Veerpont Genemuiden al eeuwenlang onmisbare schakel

Het veer over het Zwartewater is al heel oud. In een cultuurhistorische beschrijving over de stad Genemuiden trekt de schrijver H. Beens de conclusie dat niet te achterhalen is hoe oud het veer is. Beens vermeldt dan dat in het jaar 1347 de bisschop van van Arkel zijn veerstal afstond aan de stad Genemuiden. In dezelfde overeenkomst werd het visrecht aan Genemuiden bevestigd. Hier stond wel tegenover dat het stadsbestuur 60 pond was moest leveren. De vervoerskosten waren ook voor rekening van de Genemuidenaren, want de was moest worden afgeleverd op „het huis" van Jan van Arkel te Vollenhoven".

Wat hield dat recht van veerstal dan in, zo zal ongetwijfeld de vraag van menige lezer zijn. Heel wat, want vanaf dat moment was het gemeentestuur gerechtigd om tol te heffen voor allen die gebruik maakten van het veer over het Zwartewater. In die middeleeuwse tijd was de overvaart een belangrijke schakel in het wegverkeer. Iedereen die reisde van de rijke koopmansteden Zwolle en Kampen naar Vollenhove, de woonplaats van de bisschop, moest van het veer over het Zwartewater gebruik maken. In 1379 werd dan ook bij de hernieuwing van het recht door een van de opvolgers van Jan van Arkel bedongen dat zijn ambtenaren te allen tijde vrije overvaart kregen.

Voordeel
Het feit dat de bisschop het als een voordeel zag vrije overvaart te eisen maakt zondermeer duidelijk dat het tol heffen voor de stad Genemuiden een winstgevende zaak was. In de 18e eeuw stond het er zelfs zo goed voor met de financiën van de gemeente, zo blijkt althans uit een verordering die dateert uit 1749, dat haar inwoners en ook het vee van de burgers van Genemuiden voor niets werden overgezet.

De jaartallen in het voorgaande bewijzen al dat het overzetten van mensen, vee en vervoermiddelen reeds sinds eeuwen plaatsvindt. Als je op een rustige zomerdag het huidige veerbedrijf in ogenschouw neemt, zou de gedachte kunnen postvatten dat er vrijwel geen gevaar aan verbonden is. Wanneer echter de elementen in de natuur samenspannen kan ook nu nog het ogenschijnlijk rustige Zwartewater veranderen in een gevaarlijke rivier. Het pontpersoneel moet dan terdege rekening houden met storm en stromingen. Vrijwel elk winterseizoen gebeurt het wel een keer dat het veer gestremd is. Overvaren is dan, door hoge waterstanden of te sterke stroming, niet meer verantwoord.

Gevaarlijk
Het op- en afrijden van de pont door de bussen van de vervoersmaatschappij "De Noord westhoek" is vaak één van de eerste moeilijkheden die zich voordoen bij een hoge waterstand. Gebruikers van het openbaar vervoer zijn dan genoodzaakt via hasselt richting Zwartsluis en Vollenhove te rijden.

Ook nu nog brengt een flinke storm hoge waterstanden met zich mee, maar wie zich realiseert dat Genemuiden maar enkele kilometers van de oude Zuiderzee-oever ligt, kan zich wel voorstellen dat er tot zo'n zestig jaar geleden nog veel ernstiger situaties voorkwamen. Nu wordt bij harde wind alleen het water van het Zwartemeer naar het mondingsgebied gestuwd. Voordat de Afsluitdijk en IJsselmeerpolders waren aangelegd, kwamen er, met name met een noordwestenwind, enorme watermassa's richting Zwartewater.

Bovendien moest in die tijd de oversteek worden gemaakt met een kleinere -houten- pont. Het zal duidelijk zijn dat het destijds voor de veerman en zijn knechten weleens een enorme klus was om het veer gaande te houden. Daarbij deden zich soms levensgevaarlijke situaties voor. Veelal besliste de veerman of de pont uit de vaart ging. Dit gebeurde doorgaans zodra het Zwartewater buiten haar oevers trad. Ouderen kunnen zich dan ook nog best herinneren dat het, voordat de Afsluitdijk was aangelegd, geregeld voorkwam dat het Zwartewater een stroom werd die een breedte had vanaf de onlangs verkochte burgemeesterswoning tot "De Noorde", een vroegere herberg. Als de pont uit de vaart was, werd zo lang mogelijk geprobeerd met een grote roeiboot passagiers over te zetten. Omdat er dan doorgaans sprake was van een sterke stroming moest deze boot door meerdere mannen worden geroeid.

Dieptepunt
Hoewel de geschiedenis van de veerpont reeds oud is, zijn er uit de vorige eeuwen geen grote ongelukken bekend of beschreven. In dit opzicht bereikte de geschiedenis van het veer op biddag 1922 een triest dieptepunt. Op de achtste maart van het jaar 1922 voltrok zich binnen enkele minuten een drama, waarbij elf mensen het leven lieten. Het was die woensdagmiddag erg onstuimig weer. Een storm, die toenam tot orkaankracht, maakte het Zwartemeer tot een woeste rivier. Toch stond er die middag een gezelschap van twaalf personen op de noorderoever van het Zwartewater. Het waren de reizigers die uit de tram van half zes waren gestapt met bestemming Genemuiden. Veerman Thijs Velthuis zag ondanks het 'vliegende' stormweer kans om met de roeiboot aan de noorderkant te komen. Onder de passagiers was ook het burgemeestersechtpaar Groote Balderaar-ten Velde. De geschiedenis vermeldt dat de burgemeestersvrouw het niet aandurfde om in de roeiboot plaats te nemen.

Uiteindelijk stemde de veerman er op verzoek van de passagiers mee in, dat hij alleen terug zou gaan om de pont te halen. Die was in de ogen van de passagiers beter opgewassen tegen de woedende elementen dan de roeiboot. Velthuis, die inmiddels ook zijn oudste zoon had ingeschakeld, kwam terug met de pont. Hij had de roeiboot er uit voorzorg aan vastgemaakt. Ondanks het reeds buiten de oevers stromende water hebben allen kans gezien om op de pont te komen, waarna men getracht heeft de woedende rivier over te steken. Het is met geen pen te beschrijven wat er kort na de afvaart plaatshad. In de Meppeler Courant was toentertijd het volgende te lezen: „Na korten tijd zagen de reizigers het hopelooze van hun poging in. Op dat ogenblik stond de wind vlak opzij van de pont. Men poogde den kabel uit de achterste katrol te lichten om de pont daardoor zogenaamd te laten gieren, waardoor zij vanzelf aan den overkant zou zijn gekomen. Ook dat mislukte, de druk was te groot".

Ramp
Nadat men geprobeerd had terug te gaan, maar ook dat bleek onmogelijk, hebben allen nog kans gezien om in de roeiboot plaats te nemen. Volgens ooggetuige en overlevende J. Visscher bleven alleen de postbode D. Timmerman en de beide veerlieden op de pont. Timmerman vreesde dat de roeiboot overladen werd en zag enkele minuten later kans om zwemmend de noorderoever tp bereiken. Het kranteverslag vermeldt verder dat de roeiboot daarna, hij was nog vastgebonden aan de pont, plotseling verdween in het kolkende water. Dat werd waarschijnlijk veroorzaakt door het feit dat de boot nog niet los was van de pont. Hij kon zich niet uit het water opheffen en werd door een geweldige golf overstroomd.

Korte tijd later ging de schreeuw "de veerpont is gezonken" door Genemuiden en omgeving. Er kwamen direct reddingsploegen in actie, maar tevergeefs. Al gauw werd de volle omvang van de ramp bekend. Slechts drie van de veertien opvarenden hadden haar overleefd. Er heerste diepe verslagenheid in de stad. Van de elf mensen die omkwamen woonden er negen in Genemuiden, onder wie het burgemeestersechtpaar.

Zwaren rouw
Biddag 1922 werd „een dag van zwaren rouw", zo luidt een regel uit het gedicht van de bekende meester Steenbergen. Deze onderwijzer was een zeer gezien persoon en betekende veel voor de Genemuider gemeenschap. Het feit dat zoveel medemensen van het ene ogenblik op het andere de tijd moesten verwisselen met de eeuwigheid, deed hem de pen grijpen en hij schreef een gedicht waarvan de laatste regels luiden:

Nee, wij mogen niet vergeten.
Wat hier Biddag is geschied,
oud en jong van GENEMUIDEN
Vrienden, ach vergeet het niet!
't Is een roepstem voor ons allen.
Zijn we vrienden, voorbereid?
Immers na dit korte leven.
Na de tijd volgt d'eeuwigheid.
Vallen wij als arme zondaars
Aan de voet van Jezus' kruis.
Vinden wij ons heil in Jezus,
Dan gaan w'eens naar 't Vaderhuis.

Latere ponten
De veerdienst bleef in de daarop volgende maanden functioneren door gebruik te maken van de reservepont, die evenals de "ramppont" van hout was gemaakt. Op advies van de inspectie van de binnenschipperij werd in het jaar daarop een nieuwe, stalen pont in gebruik genomen. Daarin werden zogenaamde luchtkamers aangebracht. Technisch gezien zou door deze voorziening de pont niet kunnen zinken. In de loop der jaren werd deze veerpont completer gemaakt door het in gebruik nemen van een motorboot. Deze zorgde voortaan voor de voortbeweging.
In januari 1952 werd een nieuwe, eigentijdse pont in gebruik genomen die zichzelf kon voortbewegen. Overigens was er met ingang van 1 mei 1950 ook een eind gekomen aan de periode dat de gemeente het veer exploiteerde. Vanaf die datum werd het veer in exploitatie gegeven aan de vervoersmaatschappij "De Noordwesthoek", gevestigd in Zwartsluis.
Dat ook een stalen pont met luchtkamers door een samenspel van stroom en een te zware en onregelmatige belasting op de bodem van het Zwartemeer kan belanden, bleek in de nacht van 22 op 23 december 1965. In enkele minuten verdween ook deze pont, midden in de nacht, onder water. Wonderlijk genoeg waren er geen slachtoffers te betreuren. Zowel de veerman als de drie chauffeurs konden het vege lijf redden; drie ervan bereikten zwemmend de oever, de laatste was de zwemkunst niet machtig en kon na drie kwartier uit een mast van de pont worden gehaald. De materiële schade was groot. Er moest een drijvende kraan aan te pas komen om twee vrachtwagencombinaties en de pont te lichten. Voor velen een spectaculair gebeuren dat nog niet vergeten is.

Overigens was dezelfde veerpont enkele jaren daarvoor ook al een speelbal van de elementen geweest. Een plotseling opkomend ijsschotsenveld oefende zoveel druk uit op het vaartuig, dat de twee stalen kabels die het op de plaats moesten houden als dunne draadjes afknapten. De pont werd vervolgens in een snel tempo richting Zwartsluis meegevoerd en kwam een aantal kilometers van haar gewone ligplaats tot stilstand in het oeverriet. Gelukkig deden zich ook bij dit ongeval geen ongelukken voor.

Belangrijke plaats
Nog steeds neemt de veerpont over het Zwartemeer een belangrijke plaats in. Hij is en blijft, vanuit Genemuiden de belangrijkste en kortste weg naar Zwartsluis, Meppel, Giethoorn en Vollenhove. Toch heeft de verkeerstechnische betekenis ingeboet toen in 1973 de nieuwe autoweg Hasselt-Genemuiden gereed kwam. In datzelfde jaar werd, eerst bij wijze van proef, besloten het veer in de nachtelijke uren stil te leggen; een situatie die tot vandaag de dag voortduurt. Gelukkig is door een goede samenwerking tussen "De Noordwesthoek", gemeente en provincie de exploitatie van het veer nog steeds mogelijk. Omdat de exploitatiekosten voor het overgrote deel bestaan uit salariskosten van het bedienend personeel, is het in stand houden van het veer, door de economische ontwikkelingen in de laatste jaren, geen onverdeeld genoegen meer.
Zoals gezegd, sinds 1950 wordt het veer geëxploiteerd door de busonderneming "De Noordwesthoek". Het bleek voor de vervoersmaatschappij niet gemakkelijk om een positief resultaat te boeken. Bij de vernieuwing van het contract in 1962 werd dan ook overeengekomen dat in het vervolg ook de gemeente de helft van een mogelijk exploitatie-tekort voor haar rekening zou nemen. Sindsdien komt dat regelmatig voor. Ook in dit opzicht is te constateren dat er, vergeleken bij zo'n 200 jaar geleden, wel erg veel is veranderd. Toen was het recht van veerstal nog met recht een recht, zodat "ingezetenen" gratis werden overgezet.

Niemand die een band heeft met Genemuiden zou de bedrijvigheid bij de pont graag willen missen. Voor velen is het een dagelijkse gang om even bij de pont te kijken. 'Toch vaart de pont niet elke dag met ieders instemming. En dan bedoelen we dat de pont ook zondags in gebruik is. Van tijd tot tijd zijn er in de gemeenteraad geluiden te beluisteren, met name van de kant van de SGP, om de pont op zondag stil te leggen.

Het functioneren van het veer, in de situatie zoals die nu is, behoort niet direct tot noodzakelijke arbeid. In dit opzicht zou het interessant zijn te weten welk percentage van de gebruikers op zondag bij voorbeeld een recreatief doel heeft, wie op familiebezoek gaat enz. Voor het overige is ieder het er wel over eens: Genemuiden en de veerpont over het Zwartewater horen bij elkaar.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen