De roep om een nieuwe wereldorde

Het is de Amerikaanse president George Bush geweest die de term "nieuwe wereldorde" voor het eerst ten tonele heeft gevoerd. Dat gebeurde kort na de Iraakse inval in Koeweit, toen de gehele wereld met een tot dan toe ongekende eensgezindheid de Iraakse agressie krachtig veroordeelde. Maar wat de Amerikaanse president voor ogen stond, bleef in het vage. Hij kwam althans niet verder dan wat algemeenheden, dat in de nieuwe orde „wreedheid niet beloond zal worden en agressie geconfronteerd zal worden met collectief verzet".

Het leek gespierde taal, maar vormde op zich niets nieuws, omdat verschijnselen als agressie en grove schendingen van mensenrechten ook nu al in strijd zijn met internationale afspraken. Het begrip "nieuwe wereldorde" is daarna door Bush nog zo vaak in de mond genomen, dat het in de VS soms al simpelweg met zijn afkorting wordt aangeduid als de NWO. Tijdens een toespraak op een Amerikaanse luchtmachtbasis op 13 april heeft Bush geprobeerd de gedachte van een NWO wat nader uit te werken. Maar ook toen bleef hij in vaagheden steken.

Zo moeten in die nieuwe orde „de volkeren samenwerken om vrede en welvaart te bevorderen", terwijl hij als beginselen refereerde aan „vreedzame beslechting van geschillen, solidariteit tegen agressie, gereduceerde en beheerste wapenarsenalen, en een rechtvaardige behandeling van alle volkeren". Hoe mooi het allemaal ook mag klinken, duidelijker is Bush' "nieuwe orde" er niet op geworden en of het ooit erg veel concreter zal worden, is ook nog maar de vraag.

NIEO-luchtkastelen

Een klein onderzoekje leert immers al dat de geschiedenis uitwijst dat allerlei plannen voor nieuwe "orden" in de internationale betrekkingen geen lang leven beschoren zijn geweest. Meestal deden ze een poosje een hoop stof opwaaien, maar met het verstrijken van de tijd bleek het veelal om een storm in een glas water te gaan, die vanzelf weer ging liggen. Een "nieuwe orde" waar de meeste mensen heden ten dage maar liever niet meer aan herinnerd willen worden, betreft de ideeën van Adolf Hitler. In tijd gemeten liggen andere plannen voor een "nieuwe orde" wat dichter bij huis. Zo vormde in de jaren zeventig een "nieuwe internationale economische orde" —in vaktermen als NIEO aangeduid— een geruchtmakend thema. De NIEO vormde het troetelkindje van de ontwikkelingslanden, die daarmee een herverdeling van de rijkdom en de welvaart in de wereld probeerden af te dwingen.

Dat 'de' rijke westerse landen daarmee niet bepaald ingenomen waren, laat zich raden, mede door de nogal ongenuanceerde en globale 'oplossing' van de vele uiterst ingewikkelde problemen die er spelen in de verhouding tussen Noord en Zuid.

De stormachtige debatten over de vormgeving van een NIEO speelden zich vooral in het kader van de VN af. De communistische landen zaten de strijd tussen de rijke westerse landen en de arme ontwikkelingslanden lange tijd handenwrijvend met genoegen aan te zien, totdat ze ook zelf het 'slachtoffer' werden van vergaande eisen van de kant van de Derde Wereld. Steun voor een NIEO werd in de rijke landen vrijwel uitsluitend in progressieve kringen gevonden.

Inmiddels zijn alle NIEO-luchtkastelen weer in elkaar geploft en zijn Noord en Zuid weer overgegaan tot de orde van de dag. En die orde van de dag is, helaas, in de Derde Wereld nog steeds een grote armoede voor zeer grote delen van de bevolking.

Informatie-orde

Een andere "nieuwe orde" waar in het recente verleden heel wat over gesproken is, betreft de "nieuwe internationale informatie-orde". Ook dit was een groots opgezet plan, afkomstig uit de koker van de ontwikkelingslanden en de communistische staten, met als doel het verzekeren van een betere spreiding van de informatiestromen in de wereld. De initiatiefnemers waren van mening dat op dit gebied een onaanvaardbaar monopolie bestond van westerse persbureaus, waaraan een einde moest komen. Een en ander zou gepaard moeten gaan met een aanzienlijke toename van de bemoeienis van de nationale overheden met het werk van journalisten en de verspreiding van nieuws en informatie. Vooral dit laatste punt was voor het Westen onverteerbaar, gezien het feit dat het vrije verkeer van ideeën en informatie in de wereld voor de westerse landen een belangrijke doelstelling vormt.

De hevige discussies over deze nieuwe informatie-orde, die vooral in het kader van de Unesco werden gevoerd, behoren inmiddels ook vrijwel tot het verleden. Er zijn nog maar weinig zichzelf respecterende politici die nog veel woorden willen vuilmaken aan deze "nieuwe orde".

Amerikaanse rol

Of de plannen van Bush voor een "nieuwe wereldorde" wel een betere toekomst mogen verwachten, zal uiteraard volledig afhangen van de vraag hoe hij een en ander handen en voeten zal willen geven en hoe de rest van de wereld daarop zal reageren. Want voor het creëren van een nieuwe wereldorde heb je immers ook de medewerking van de belangrijkste partners in die wereld nodig.

Sowjetpresident Gorbatsjov heeft al laten weten dat hij hoopt dat de Sowjet-Unie een van de pilaren van die nieuwe wereldorde zal zijn, kennelijk bevreesd voor de mogelijkheid dat de Amerikanen in die nieuwe orde slechts een ondergeschikte plaats voor de Russen willen reserveren.

Een centraal element in de discussie over een NWO zal ongetwijfeld de plaats van de VS zelf in die orde zijn. Het lijkt immers welhaast een wetmatigheid, dat initiatiefnemers voor een nieuwe orde daarin zelf graag een (zeer) vooraanstaande plaats willen innemen. Bij de Amerikanen ligt dat zeker niet anders. Hoewel de Amerikanen hun eigen rol in de toekomstige wereldorde bepaald niet kleineren, lijkt de concrete invulling ervan zorgvuldig (opzettelijk?) in het vage te worden gehouden.

Scenario's

In beginsel zou aan een tweetal scenario's kunnen worden gedacht met betrekking tot de rol van de VS in een NWO, als die er ooit zou komen. In de eerste plaats is het goed voorstelbaar dat de VS zichzelf, als enig overgebleven supermogendheid, een rol als politieagent in de wereld zouden toedenken. Daartoe zouden de VS dan bilaterale overeenkomsten sluiten met de belangrijkste partners in de wereld (het Europa van de EG, Japan, Midden-Oosten, enzovoorts).

In dit scenario zou de rol van de Verenigde Naties relatief bescheiden blijven, mede gezien de vele onzekerheden over de potentiële rol van deze organisatie in crisissituaties als gevolg van het gevaar dat een van de grote mogendheden alle voortgang belemmert door van zijn vetorecht gebruik te maken.

Veiligheidsraad

Inmiddels zijn alle NIEO-luchtkastelen weer in elkaar geploft en zijn Noord èn Zuid weer overgegaan tot de orde van de dag. En die orde van de dag is, helaas, in de Derde Wereld nog steeds een grote armoede voor zeer grote delen van de bevolking.

Het tweede scenario zou juist een zeer belangrijke plaats toekennen aan de VN. De recente crisis rond Irak heeft immers aangetoond, dat de VN in de huidige tijd kennelijk in staat is om effectief op te treden in geval van grote conflicten. De traditionele Oost-Westtegenstelling lijkt immers plaatsgemaakt te hebben voor een zekere saamhorigheid in de wereld, waarin gemeenschappelijk optreden van de belangrijkste staten in conflicten tot de reële mogelijkheden is gaan behoren.

Het zware gewicht van de VS zou dan vooral in het kader van de Veiligheidsraad tot uiting komen. In dit scenario, dat uitgaat van de gedachte van "collectieve veiligheid", zou dan ongetwijfeld nog flink gesleuteld moeten worden aan de VN zelf. Vooral de huidige samenstelling van de Veiligheidsraad moet nodig onder het mes: tot nog toe hebben de vijf grote mogendheden (VS, USSR, Frankrijk, Engeland en China) hierin een vetorecht.

Het is voor iedereen (behalve de betrokkenen zelf wellicht) duidelijk, dat hierin de huidige machtsverhoudingen in de wereld niet meer tot uiting komen. Het gewicht van Frankrijk, Engeland en China is zeker niet vergelijkbaar met de nieuwe politieke zwaargewichten Japan en Duitsland.

Uitbreiding

Zo zou er dus gedacht kunnen worden aan het laten vervallen van de status van grote mogendheid voor enkele permanente leden van de Veiligheidsraad, al lijkt de kans van slagen daarvan gering, omdat deze landen zelf daar niet eens over willen praten. "Prestige" en "nationale trots" zullen in een 'nieuwe' wereldorde zeker blijven bestaan...

Een andere mogelijkheid is uitbreiding van de Veiligheidsraad door de 'echte' grote mogendheden daarin ook op te nemen. Maar dat zal ongetwijfeld gepaard (kunnen) gaan met een afname van de slagvaardigheid van de Raad. Hoewel de rol van de VN in het conflict rond Irak-Koeweit in Amerikaanse ogen uiterst positief is geweest, is het maar zeer de vraag hoe het bij soortgelijke conflicten in de toekomst zal gaan.

Alleen al de grote onzekerheden over de politieke ontwikkehngen in de Sovvjet-Unie nopen tot grote voorzichtigheid. Het is dan ook zeer de vraag of de Amerikaanse president het hier geschetste tweede scenario wel erg aantrekkelijk vindt, zeker als de geprivilegieerde Amerikaanse positie in de VN op enigerlei wijze in het gedrang zou komen.

Ter discussie

De vormgeving van een NWO staat dan ook nog voHedig ter discussie. Het is zelfs maar zeer de vraag of deze discussie ooit uit de sfeer van de politieke banaliteiten zal kunnen worden gehaald. De geschiedenis toont immers aan dat allerlei grootse concepten over de opbouw van een 'betere' wereld veelal vrij spoedig in de geschiedenisboekjes kunnen worden bijgeschreven.

De kans dat dat ook met de ideeën van Bush zal gebeuren is niet gering. Waarschijnlijk zal men ook op het punt van de NWO binnen niet al te lange tijd, na de nodige strubbelingen, weer overgaan tot de 'orde van de dag'.

Dr. A. Bloed is als universitair hoofddocent internationaal recht verbonden aan het Europa Instituut van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen