Historische doorbraak

De rede die de Zuidafrikaanse president, De Klerk, gisteren bij de opening van het parlement gehouden heeft, kan wellicht als een historische doorbraak beschouwd worden. Het ANC en andere zwarte oppositie-organisaties worden gelegaliseerd, de noodtoestand ingeperkt en Mandela wordt op korte termijn vrijgelaten.

Ongetwijfeld zijn er de afgelopen jaren al allerlei stappen gezet om het oude apartheidssysteem uit de dagen van Verwoerd te onttakelen of in ieder geval van zijn scherpe kantjes te ontdoen. De officiële rassenscheiding in het publieke leven is inmiddels vrijwel geheel afgeschaft, al is de groepsgebiedenwet tot dusver gebleven. Ook de huwelijkswetgeving, die huwelijken tussen blanken en niet-blanken verbood, werd ter zijde geschoven. Kleurlingen en Aziaten kregen een parlementaire vertegenwoordiging.

Maar het grote probleem waren de zwarten: de grootste maar ook de minst ontwikkelde en minst beschaafde groepering. Zij vormden de meerderheid van de bevolking. Zeker de stedelijke zwarten (in Soweto en elders) hebben weinig band meer met hun vroegere stamlanden. Voor de Zuldafrikaanse economie zijn ze echter onmisbaar.

Geografisch en economisch zijn blanken en zwarten in Zuid-Afrika zozeer verstrengeld geraakt, dat het oude ideaal van een aparte blanke maatschappij (die dan bij nader inzien nog weer uiteenvalt in een Afrikaans- en een Engelssprekend deel) niet realiseerbaar bleek. De blanken, zelfs de zeer nationalistisch ingestelde Afrikaners, waren ook niet bereid de prijs te betalen (in de vorm van een aanzienlijk verlies aan welvaart) die de opbouw van een zuiver blanke maatschappij zonder zwarte arbeid zou vergen.

De welvaart van de blanken rust op de arbeid van de zwarten, zoals ook de betrekkelijke welvaart van de zwarte bevolking (vergeleken met de rest van Afrika) rust op inzet van hooggeschoolde blanke kaders. De zwarte bevolking wil echter ook politieke zeggenschap, het liefst op basis van algemeen kiesrecht, waardoor een zwarte meerderheidsregering aan de macht zou komen.

Onder de blanken is er begrijpelijkerwijs een grote huiver voor een dergelijke ontwikkeling. Niemand geeft graag zijn privileges prijs. Niemand geeft graag de macht uit handen. Bovendien biedt de wijze waarop vrijwel alle Afrikaanse staten zich na hun onafhankelijkheid ontwikkeld hebben een weinig aanlokkelijk perspectief.

Toch is er in het denken van de blanke bevolking en ook bij de aanhang van de Nationale Partij de afgelopen jaren een duidelijke kentering geweest. Allerlei factoren hebben daartoe bijgedragen. Ongetwijfeld ook de vijandige houding en de boycotacties van het buitenland. Zuid-Afrika kwam steeds meer in een isolement. Ook de snelle groei van de zwarte bevolking, waardoor het percentage blanken steeds kleiner werd, maakte duidelijk dat handhaving van de blanke alleenheerschappij op den duur niet was vol te houden. De groei van een beter geschoolde en economisch soms zeer succesvolle niet-blanke middenklasse, maakte het voor de blanken gemakkelijker om de andere bevolkingsgroepen als volwaardige partners te accepteren.

Niet in de laatste plaats zijn het ook de ontwikkelingen in de Afrikaner kerken geweest die aan deze heroriëntatie hebben bijgedragen. De oude apartheidstheologie, die diende om de belangen van het Afrikaner volk principieel te legitimeren, is terecht aan de kant geschoven. Met het legaliseren van het ANC en de aangekondigde vrijlating van Mandela heeft president De Klerk een basis geschapen voor een rondetafelconferentie over de politieke toekomst van het land. Maar de standpunten liggen nog ver uiteen. De Afrikaner bevolkingsgroep is zwaar verdeeld. Ter rechterzijde wordt De Klerk gezien als een verrader van de Boerenzaak. Onder de zwarten is Mandela niet de enige leidersfiguur. Zeker bij de Zoeloes moet met Boethelezi worden gerekend. En de Aziaten in Natal en de Kleurlingen aan de Kaap hebben ook hun eigen belangen.

Gevreesd moet worden dat de vrijlating van Mandela onder zijn zwarte aanhangers zo'n groot enthousiasme zal te weegbrengen, dat zij niet meer in de hand te houden zijn en daarmee het optreden van de politie uitlokken. Ook gisteren moest in Johannesburg de politie met traangas en honden optreden. Dergelijke geweldsexplosies vormen een slechte start voor de komende onderhandelingen. Beide partijen moeten dan ook hun best doen om die te vermijden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen