Niet iedereen is blij met 'trommelservice'

Maar deze dienst wordt niet door iedereen in dank aanvaard. In het officieel seculiere Turkije is er een aanzienlijke groep mensen die niets van al dat nachtelijke gedoe moet hebben. Kortgeleden liep de spanning zelfs zo hoog op, dat klagers bij de minister van binnenlandse zaken protestbrieven indienden met het verzoek om „het terrorisme van de trommelslagers" te stoppen. Tot nu toe zonder succes, hetgeen betekent dat diverse mensen tot en met 23 maart, de laatste dag van de Ramadan, ongevraagd worden gestoord in hun nachtrust.

Het is een grappige illustratie van een allerminst grappig te noemen ontwikkeling in Turkije: de dreigende polarisatie tussen secularisten en islamieten. Wat zijn de oorzaken van deze tweespalt?

Moordaanslag

De directe aanleiding voor de hele ontwikkeling vormt de moordaanslag op de internationaal bekende Turkse journalist Ugur Mumcu op 24 januari jongstleden. De moord op de vooraanstaande seculiere Mumcu in de hoofdstad Ankara veroorzaakte een ware aardschok binnen de samenleving van de Turkse republiek.

De aanslag, gepleegd via een bom onder Mumcu's auto, werd vrijwel direct opgeëist door een aantal islamitische splintergroeperingen. Mumcu heeft zich altijd fel uitgesproken tegen islamitisch extremisme. Hij kreeg internationale bekendheid door zijn verslaggeving in 1981 over de mislukte aanslag op paus Johannes Paulus de tweede door een Turkse jongeman.

In feite was de moord op Mumcu de druppel die de emmer bij honderdduizenden heeft doen overlopen. Het afgelopen jaar zijn er namelijk al meer dan 500 onopgeloste moorden gepleegd in met name Zuidoost-Turkije, waaronder maar liefst twaalf journalisten. Hierover groeide de verontwaardiging in de publieke opinie.

Iran

De Turkse autoriteiten hebben inmiddels meer dan honderd leden van de Hezbollah, een radicale islamitische groepering, gearresteerd op verdenking van de moord op Mumcu en vele andere onopgeloste bomaanslagen en terroristische activiteiten van het afgelopen jaar.

Verscheidene van hen hebben verklaringen afgelegd, dat ze in een Iraans kamp tussen Teheran en Qum een militaire training hebben gekregen. Mede vanwege deze bekentenissen verdenkt Turkije Iran ervan achter de politieke moorden te zitten. Iran hekelt op zijn beurt Turkije, omdat dit land geen islamitische wetgeving kent terwijl de meerderheid van de bevolking islamitisch is.

Islamitische staat

Ankara voelt zich na al deze honderden moorden, nationale protestdemonstraties voor een seculier Turkije en de bekentenissen van arrestanten genoodzaakt maatregelen te nemen. Aan de ene kant is Ankara gedwongen te accepteren, dat radicale islamieten in Turkije banden hebben met Iran. Aan de andere kant ontkent de regering van Iran onder leiding van president Hasjemi Rafsanjani systematisch alle beschuldigingen. Het politieke klimaat tussen beide landen is daarom op zijn zachtst gezegd behoorlijk koel te noemen.

Ondertussen zijn er binnen Turkije allerlei groeperingen en activisten bezig met het doel om een islamitische staat te vestigen. De twee hoofdstromingen binnen de islam, sji'ieten (met name geconcentreerd in Iran) en soennieten (de overige landen), zijn wat dat betreft veelal verbonden in de strijd voor dit doel, dat drie fasen behelst: De Tebig ('Bekendmaking') is de periode waarin de islamitische boodschap onder de bevolking wordt verspreid; de Cemaat ('Gemeenschap') is de fase waarin de massa's worden georganiseerd, en de Jihad ('Heilige Oorlog') is de laatste fase om de macht te grijpen. Volgens sommige islamitische publikaties in Turkije, die de ideologie van de huidige radicale geestelijke leider in Iran, ayatollah Seyyil Ali Khamanei, onderschrijven, is Turkije een 'Dar-al Harb', een land waar de moslims en islamitische principes worden onderdrukt. Om deze reden moeten alle moslims meedoen in de strijd om er een 'Dar-al Islam' (land van de islam) van te maken.

Politiek in de moskee

Hoe stelt de Turkse regering zich nu op deze situatie in? Vlak voor het begin van de Ramadan heeft premier Süleyman Demirei alle Turkse islamitische leiders in krachtige bewoordingen gewaarschuwd tegen politiek in de moskee: „Het is zeker in mijn macht om elk obstakel te verwijderen, dat de mensen ervan weerhoudt om gepaste godsdienstoefeningen te houden", aldus Demirei in zijn toespraak naar de mufti's. Berichten dat islamitische leiders in de vrijdagse preken een campagne voerden voor de toelating van religieuse afgestudeerden aan militaire academies om hoge legerposities te kunnen bezetten, vormden de aanleiding van Demirels vermanende woorden.

Zijn waarschuwingen aan het adres van de godsdienstleraren lokten een felle reactie uit van professor Necmettin Erbakan, de leider van de islamitische Welzijnspartij. „Demirei heeft niet het recht om de mufti's de les te lezen, die honderd keer zo intelligent zijn als hij", aldus Erbakan. In een zeer recent interview benadrukt Erbakan, dat moslims in Turkije onderdrukt worden. Tegelijkertijd is hij van mening, dat de 1,5 miljard moslims in de wereld opnieuw verenigd moeten worden in een supra-nationale islamitische Unie onder Turks leiderschap, zoals tijdens het Ottomaanse tijdperk de leidersrol had.

In overheidsdienst

Om controle te houden over hetgeen in de moskeeën wordt geleerd, zijn de Turkse imams officieel in dienst van de overheid, die de leraars dus ook op met matje kan roepen. Op dit moment telt het Directoraat voor Godsdienstzaken zo'n 63.000 imams verspreid over bijna 67.000 moskeeën. Daarnaast heeft de overheid nog 1100 moskeeën buiten Turkije met zo'n 700 imams in dienstbetrekking. Volgens de laatste cijfers zijn er circa 750 theologische middelbare scholen en worden de 5000 Koran-cursussen door 300.000 studenten bezocht.

Daarbuiten zijn er in Turkije ook nog 290 zelfstandige islamitische uitgeverijen, 40 godsdienstige tijdschriften, 100 radio- en 35 tv-stations, waaruit blijkt dat de media goed worden gebruikt.

Mehmet Nuri Yilmaz, de president van het Turkse Directoraat voor Godsdienstzaken, is van mening dat de islam geen hervormingen nodig heeft „omdat het al een hervorming van de voorgaande godsdiensten (christen- en jodendom) is".

Yilmaz vervolgt: „Alle middelen en methoden worden gebruikt om politiek in de moskee te vermijden. Op dit moment wordt er officieel onderzoek gedaan naar de betrokkenheid van enkele medewerkers bij politieke kwesties".

Tegelijkertijd is Ankara nauw betrokken bij een groot project om de Koran beter te kunnen begrijpen. Leidinggevende islamitische figuren in Turkije zijn allerminst enthousiast over al deze overheidsbemoeienis.

„Het Directoraat moet geleidelijk aan worden opgeheven, en de staat moet stoppen met het geven van godsdienstonderwijs. De .staat bemoeit zich te veel met de aangelegenheden in de moskee, waardoor er een soort 'burgerlijke' islam wordt gekweekt", aldus de woordvoerders.

Maar ook linkse secularisten en liberale kringen vinden eigenlijk, dat een Directoraat voor Godsdienstzaken niet past binnen een seculiere staat. De discussies over secularisme, opkomend fundamentalisme en de rol van het Directoraat voor Godsdienstzaken zal voorlopig nog een belangrijk punt op de Turkse politieke agenda blijven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen