Representatieve orgels uit de Elzas

Ondanks alle strijdtonelen die zich in de loop der eeuwen in dit grensgebied tussen Frankrijk en Duitsland hebben afgespeeld, bezit de Elzas van alle Franse departementen de grootste historische orgelschat. Zestien representatieve instrumenten uit de periode vanaf de Napoleontische tijd tot de Eerste Wereldoorlog zijn samengebracht op een set van vier cd's, die niet alleen voor verstokte Elzas-gangers interessant is.

Het boek

De cd-set "Orgels in de Elzas, 18001914" biedt een selectie uit drie radioseries die de KRO in 1984,1987 en 1990 heeft uitgezonden. Bij de cd's behoort een viertalig boekje met daarin alle disposities plus beknopte informatie over de Elzasser orgelgeschiedenis. Wie zich verder in deze materie wil verdiepen, zal moeten wachten op de verschijning van het boek "Orgels in de Elzas" door Peter van Dijk. Het is uitgeverij Kok in Kampen helaas niet gelukt dit boek gelijktijdig met de cd's te presenteren.

Welbeschouwd is de Elzas op elk gebied een smeltkroes van Duitse en Franse invloeden. Ook in de orgelbouw herkennen we die synthese van twee culturen. Andreas Silbermann, afkomstig uit Saksen, gevormd in Parijs en gevestigd in Straatsburg, geldt als de grondlegger van het Elzasser orgeltype. Zijn instrumenten verenigen Franse principes met Duitse elementen. Na de Franse Revolutie maakt de Elzas een sterke economische groei door. Drie orgelmakers-dynastieën beheersen dan de regionale orgelbouw: de families Stiehr-Mockers, Callinet en Rinckenbach. Aan elk van deze bedrijven is een hele cd gewijd.

Na de Frans/Duitse oorlog (1870/71) wordt de Elzas door Duitsland geannexeerd. Ook in de orgelbouw doen Duitse invloeden zich steeds sterker gelden. Het eigene van het Elzasser orgel dreigt te verdwijnen. In 1899 slaat de Straatsburgse organist Emile Rupp alarm, daarmee de Elzasser Orgelreform inluidend. Deze beweging, met Albert Schweitzer als prominent vertegenwoordiger, tracht een orgeltype te creëren waarop niet alleen eifentijdse, maar ook oude muziek gespeeld kan worden, uiteraard naar de inzichten van die tijd, Hoe dat klinkt, demonstreert Peter van Dijk op de vierde cd: Buxtehude (uit een Strauoe-uitgave) en Bach (naar analogie van oude opnamen van Vierne, Schweitzer en Straube) met talloze klavieren registratiewisselingen, streng legato gespeeld, in Buxtehude zelfs met Vox Celeste en een accelerando. Barokmuziek door een romantische bril: zo wordt niet alleen een tijdsbeeld geschetst, zo wordt ook een romantisch orgel op overtuigende wijze tot klinken gebracht!

Klankkarakter

Voor alle cd's geldt dat de repertoitekeuze perfect is afgestemd op het klankkarakter van de instrumenten. In de vroege negentiende eeuw dragen de Elzasser orgels nog veel kenmerken van de klassieke Franse traditie: felle, boventoonrijke tongwerken en cornets, het derde manuaal veelal als discantklavier. Dergelijke orgels worden hier gepresenteerd met onder andere Noëls van Balbastre en versetten van Boëly. Dat felle gaat er in de loop der jaren wel af De orgels in Oltingue (Callinet 1843) en Gunstett (Stiehr-Mockers 1856) klinken weker, orkestraler, maar blijven opmerkelijk boventoonrijk. De firma Sriehr-Mockers is uiteindelijk aan behoudendheid ten gronde gegaan.

Als de orgels een meer Duits getint karakter krijgen, verschijnen componisten als Hesse, Riieinberger, Schumann en Reger op het repertoire. Karg-Elert is vertegenwoordigd met zijn "Improvisation über den Englischen Choral: Naher mein Gott, zu dir!" (gecomponeerd naar aanleiding van de ramp met de Titanic in 1912), een onbekend stuk met -niettegenstaande de ietwat zoetige koraalmelodie- zeer progressieve samenklanken.

Dorpsharmonie

Ook Elzasser componisten zijn vertegenwoordigd. In Widensolen speelt Piere Pfister een Offertoire van Charles Jusrin. Marcel Verheggen koos in Ensisheim, de geboorteplaats van Boëllmann, voor twee delen uit diens Deuxième Suite. Curieus is de mars van Romary Grosjean, een klinkende illustratie bij het artikel dat Pierre Pfister in het maandblad "Het Orgel" (1991/10) publiceerde over de wijze waarop regionale orgelcomponisten uit de Elzas beïnvloed werden door de blaasmuziek voor dorpsharmonieën en militaire korpsen.

De verleiding is groot om meer hoogtepunten uit deze vier cd's op te sommen, maar daartoe ontbreekt de ruimte. Daarom, samenvattend: vijftig composities, in vier uur en drie kwartier gespeeld door zes organisten op zestien orgels. Een goede opnamekwaliteit en smaakvolle illustraties van een organist die ook kan schilderen. En dat alles voor nog geen honderd gulden!

N.a.v. "Orgels in de Elzas, 18001914"; KK CD 9102/05; verkrijgbaar door overmaking van 98 gulden op giro 312703 t.n.v. KRO Hilversum, o.v.v. "Orgels in de Elzas".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen