, orgel. 's-Gravenzande - Chr. ger. Maranathakerk, • za. 15 mei, 20.15 uur, Bert Visser, orgel. Groningen- Der Aa-kerk, za. 8 mei, 20 uur, geref vocaal ensemble o.l.v. Henk Valk, Marius van Delden, cello, Luuk Sikkema, orgel. Harderwijk - Grote kerk, za. 8 mei, 19.30 uur, herv. gem. zangver. Vox Jubilans o.l.v. Pieter Stolk, jeugdkoor Viva Vox o.l.v. Marcel van de Ketterij, Jan Mulder en Jan Post, orgel. Hasselt - Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur, Katwijks chr. mannenkoor Jubilate o.l.v. Meindert Kramer, chr. Urker visserskoor Crescendo o.l.v. Meindert Kramer, Harry Hamer, orgel. de stichting Bachkoot Holland. „De Bachveteniging had de uitvoetingen van de grote Bachwerken zoals wij die nu ook in Leiden ten gehore brengen, de Matthaus Passion, het Weihnachtsoratorium en de Hohe Messe, in Naarden willen behouden. Begrijpelijk, want wij maken jaarlijks mee hoe in een continu antwoord op de muzikale ontwikkelingen van onze tijd, Charles de WolfFzijn uitvoeringen steeds verder en dieper weet uit te werken, Hoevelaken- Herv. kerk, do. 13 mei, 19.30 uur, chr. gem. zangver. De Lofstem o.l.v. John Propitius, kinderkoor De jonge Lofstem o.l.v. Albert van Mannen, Roelof van Middendorp, orgel. Huizen - Meentkerk, vr. 14 mei, 20 uur, Hendrik Jan de Bie, orgel. Kampen - Broederkerk, do. 13 mei, 20 uur, Henk van Putten, orgel. Katwijk aan Zee - Vredeskerk, Voorstraat, vr. 14 mei, 20.15 uur, Sander van Marion, orgel Leens — Petruskerk, za. 8 mei, 17 uur, Albert de Klerk en Erwin Wiersinga, orgel. Lekkerkerk- Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur. Klaas Jan Midder, orgel. Lisse - St. Agathakerk, do. 13 mei, 20.15 uur, Anton Doornhein, orgel. Maarssen - Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur, chr. nationaal mannenkoor o.l.v. Jimco Zijlstra, Pieter Heykoop, orgel. Maassluis — Grote kerk, za. 8 mei, 20.15 uur. Jaap Kroonenburg, orgel. Nieuwpoort - Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur, Interk. koor Nieuwpoort/Langerak o.l.v. Jan van den Driest, Peter Kits, tenor, Bert Kruis, piano, Frans van Tilburg, orgel. Oude Tonge - Herv. kerk, za. 8 mei, 19.30 uur, chr. kinderkoren Kathara o.l.v. Gijs Zonnenberg, Bid en zing o.l.v. Martin Mans, Peter Burger, orgel. Rotterdam - Laurenskerk, do. 13 mei, 12.45 uur, Machteld Kerkmeester, harp; vr. 14 mei, 12.45 uur, Arjen Leistta, orgel. De Doelen, vr. 14 mei, 20 uur, chr. gem. koor Deo Cantemus o.l.v. Cor de Haan, Hillegersbergs chr. mannenkoor o.l.v. Arjan Breukhoven, muziekver. De Bazuin o.l.v. Jos van der Sijde, Martin Mans, orgel, Jan Mulder, piano. Schiedam - St. Janskerk, za. 8 mei, 15 uur, Ineke van Houwelingen-Rook, sopraan, André Verwoerd, orgel. Stadskanaal - Ger. kerk De Kandelaar, vr. 14 mei, 20 uur, Willem Hendrik Zwart, orgel. Terneuzen - Grote kerk, vr. 14 mei, 20.30 uur, Donata Cuzzato, orgel. Tholen- Herv. kerk, za. 8 mei, 19.30 uur, mannenkoor Tehillim o.l.v. Dick van Luttikhuizen, gem. koor Crescendo o.l.v. Paul Heyboer, Jaap Boer en Cees Zwaai, orgel, Utrecht - Domkerk, za. 8 mei, 15.30 uur. Jan en David Jansen, klavecimbel, Christine Jansen, sopraan. Gebouw K&W, Mariaplaats, ma. 10 mei, 19 uur, Theo Abazis, eindexamenconcert Vlaardingen - Grote kerk, za. 8 mei, 20 uur. Magister Cantat o.l.v. Arie Eikelboom. 't Woudt - Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur, Celia Elsdörfer, sopraan, Pia Elsdörfer, blokfluit, Lucia Swarts, barokcello, Siebe Henstra, klavecimbel. Zeist - Oosterkerk, za. 8 mei, 20 uur, Herman van Vliet, orgel. Zwijndrecht - Herv. kerk, za. 8 mei, 20 uur. Peter Eilander, orgel. tot soms voor velen ongekende dimensies", zegt Oudkerk.

De Nederlandse Bachvereniging bleef in Naarden en specialiseerde zich met een nieuw, veel kleiner koor en een eigen orkest nog meer op de baroktijd door uitsluitend authentieke uitvoeringen te brengen, onder leiding van wisselende dirigenten.

Hoewel het Bachkoor Holland in de Leidse Pieterskerk is gevestigd, worden de wekelijkse repetities, traditiegetrouw, nog steeds in Naarden gehouden. Het koor werkt al heel lang samen met het Concertgebouw Kamer Orkest, dat bestaat uit leden van het Koninklijk Concertgebouworkest. Ook is er een samenwerking met het Residentie-orkest, het Noordelijk Philharmonisch Orkest en het Forum Philharmonisch.

Enkele maanden geleden hebben het jubilerende Bachkoor en het Concertgebouw Kamerorkest het Nederlands Bach Collegium opgericht. Daarmee hebben zij de weg geopend voor een forse uitbreiding van hun activiteiten. Volgens voorzitter Oudkerk stelt de nieuwe stichting zich ten doel alle werken van Johann Sebastian Bach, zoals koor- en orkestwerken, orgelwerken en werken voor andere solo-instrumenten, te laten uitvoeren. Het Nederlands Bach Collegium wil met ingang van het seizoen 1993/1994 een geïntegreerd programma brengen, waarin de muziek van Bach in haar diverse aspecten ten gehore wordt gebtacht. Net als het Bachkoor zal het Collegium de meeste uitvoeringen in Leiden organiseren, maar ook elders in Nederland actief zijn.

Oudkerk: „Het Nederlands Bach CoUegiuih wil bijdragen aan de waardering door een breed publiek van Bach als een universeel en tijdloos componist. Met de uitvoering van de soloklavierwerken wil het, met respect voor de authentieke uitvoeringen, tevens de hedendaagse uitvoeringspraktijk tot haar recht laten komen. Daarmee wil het nieuwe impulsen geven aan de vernieuwingen in de expressie van Bach, die door onder meer Glenn Gould zijn ingezet".

In de tien jaar dat het Bachkoor zelfstandig v/as, heeft het concerten steeds zelf geotganiseerd. Vanaf het komende seizoen is de organisatie hiervan echter ondergebracht bij het Nederlands Bach Collegium.

Twee koorleden

Frits van der Ven en Pim Wouters, behorend tot de oudere garde koorleden, vinden het jammer dat ze over de oprichting van het Nedetlands Bach Collegium in de krant moesten lezen. Als uit één keel klinkt het: „Zoiets had toch ook tegen het koor gezegd kunnen worden". Niettemin blijven ze met veel plezier zingen in het Bachkoor Holland.

Tijdens de pauze tussen de twee delen van Bachs Matthaus Passion op Goede Vrijdag in Leiden waren ze bereid hun visie op het verleden te geven. De afsplitsing van tien jaar geleden hebben ze als zeer emotioneel ervaren. „Als leden van de toenmalige koorcommissie waren we er zeer nauw bij betrokken. Door de nieuwe opzet van de Bachvereniging, vonden wij, werd Charles de Wolff tekort gedaan. We voelden ons met onze homogene groep koorleden zo met hem verweven, dat wij de nieuwe koers van de vereniging niet konden accepteren. Die nieuwe opzet werd gekenmerkt door projectsubsidies.

Scheuring
Charles de Wolff werd als dirigent aan een bepaald project gekoppeld. Dat was het kassucces. Voor andere leuke dingen werden andere dirigenten ingehuurd. Dat wilden wij niet. Wij wilden Charles de Wolff behouden. Als leden van de koorcommissie hebben we dat met het bestuur willen bespreken. Dat was bereid om uitleg te geven, maar zover is het niet meer gekomen. Het koor is "en bloc" opgestapt, mét dirigent Charles de Wolff". Volgens de oudgedienden waren er koorleden die aanvankelijk in beide koren bleven zingen. Frits van der Veii was een van hen. „Er werd al heel lang gezegd dat we ook anders moesten gaan zingen, meer ingetogen. Ik wilde dat wel eens meemaken, maar ik was daar snel van genezen", zegt hij.

Uiteindelijk is er een handjevol koorleden bij de Bachvereniging gebleven. Van der Ven: „Ik denk dat de scheuring te wijten is geweest aan de abruptheid waarmee het bestuur wijzigingen op tafel legde en wilde doorvoeren". Is er binnen het Bachkoor Holland ook iets veranderd vergeleken met tien jaar geleden?

Pim Wouters: „Het tempo is nu iets minder snel en er worden andere accenten gelegd, vooral in de koralen van de Matthaus Passion. Maar ieder jaar is het weer anders, hoewel het totaalbeeld herkenbaar blijft. Er is sprake van een constante ontwikkeling". Misschien is het nu iets minder romantisch dan vroeger?

Van der Ven: „Nou? De uitvoering van vandaag zou nog wel eens romantischer kunnen zijn dan in het verleden. Kijk, als koor pas je je aan bij de solisten. Bij de solisten van vandaag ervaar ik een hevige, emotionele betrokkenheid. En die vonk slaat over op het koor. Wanneer een solist meer nuances legt, heeft dat zijn uitwerking op het koor".

Woutets: „De dramatiek wordt dan heftiger, geïnspireerder. En dat verschil zal niet iedereen waarderen. Volgend jaar zou het wel weer eens anders kunnen zijn. De Wolff heeft altijd nieuwe inzichten ingebracht. Ook wij hebben meegedaan aan de snelheidsraces van de uitvoeringen. Ook wij klokten de tijdsduur van de Matthaus. Dat ging in het kielzog van onder meer Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman. Van hun muzikale uitdrukkingsvormen heeft ook Charles de Wolff geleerd. Die heeft hij ook bij ons ingevoerd. Alleen deed hij dat nooit met de borst vooruit. Daardoor is hem de eer wel eens een beetje ontgaan".

Profiel
Wat is het verschil tussen de uitvoering van het Bachkoor en die van de Bachvereniging?

Van der Ven: „Ik word door de Bachvereniging niet gepakt. Maar ik realiseer me, dat zoiets amankelijk kan zijn van je eigen karakter".

Wouters: „Voor mijn gevoel zijn sommige tempi bij hen nog waanzinnig hoog. Gelukkig laat men daar ook de extremen achter zich. Technisch gebeuren er fraaie dingen, men streeft het doel echter voorbij. Hun techniek staat niet ten dienste van de inhoud. Ik heb wel eens het gevoel, dat het een schitterende koets is die voorbijtrekt, maar er zit niemand in. Begrijp me goed, ik wil Naarden niet afkraken, maar de Matthaus wordt tekott gedaan wanneer deze beschouwd wordt als een muziekstuk zoals er zo veel andere zijn. De echte lading ontbreekt dan".

Goede Vrijdag

Hoe klinken de twee verschillende uitvoeringen van Bachs Matthaus Passion? In de Stille Week hoorde ik de Bachvereniging onder leiding van Jos van Veldhoven in het Utrechtse Vredenburg. Op Goede Vrijdag was ik in de Leidse Pieterskerk getuige van het jubilerende Bachkoor met Charles de Wolff. In Utrecht klonk een muzikaal hoogst knappe Matthaus. Opvallend was dat het authentieke element veel minder nadrukkelijk aanwezig was dan in het verleden. Alleen de moeizaam bespeelbare voorhistorische hobo's waren met hun doordringende klank pregnant aanwezig. Jos van Veldhoven is een excellent koordirigent, die met veel variatie in dynamiek, expressie, tempokeuze en rubato van Bachs Matthaus Passion een adembenemend muzikaal monument maakt. Veel emotie legt hij in de koralen. De conclusie dringt zich op dat de tijd dat authentieke uitvoeringen gewild anders waren, voorbij is.

En Leiden

In Leiden klonk een minstens zo fraaie Matthaus. Ik dutf zelfs de vraag te stellen of er werkelijk zo veel verschil was met de uitvoering door de Bachvereniging. Van Veldhoven demonstreerde zelfs romantische momenten, terwijl De Wolff soms behoorlijk authentiek wist te zijn. Natuurlijk is de hoofdmoot bij Charles de Wolff die van een volbloed romanticus. Maar het is geen vorm van romantiek die Bachs muziek geweld aandoet of wollig maakt. Geen moment van kleverigheid of bombasme. Charles de Wolff geeft de Matthaus het volle pond. De muziek klink oprecht en overtuigend.

Leiden riep net zo veel emotie op als de betonbunker Vredenburg. Wanneer je deze muziek op beide plaatsen ondergaat, is er op dat moment geen discussie over opvattingen. De nuances komen later. Er is dan plaats voot, zonder dat de ene uitvoering uitnemender geacht kan worden dan de andere. Muzikale perfectie hoeft niet op te wegen tegen een recht uit het hart komende musiceervreugde. Het uiteindelijke resultaat is er niet minder om. Een 'authentiek' Naarden en een 'romantisch' Leiden zijn behoorlijk naar elkaar toegegroeid.

Verdeeld kabinet

Het ochtendblad De Telegraaf maakt er in zijn society-rubriek steeds weer een soort voetbalwedstrijd van: hoeveel ministers van het kabinet-Lubbers er op Goede Vrijdag in de Grote Kerk van Naarden aanwezig waren en hoeveel excellente Bach-liefhebbers de Pieterskerk in Leiden vulden. Zo ook dit jaar: „Je kunt hier wel een kabinetsvergadering houden. Praten over bezuinigingen bij voorbeeld", zou oud-premier dr. Jelle Zijlstra tegen minister Bukman in Naarden gezegd hebben. Er waren daar niet minder dan zeven ministers en vier staatssecretarissen. „Het kabinet was er dus met de grootst mogelijke minderheid present", aldus De Telegraaf. Rekenen is ook een kunst!

In Leiden was geen enkele minister aanwezig; wel de gevolmachtigd minister van de Nederlandse Antillen, de heet Jesurun, oud-minister Van den Broek, nu lid van de Europese Commissie en een aantal kamerleden. Burgemeester Goekoop van Leiden pareerde deze ministetiële crisis heel handig. „Het kabinet is uitgeregeerd, dat is nu wel duidelijk. Maar we hebben hier het toekomstige kabinet", zo zei hij, daatmee doelend op de aanwezigheid van CDA-fractieleider Brinkman.

Wonden

Het Bachkoor Holland gaat met het Nederlands Bach Collegium na de zomervakantie een nieuw seizoen starten. Dat Leiden en Naarden niet zo ver meer van elkaar liggen, laat de nieuwe folder van het Collegium zien. Want op zaterdag 12 maart 1994 is het Bachkoor Holland, mét het Concertgebouw Kamer Orkest, terug in de Grote Kerk in Naarden, met... Bachs Matthaus Passion. De tijd heelt vele wonden!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen