Veenendaal ouder dan gedacht

In 1949 was het boek "Vier eeuwen Veenendaal" van dr. J. C. Thoomes een van de eerste serieuze pogingen om de oudste geschiedenis van Veenendaal goed op papier te krijgen. Het zou toch nog 40 jaar duren voordat dr. Taeke Stol kon promoveren op zijn proefschrift "De veenkolonie Veenendaal. Turfwinning en waterstaat in het zuiden van de Gelderse Vallei, 1546-1653". In de tussentijd waren lokale historici als D. Philips en Adr. P. de Kleuver druk met de alleroudste geschiedenis van het dorp.

Volgens Thoomes is Veenendaal gesticht door ene Gillis van Schoonbeke. Deze ondernemer uit Antwerpen kreeg op 31 maart 1549 het octrooi dat hem recht gaf op ontginning van de venen. Zodoende dateerde men de geboorte van Veenendaal vele jaren op deze datum. Dr. Thoomes gaf toen echter al wel aan dat het graven van de vaart in 1473, in opdracht van bisschop David van Bourgondië, ook belangrijk was voor het ontstaan van Veenendaal. Door nauwgezet onderzoek van plaatselijke historici bleek echter dat de Antwerpenaar Gillis van Schoonbeke niet bij het latere Veenendaal aan de slag ging, maar bij het verderop gelegen Emminkhuizen. In 1981 begon (toen nog) drs. Taeke Stol met zijn onderzoek in de Veenendaalse archieven. Na tien jaar werk kwam hij met zijn versie van het ontstaan van Veenendaal.

Octrooi turfwinning

Toen Karel V in 1528 in het Sticht en in 1543 in Gelderland als landsheer was erkend, werd het een stuk rustiger in deze gebieden. Zodoende werd het economisch gezien een stuk gunstiger om venen af te graven. Men moest daarvoor echter wel toestemming hebben van niemand minder dan de keizer zelf. Deze toestemming kwam in die tijd in de vorm van een octrooi.

Op 12 maart 1546 kregen enkele ondernemers het felbegeerde octrooi om in de buurt van het latere Veenendaal turf te gaan winnen. Op 31 maart 1549 kregen Gillis van Schoonbeke en zijn compagnons toestemming om een stukje noordelijker turf te gaan winnen.

Taeke Stol had echter iets ontdekt dat zijn voorgangers niet hadden opgemerkt. De beide octrooien werden namelijk afgegeven in Brussel. In Brussel begon het nieuwe jaar met Pasen. In 1546 en 1550 viel Pasen in april. Dus alhoewel men in het Sticht ai een jaartje verder zat, dateerde men in Brussel het ene octrooi nog in 1545 en het andere in 1549. Historici zijn gewoon om toch ook het nieuwe jaar op 1 januari te laten beginnen. • Zodoende zijn de octrooien in 1546 , en 1550 te dateren. Veenendaal vierde haar 400-jarig bestaan in 1949 dan ook een jaartje te vroeg...

Het duurde echter tot 30 maart 1552 voordat men met plannen kwam om een parochie met kerkje te stichten. In 1561 besloot men daadwerkelijk tot de bouw van een kerkje met " marktplein. Op 1 mei 1556 werd het kerkje ingewijd. Cornells Gerritz , Walmaer werd de eerste pastoor. Omstreeks 1590 ging Veenendaal . echter zonder slag of stoot over op "de nije leer". In 1592 kwam de eer- s ste hervormde predikant ds. Dirk ' Rogge naar Veenendaal. Hij vertaal- * de zijn naam in het Latijn: Theodo- ! rus Siligineus. '

De lokale historicus wijlen D. Phi- > lips rekende in 1956 al uit dat er om- ': streeks 1590 zo'n 212 mensen in het dorpje woonden. Dat is omgerekend 43 gezinnen. Op het alleroudste kaartje van Veenendaal staan zo'n 40 huizen afgebeeld. De bevindingen • van Philips zouden dus goed kunnen kloppen. Toch zullen er nagenoeg geen afstammelingen van hen te vinden zijn in het hedendaagse Veenendaal. In 1637 stierf het hele dorp namelijk bijna uit als gevolg van een pestepidemie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen