Speurwerk op de Adriatische Zee

„This is NATO Warship Foxtrot 807,1 require some answers". Op volle zee, ergens tussen de Italiaanse en Joegoslavische kust, draagt de Nederlandse marine haar steentje bij aan het afdwingen van het embargo tegen vroeger Joegoslavië. 

In deze wijde ruimte van zee en lucht lijken grenzen opgelost, maar dat is gezichtsbedrog; de 'rode strepen' zijn er strak en onverbiddelijk getrokken. Alles wat de Adriatische Zee binnen- of uitvaart kan rekenen op een 'offensief' van oorlogsschepen, patrouillevliegtuigen, helikopters en snelle motorboten, die het naadje van de kous willen weten over wat wèl en vooral over wat (zogenaamd) niet wordt vervoerd. Bedrieglijk is ook de aantrekkingskracht, het avontuur, de sensatie in het achtervolgen en inspecteren van de schepen, want ergens achter de einder, niet zo heel ver weg, woedt een afschuwelijke oorlog waarom het allemaal begonnen is.

Gezichtsbedrog is ook dat hier, op volle zee, niets anders bestaat dan wolken, wind en water, want dagelijks schieten duizenden signalen, berichten en codes heen en weer om via telex, radar, computer of radio te worden opgevangen. Ze maken "Maritime Guard" tot een goed gecoördineerde operatie (althans, dat is de bedoeling), waarbij gegevens over vrachtschepen supersnel worden uitgewisseld of opgeslagen.

Oren en ogen

„Vooral de patrouillevliegtuigen zijn voor ons erg belangrijk", zegt kapiteinluitenant ter zee ir. M. A. van Maanen (42), commandant op de Kortenaer. „Ze zijn onze oren en ogen en ze geven ons de tijd om op bepaalde situaties vooruit te lopen. U moet zich het hele plaatje als een soort trechter voorstellen. Voor de ingang tot de Adriatische Zee, de Straat van Otranto, liggen de schepen te wachten om binnen te varen. Dank zij de vliegtuigen weten we welke schepen eraan komen en hoe laat ze er kunnen zijn. Het vliegtuig kan dus de eerste gegevens verzamelen en die aan ons doorgeven". Voor de koopvaarders is de Adriatische Zee zodoende één grote fuik. Een kolossaal netwerk, nota bene gespannen met behulp van door hen zelf verstrekte gegevens.

„This is NATO Warship Foxtrot 807 (...) I require some answers". Na een eerste positieve reactie van de Panamees -wat kan hij anders met een zwaar bewapend oorlogsschip op zijn hielen- volgen „some questions" (enkele vragen), een understatement gezien het spervuur van vragen dat volgt. Van de antwoorden zal het afhangen of het schip daadwerkelijk zal worden geïnspecteerd of niet. En terwijl de verbindingsman zijn "challenge and reply" (zoals dit spervuur in jargon heet) afwerkt, loopt commandant Van Maanen op de brug ongeduldig heen en weer. Hij is de man die straks over het al of niet inspecteren beslist.

Motorfietsen

„Geef me uw internationale code (...), de nationaliteit van het schip (...) „Panama, Panama", klinkt het van de andere zijde. „Plaats van registratie" (...) eigenaar? Type schip? „Waaruit bestaat uw lading?" Commandant Van Maanen spitst zijn oren. „Oh, I don't know", klinkt het aarzelend, „eh, containers en motorfietsen, ja, motorfietsen". „Laatste haven die is aangedaan?" vervolgt de Kortenaer. „Tripoli, Tripoli". „Volgende haven?" „Rijeka". Van Maanen weet genoeg: „Het antwoord op de vraag naar de lading bleef behoorlijk vaag en het doel van zijn reis is Kroatië" (Rijeka). En dat is voldoende reden voor een inspectie. 

Via de radioverbinding wordt het genomen besluit doorgegeven. „This is NATO Warship Foxtrot 807 (...). „Maar ik bèn al zo achter op schema, ik heb al veel vertraging gehad! sputtert de kapitein tegen, in gebrekkig Engels.

„Sorry, als u niet wilt dat we uw lading inspecteren, dan verzoeken we u buiten de Adriatische Zee te gaan varen". „Graag loodsladder visueel getest"; wordt er met het oog op de komende „boarding" (aan boord gaan van inspectieteam) aan toegevoegd.

Terwijl de voorbereidingen voor de boarding op gang worden gebracht, gaan de vragen nog een tijdje door. Hoeveel mensen er aan boord zijn („Oh, a moment please, just a moment (...) eh, sixteen"), lengte, gewicht, of er wapens aan boord zijn, enzovoorts. Met een kort zaterdag 27 februari 1993 - 22e jaargang nr. 280 „Blijft u op de huidige snelheid varen" wordt de "challenge and reply" afgerond.

Vriendelijk

Omzichtig en vriendelijk te werk gaan is bij dit werk stééds belangrijk, licht luitenant ter zee 2e klasse (OC) Pim Croiset toe. „Het is voor zo'n vrachtvaarder al bedreigend genoeg als ze een oorlogsschip op zich af zien komen". 

Wat heet omzichtig en vriendelijk? In de "longroom" -het vrijetijdsverblijf van de officieren- bereidt een team van de Kortenaer zich voor op óórlog, zo lijkt het. Veertien indrukwekkend uitgedoste mannen maken zich gereed om de inspectie op de Purple Dream (zo blijkt het schip te heten) uit te gaan voeren. Dat wil zeggen: eerst zal het zogenaamde "guardteam" van zes gewapende mariniers (het kan heel wat zwaarder, wordt uitgelegd, voor deze keer geldt "gevechtsuitstraling Charley": geweer om de schouder, pistool in holster) aan boord gaan om het schip en de bemanning op wapens te controleren, alvorens het sein "veilig" te geven. Dan volgen de overige acht. Zij vormen het eigenlijke inspectieteam, de mannen die het schip grondig controleren op verboden goederen. Boardingteams houden niet van onaangename verrassingen, want in geval van tegenstand ("opposed boarding", heet dat in Kortenaer-taal) staat ook nog eens een aantal schutters aan dek om onwillige bemanning te grazen te nemen. Hun taakverdeling zien ze op een inderhaast gemaakte schets waarop het koopvaardijschip in (drie) "vuursectoren" is ingedeeld.

Touwladder

Geheel uit het zicht van de Purple Dream, aan stuurboordzijde van de Kortenaer, wordt intussen een motorboot (steevast met de afkorting RIB aangeduid, wat staat voor Rigid Inflatable Boat) klaargemaakt en met de scheepstakel buiten boord gehangen. In andere gevallen gaan de mannen per helikopter van en aan boord, dat is heel wat sneller en veiliger, maar vanwege een defect aan de Lynx-heli moet het deze keer maar per boot. Riskant, want over water een verdacht schip naderen, om vervolgens per touwladder omhoog te klauteren, is zowat hetzelfde als aan de voet van een heuvel een vijandig leger op de top te lijf gaan. Dat de ladder eerst „visueel wordt getest" (door Panamees wordt uitgehangen en gedemonstreerd) is dan wel het minste wat je uit voorzorg kunt eisen.

Vanaf de brug wachten de mannen van de Kortenaer op het moment dat de RIB met de eerste groep de oversteek maakt. De Purple Dream ligt als aan de ketting een kleine 500 meter verderop. Beide schepen varen met gelijke lage snelheid (rond de 5 knopen) verder. De schutters staan aan bakboordzijde klaar om dè mariniers op hun meest kwetsbare moment -de oversteek en het klimmetje per touwladder- vuurdekking te geven. Even later zien we de RIB schuimbekkend over en door het wilde zeewater scheren - de stevige bries zorgt voor pittige weerstand. Ietwat gespannen wacht, commandant Van Maanen het moment van boarding af en met verrekijkers wordt de overzijde nauwlettend in de gaten gehouden.

Very cold outside

We zien de mariniers zich over het schip verspreiden op zoek naar bemanningsleden en naar mogelijke wapens aan boord. Een paar minuten later wordt de bemanning van het vrachtschip naar het achterdek geleid, waar ze in de buitenlucht de hele procedure van inspectie mag afwachten. „What are you doing with my men!" klinkt het even later verontwaardigd via het radiocontact, „it is very cold outside, please, let them go to the cafetaria". Vanaf de Kortenaer wordt gemaand de orders van de mariniers af te wachten. En bij die mannen staat veiligheid duidelijk ver boven vriendelijkheid: „Het is veel te krap daar in die cafetariaruimte", klinkt het in goed Nederlands vanaf de Purple Dream, „buiten is het lekker weer, dus we laten ze staan waar ze nu zijn".

„In de meeste gevallen zijn het allemaal rechtgeaarde zeelui", licht Van Maanen toe, „die ook niet weten wat er precies in hun lading zit, maar je zult er maar een bij hebben die onze mensen het leven zuur gaat maken".

Overigens heeft het nog niet zo'n vaart gelopen met dwarszitters op zee. Optimale benutting van de bevoegdheden die ook de Kortenaer heeft om schepen tot medewerking te dwingen (vastgelegd in de zogenaamde "Rules of Engagement") is tot nu toe nog niet nodig geweest. Het 'ernstigste' geval dat Van Maanen zich kan herinneren, was een schip uit Bar (Bosnië), dat werd gedwongen om naar Brindisi te varen voor nadere inspectie. „De kapitein zette daarop de motoren af, deed de lichten uit en zei met zijn armen over elkaar: De rest doen jullie zelf maar".

Paperassen

Op de Purple Dream lijkt alles soepel te verlopen en na een kwartiertje wordt het sein "veilig" gegeven en kunnen de mannen van het inspectieteam oversteken. Als de laatste via het touwladdertje omhoog is geklauterd, volgt een urenlange inspectie van alle hoeken en gaten op achterdek, machinekamer, brug, laadruimte en voordek. Maar liefst vier uur staat er gemiddeld voor een grondige inspectie, waarbij de controle van alle paperassen de meeste tijd in beslag neemt. Die zijn ook het belangrijkst, omdat ze immers de vlag vormen die de lading moet dekken; en is dat niet het geval, dan wordt het schip als een stoute schooljongen regelrecht naar een haven gestuurd, voor nadere inspectie door de kustwacht.

Ruim 2500 schepen zijn ondervraagd sinds Operatie Maritime Guard november vorig jaar van start ging, vertelt Van Maanen, en daarvan zijn er ruim 130 tot 140 „geboarded". Het zijn voornamelijk de wat kleinere schepen, zo rond de 3000 a 5000 ton, die wij inspecteren, van het type kustvaarder. „Maar vergis je niet in zo'n coaster, hoor", vult luitenant ter zee Ie klasse Silvain Benistant aan. Twintig vrachtwagens in een coaster is niks! En voordat je met een inspectieploeg zoiets hebt doorgeploegd". 

„Wat violations (schendingen van het embargo, AJ) betreft zitten we nu rond de vijf', weet Van Maanen, „daarvan waren er twee echte overtreders; de overige hadden een verdachte lading, die nu nog door de kustwacht wordt 'uitgekleed'. Dat aantal is dus zeer gering. Dan kun je vervolgens vragen: Komt dat nu omdat we zo streng hebben gecontroleerd, of missen wij zo veel?"

Het wérkt

Missen de marine-inspecteurs zo veel? Absoluut uitgesloten, menen ze zelf. Het zee-embargo wérkt. „Je kunt het vergelijken met (het preventieve effect van) de politie langs de snelweg", verklaart Benistant. Men weet dat er een controle komt en men weet wat de sancties zijn. Wanneer een koopvaardij schip naar Italië wordt gestuurd en die reder raakt dan een schip een aantal dagen kwijt (vanwege gedwongen inspectie in een haven, AJ): daar moet hij niet aan denken, dat zijn nachtmerries voor hem! Dus wagen ze het gewoonweg niet om het embargo te ontduiken. Ze moeten allemaal door dat gaatje van de Straat van Otranto en de kans dat je daar ongemerkt doorheen komt is nul".

Maar hoe groot is de kans dat de inspectieteams door de papierbrij van een koopvaarder heen komen, zodat ze er echt zeker van zijn dat de lading 'klopt'? 

Van Maanen erkent dat die kant van de inspectie -de papierencontrole, tegelijk het belangrijkste facet- volledig nieuw is voor zijn mannen. „Wij zijn natuurlijk geen koopvaardijmensen, maar daarom zijn we ook ter voorbereiding aan boord geweest van een koopvaardij schip in Rotterdam en hebben we ons alles laten uitleggen hoe dat werkt met al die papieren. Je moet nu eenmaal dieven met dieven vangen".

Haarkloverijen

Maar zelfs een bonafide koopvaarder kan een onervaren marine-inspecteur het nog behoorlijk lastig maken met zijn papierwinkel aan boord. Van Maanen: „Vaak verandert de lading aan boord van eigenaar terwijl de verscheping nog plaatsvindt". „Vaak ook gaan de schepen op weg als er nog helemaal geen bestemming voor die lading bekend is", vult Benistant aan. „Tja, dan kom je in juridische haarkloverijen terecht waar zo'n marineschip ook geen weg mee weet".

Van Maanen: „Wat wij dan ook doen is een "quick check". Een steekproefsgewijze controle van de lading. We checken de papieren en als we constateren dat die er redelijk uitzien, dan krijgt zo'n schip toestemming om zijn weg te vervolgen. Maar hebben wij maar enigszins de indruk dat er iets niet klopt, bij voorbeeld dat in de opgegeven bestemmingshaven het schip helemaal niet verwacht wordt, dan zullen we snel tot nadere controle overgaan".

Twee uren zijn verstreken als de inspectie op de Purple Dream voltooid is. Via de radio wordt Van Maanen ingelicht over de bevindingen van het boardingteam. Kennelijk zijn die positief, want het schip wordt prompt door de commandant „schoon" verklaard.

Nadat alle teamleden op de Kortenaer zijn teruggekeerd, volgt nog een korte evaluatie op het achterdek. Inspectieteam, guardteam, schutters en RIB-bemanning tonen zich tevreden, ook over het „afslaan van de koffie met koek, waarop we op de brug werden getrakteerd". En daarmee is deze serieuze... oefening definitief ten einde.

Laatste inspectie

Rond tienen arriveert de Kortenaer voor de haven van de Zuiditaliaanse plaats Bari, waar we met de RIB aan land worden gebracht. Het is buiten guur, de golven spatten over de rand van de boot als we op volle kracht richting haven varen. Onze tocht met de 'inspecteurs' van de Kortenaer zit erop, maar hoe een inspectie nu écht aan den lijve 'voelt', dat hebben we als toeschouwers niet meegemaakt. We ondervonden het pas op de kade in Bari, waar de Italiaanse politie klaarstond om ons op te pakken. „Weer een stelletje Albanese vluchtelingen die stiekem aan land proberen te komen", moeten ze hebben gedacht. Zonder het gezaghebbende „This is NATO Warship Foxtrot 807" in de rug, kostte het nog heel wat overredingskracht om deze gewapende inspecteurs op andere ideeën te brengen.

Sinds 4 februari vaart het Nederlandse fregat Hr. Ms. Kortenaer in NAVOverband op de Adriatische Zee. De 200 (!) koppen tellende bemanning onder leiding van commandant ir. M. A. van Maanen is daar betrokken bij het afdwingen van het wapen- en handelsembargo tegen het vroegere Joegoslavië. Binnen de NAVO-eenheid (kortweg SNFM genoemd) werken acht landen samen: Italië, Turkije, Griekenland, Spanje, de VS, Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland. SNFM werkt op de Adriatische Zee overigens nauw samen met eenheden van de WEU.

Het embargo is vastgelegd in twee resoluties van de VN-Veiligheidsraad: 713 en 757. De eerste verbiedt de invoer van wapens naar geheel vroeger Joegoslavië (dus inclusief Slovenië, Kroatië, Bosnië), 757 stelt een verbod in op de handel in bepaalde economische goederen voor Servië en Montenegro. 

Met VN-resolutie 787 van november vorig jaar werd dit 'dubbelverbod' bekrachtigd doordat staten werden opgeroepen „passende maatregelen te nemen om alle inkomende en uitgaande scheepvaart van het voormalig Joegoslavië aan te houden en hun lading en bestemming te controleren". Daarmee werd operatie "Maritime Guard" een feit Het embargo kon sindsdien dwingend worden opgelegd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen