Het vertekende beeld van Franz Liszt

Peter G. Scholcz is musicoloog en bestuurslid van de in 1979 opgerichte Nederlandse Liszt Kring. Zie in Scholcz geen dweper, geen vereerder, geen fan die zijn idool met de grootste superlatieven omringt, geen bizar-fanatieke volgeling van de meester, ook geen huis dat uitpuilt van Liszt. Platenbakken bergen op z'n minst zoveel Schumann en Chopin als Liszt. In de kamer hangt een foto van Liszt. Dat is alles. „Maar die foto is wel bijzonder. Nog door Liszt zelf van een echte handtekening voorzien". Scholcz wil wel met de foto op de foto. „Verder moeten we niet overdrijven, want er is meer dan alleen maar Franz Liszt".

Verbazing

Scholcz werd geboren in Boedapest, Hqngarije. Boedapest, de stad van Franz Liszt. Elke Hongaar houdt van Kodaly èn van Liszt. Peter Scholcz dus ook. „Wat mij altijd verbaasd heeft, is het punt van: Waar haalde Liszt de tijd vandaan ? Zijn ideeën waren baanbrekend, ook qua vorm. Hij introduceerde het symphonisch gedicht, hij was zeer vooruitstrevend in zijn harmonisaties, hij was technisch onvergelijkelijk goed, een virtuoos. Zonder Franz Liszt zou de 20e eeuw er heel anders uitzien dan nu. Liszt was ook een fijn mens. Dat ook. Liszt was als musicus al tijdens zijn leven omstreden. Maar niet zó omstreden als de biografieën willen doen geloven. De meeste biografieschrijverijen geven een sterk vervormd, vertekend beeld. Ze schrijven elkaar na. Dus dat beeld van klavierleeuw en Liszt als vrouwenjager wordt ten onrechte in leven gehouden. Gewoon onzin. Volkomen misplaatst. Het zijn meestal oppervlakkige verhalen, die wel leuk zijn, ze doen het nu eenmaal goed bij de massa.

Kijk, de ene mens kan nu eenmaal niet verdragen dat de ander succes heeft in z'n leven. Dat moet toch op z'n minst becommentarieerd worden".

Wagner

„Biografieschrijvers zitten er trouwens toch op veel punten naast. Neem alleen al die veronderstelde vriendschap tussen Liszt en Wagner. De vriendschap ging alleen uit van Liszt. Wagner misbruikte dat. Maar Wagner misbruikte alles en iedereen. Wagner was het prototype van de egocentrische mens. Had je voor Wagner iets goeds gedaan, dan telde je mee. Had je niks voor hem betekend, dan werd je genadeloos afgeschreven of zelfs door hem vervolgd.

Liszt was een serieuze, harde werker. Zijn oeuvre is kwantitatief vergelijkbaar met dat van Mozart. De kwaliteit van beiden moet je niet met elkaar vergelijken. Mozart is met menselijke maatstaven niet te meten. Liszt wel. Liszt was desondanks geniaal, veelzijdig. Wat mij in mijn studietijd in hem aantrok, was eerder de mens Liszt dan de componist Liszt. Hij steunde zeer veel componisten zowel moreel als financieel. Hij hielp waar hij helpen kon, was zeer sociaal voelend. Dat hij iemand als Smetana hielp, lijkt nu vanzelfsprekend, maar Liszt was toch maar als enige in staat om Smetana te zien als iemand die zijn hulp waard was. Begrippen als afgunst en jaloezie waren hem vreemd. Hij was een edele geest".

Oeuvre

„Het waren vooral zijn Les Préludes die in mijn jeugd werden gespeeld. En misschien zijn Liebestraum. Maar daarmee hield het op. Zijn Todtentanz, een geniaal werk, dat hoorde je toen niet. Toch was hij al in zijn leven verschrikkelijk beroemd. Als virtuoze uitvoerder was hij een grootheid, maar in Liszt als componist was men totaal niet geïnteresseerd. Er waren er wel die, zodra er dan toch eens Liszt werd gespeeld, zeiden: „Deze zaal is nu besmet".

Liszt was het zichzelf goed bewust dat zijn composities, of laat ik zeggen, de meeste van zijn composities, niet werden gewaardeerd. Hij heeft ook zelf nooit gestimuleerd dat die waardering voor zijn werk er toch zou komen. Hij zei dan: „Mijn tijd komt nog wel".

Na zijn dood werd Liszt misschien helemaal wat vergeten. Niet door Hongarije trouwens, want daar werd tien jaar na zijn overlijden al de Liszt Gesellschaft opgericht. Nu heeft elk land een Lisztclub. Over de hele wereld".

Lisztjaar

Maar in 1961 ging zijn honderdvijftigste geboortedag zeker in Nederland onopgemerkt voorbij. Zelfs toen nog was Liszt een miskende figuur.

„Maar zijn honderdste sterfjaar in 1986 was een groots Lisztjaar! De Nederlandse Liszt Kring heeft dus haar vruchten afgeworpen. Maar die golfbeweging in de belangstelling voor Liszt hoort ook een beetje bij het hele concertbedrijf. Er is een ijzeren repertoire. Alles wat daar niet onder valt, komt even op, gaat weer voorbij. Dat ze Liszt niet zo zagen zitten, lag niet aan Liszt. Als het gaat om zo'n periode van vergetelheid, dan staat Liszt niet alleen Bach, die door Liszt trouwens hogelijk werd bewonderd. Werd toch ook lange tijd niet gewaardeerd. Hoe is dat nu toch mogelijk geweest? Hoe kon dat? Met Bartók ging het toch ook niet anders?

Dezelfde golfbeweging zie je eigenlijk ook in de aandacht die er momenteel is voor oude uitvoeringspraktijken van de barok. Dat hysterische, opgeblazen gedoe van meneer Harnoncourt met zijn kliek. Dat zijn kennelijk de zaken die het Nederlandse concertbedrijf stempelen. Als musicus ben ik geen voorstander van authentieke uitvoeringspraktijken. Wij zijn geen authentieke mensen, wij zijn mensen van nu. Waarom zouden we de klok terugdraaien? Authentiek? Wat is dat dan, authentiek? Als de mens zelf nu niet authentiek is?"

Recital

„Liszt was de eerste die het recital plaats deed vinden, het soloconcert, waarbij het publiek naar één uitvoerend mannetje zat te kijken. Vaak speelde hij dan op twee vleugels. Liszt was natuurlijk toch ook iemand die waarde hechtte aan uiterlijke dingen, hij verkocht zo'n optreden, hij wist hoe hij het brengen moest".

Met als gevolg dat hij een keer overdreef en dwars door een klavier heensloeg. Of is dat een sprookje, weer zo'n onjuistheid uit de geschiedschrijving?

„Als je zijn pianowerken goed bekijkt, dan zie je wel momenten waarop zo'n ongeluk gebeurd zou kunnen zijn. Hij deed zoiets in elk geval niet opzettelijk. En vergeet niet, de kwaliteit van die toenmalige instrumenten kun je niet vergelijken met die van nu. Dat zal ook meegespeeld hebben. Maar ik vind zo'n voorvalletje helemaal niet belangrijk. Het hoort tot de oppervlakkige gegevens en heeft niets te maken met zijn pianistische kunnen of zijn visie op interpretatie".

Buitensporig moeilijk

Maar Liszt stelt met name in technisch opzicht soms buitensporige eisen aan de uitvoerder.

„Wat Liszt deed, was compositorisch allemaal verantwoord. Het ging er bij hem niet om om zomaar een boel lawaai te maken. Maar wat bij het gemiddelde publiek blijft steken, zijn inderdaad de meest dynamische uitschieters, dat zijn de momenten waarover achteraf gesproken wordt. Maar de werkelijke waarde van een compositie gaat dieper".

Toch wordt de onbetamelijk moeilijke muziek van Liszt soms gezien als een doel in zichzelf. Hij verpakte zijn muzikale ideeën toch maar in een soms onspeelbare hoeveelheid noten.

„Doel in zichzelf? Misschien. Het zou kunnen. De moeilijkheidsgraad gaat soms tot het maximum. Liszt veronderstelde gewoon dat die techniek bij zijn leerlingen en bij de uitvoerders van zijn muziek er was. Dat nam hij voetstoots aan. Maar velen blijven steken in de technische aspecten van Liszts muziek. Die komen aan de muziek van Liszt nooit echt toe. En dan is het verschrikkelijk. Want het is super-riskant om Liszt te spelen als je de materie niet aankunt. Dat is vechten tegen de bierkaai".

De Franz Liszt Kring is bereikbaar op het adres: Graaf Gustaaflaan 4, 3434 DX, Nieuwegein (tel. 03402-66121).

Volgende week in deze serie de Glenn Gould Stichting.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen