Herinneringen aan oorlog en bevrijding

;en vorig jaar ingesteld onderzoek dat in vele gezinnen nog vrij veel /O II wordt gesproken, zeker eens ele keren per maand. Dit geldt een voor mannen en vrouwen van 50 jaar of ouder, maar ook voor mensen tot en met 35 jaar, al liggen de percentages voor dezen lager. De Jodenvervolging neemt als gespreksstof nog altijd de belangrijkste plaats in, speciaal bij de jongeren, die in meerderheid van mening zijn, dat een dergelijke oorlog opnieuw zou kunnen uitbreken.

Gelet op deze belangstelling voor WO Il zo lange tijd na de bevrijding is het niet zo verwonderlijk, dat oorlogsboeken nog steeds veel worden gekocht. Zij verschijnen niet aan de lopende band (zoals op het ogenblik die over ons Vorstenhuis), maar er komen telkens weer niéuwe boeken uit die bepaalde facetten van de jongste wereldoorlog behandelen, of personen, die een belangrijke functie bekleedden of veel invloed uitoefenden, ïn het daglicht plaatsen.

Over personen

Wat dit laatste onderwerp betreft bieden de boeken „De oorlogsbazen" en „Intimi rond Adolf Hitler, een sinister gezelschap" zeer interessante leesstof. Het eerst is van de Britse historicus A. J. P. Taylor en het bevat de teksten van een serie lezingen voor de BBC-televisie over Mussolini, Hitler, Churchill, Stalin en Roosevelt en enkele anonieme Japanse oorlogsbazen.

Taylor beschrijft genoemde staatslieden als „de bazen", die de Beslissingen namen, waarbij de een zelfde beslissingen nam (Hitler) en de ander zich meer liet beïnvloeden door de generaals. Ook de „oorlogsbazen" waren mensen, maar of zij allen onder de noemer „dictator" zoals wij dit woord verstaan kunnen worden gerangschikt, gelijk dr. Hylke Tromp in zijn voorwoord doet, is de vraag. In oorlogstijd moeten soms direct beslissingen worden genomen, die onherroepelijk zijn, welke gevolgen zij ook mogen hebben,en achteraf kan blijken, dat het strategische blunders zijn geweest.

Van geheel andere aard is hetgeen dr. H. van Capelle schreef in „Intimi rond Adolf Hitler". De schrijver, die promoveerde op een dissertatie over „Dé Nazieconomie", bestudeerde tal van gegevens over de mannen die „de knoppen bedienden van de nationaal-socialistische terreur". Zij volgden de Führer slaafs, ondanks hun grote mate van intelligentie op hun specifiek terrein. Een man als dr. Hjalmar Schacht, het „financiële brein" van het nationaal-socialistische bewind in het vooroorlogse Duitsland, bijvoorbeeld was geen nazi in hart en nieren, maar Hitler kon hem als toenmalig president van de Duitse „Reichsbank" niet missen voor de financiering van zijn plannen. Ook na zijn ontslag als minister van economische zaken in 1939 bleef Schacht minister zonder portefeuille. Hij was de ,.geldschieter" van de Duitse herbewapening in de jaren dertig.

De onbijbelse theorieën van ras, bloed en bodem, die Hitler uitkraamde waren hem ingegeven door Alfred Rosenberg, de partijfilosoof van het nationaal-socialisme, die weer was geïnspireerd door de bloed- en bodemtheorie van Darré; De theoretici werden geflankeerd door de mannen van de daad, zoals Speer, de minister die zorgde dat de bewapening er kwam, die door Goering werd gebruikt om de omringende landen te bezetten.

Een interessant boek, dat een triest licht werpt op hetgeen waartoe de'mens in staat is. wanneer deze zich afkeert van de God des levens.

Fantasie!

Over een van de mannen, die in het vorengenoemde boek worden beschreven, namelijk Rudolf Hess, eens plaatsvervanger van Hitler, kwam onlangs een afzonderlijk boek uit. Hess zit nog altijd in de gevangenis in Spandau bij Berlijn, waar in,de jaren 1972/73 ook de Britse chirurg Hugh. Thomas, toen verbonden aan het Britse militair hospitaal in Berlijn, hem bezocht. Hoewel hij niet heeft kunnen vaststellen wat er precies op 10 mei 1941 - de dag van de vlucht van Hess naar Engeland - gebeurde, meent de auteur te moeten beweren, dat niet Hess, maar een dubbelganger van de tweede man in Nazi-Duitsland gevangen zit. Hess zelf zou zijn vermoord in een complot door Goering en anderen aangespannen.

Het boek is niet overtuigend en teveel op vermoedens en fantasieën opgebouwd. Trouwens, het lijkt toch schier onmogelijk, dat iemand 35 jaar lang zou volhouden een ander te zijn dan hij in werkelijkheid is. Wat dr. Van Capelle schrijft in zijn werk over Hess, met betrekking tot de bezoeken van diens vrouw en zoon aan hem in Spandau, getuigen van het tegendeel van Thomas' beweringen.

Gevangenen

Diep aangrijpend is het verhaal van Margarets Buber-Neumann in „Gevangene van Stalin en Hitler". Deze vrouw, van oorsprong communiste, ondervond de gevolgen van de totalitaire systemen vele jaren aan den lijve. Zij doorstond de terreur van de concentratiekampen in Rusland en Duitsland en gaf daarvan een onthullend verslag in dit wereldberoemde boek. Is het vreemd, dat zij de vrijheid in 1945 als een wondergeschenk beleefde?

Niet minder realistisch zijn de memoires van een gedeporteerde, neergelegd in „Aan een zijden draad". In deze dubbelpocket schreef ir. Hans N. Andriesse, die nu werkzaam is bij de Octrooiraad, zijn belevenissen in de kampen in Duitsland. Als 24-jarige Joodse Nederlander werd hij weggevoerd en de herinneringen aan het onmenselijk leven liggen nog in zijn geheugen vast. Vandaar dit boeiend geschreven boek. De weg terug na zijn bevrijding op 10 februari 1945 liep uit op werkelijke vrijheid, toen hij op 24 aoril van dat jaar op Piccadilly in Londen voor het eerst sinds lange tijd zonder bewakers konden rondlopen. Andriesse. was eerste burger, die vanuit een concentratiekamp in Engeland arriveerde, waar hij in vier dagen tijd zesmaal werd ondervraagd.

Spionagewerk

Spionageromans, die nog steeds graag worden gelezen, lopen altijd uit op het bereiken van het doel, zij het dat de avonturen, die de bewuste man (of vrouw) beleeft, breed worden uitgesponnen. Wie echter wil lezen hoe het in werkelijkheid toegaat, moet „De Nazi-connectie" van de Britse meesterspion Winterbotham ter hand nemen.

Inlichtingen en materiaal verzamelen betekent contacten met personen en het nagaan van hun doen en laten, waardoor het spionagewerk zo bijzonder belangwekkend en ingewikkeld wordt. De omgang met dubbelagenten en de mannen aan de top - in dit geval de nazileiders in Duitsland - vóór WO II leverde een onthullend relaas op, dat zonder terughoudendheid „het spel" bloot legt, speciaal waar het ging om de wederopbouw van de Duitse luchtmacht.

De ware toedracht wordt eveneens belicht in „Spionage in het derde rijk", waarin het spionagewerk van het Amerikaanse „Office of strategie services" oorlogsvoorganger van de CIA, wordt beschreven. Eerst na dertig jaar kon worden beschikt over de (zeer) geheime rapporten van de OSS, zodat genoemd boek kon worden geschreven aan de hand van geheel nieuw materiaal.

De Amerikanen hadden bij het uitbreken van WO II nauwelijks enige informatiebron. De in korte tijd opgebouwde OSS wist echter successen zonder weerga te boeken. Haar agenten drongen door tot in het hart van Hitier-Duitsland en werden zelfs in Berlijn gedropt (in 1945), toen het einde van de oorlog naderbij kwam. De OSS had in WO II ongeveer 200 geheime agenten in Duitsland, van wie velen hun leven riskeerden met hun gewaagde opdrachten, maar zij verrichtten opmerkelijke prestaties, die volgens de toenmalige president van de VS, Truman, hadden bijgedragen aan de eindoverwinning. Door de vele erin 'voorkomende namen is het boek soms wat moeilijk te volgen, maar door de medewerking van nog levende OSS-medewerkers' werd het een adembenemend boek, dat boeit tot het einde.

Luchtoorlog

Wie de oorlog bewust beleefde, weet 'of ervoer zelf wellicht door van nabij een bombardement mee te maken, de betekenis, die de luchtmacht speelde tijdens WO II. Ab Jansen, die al eerder „Wespennest Leeuwarden" publiceerde, geeft in „Sporen aan de hemel" een beeld van de strijd van de Amerikaanse luchtmacht tegen Nazi-Duitsland, die zich boven ons land afspeelde. De schrijver verdiepte zich jarenlang in documentatiemateriaal, dat hem van geallieerd-Amerikaanse en van Duitse zijde ter beschikking werd gesteld. Aangevuld met ooggetuigen-verslagen werd deze kroniek van de luchtoorlog een uniek boek met tal nooit details, alsmede een eresaluut aan duizenden mannen, die hun leven gaven voor onze vrijheid. Tal van nog nooi gepubliceerde foto's, tekeningen en kaarten verluchten dit unieke boek.

Slechts een klein facet van deze oorlog wordt beschreven in „Het mysterie van de L 7788" een Engelse bommenwerper met een Tjechische bemanning, die in de nacht van 24 september 1940 bij Leidschendam een noodlanding moest maken. Een inwoner van deze gemeente, Bart Rijnhout, ging de lotgevallen van de bemanningsleden zorgvuldig na en door medewerking van tal van autoriteiten en aan de hand van ooggetuigenverslagen gelukte het hem het mysterie te onthullen, waarbij hij tevens gebruik kon maken van onbekende afbeeldingen ter illustratie van dit spannende boek.

Onder onze lezers zullen er nog wel zijn, die zich herinneren hoe Engelse vliegers in mei 1943 een geslaagde aanval ondernamen op de stuwdammen in het Ruhrgebied. Bij deze aanval werd de Möhnedam vernield, ten gevolge waarvan enormde verwoestingen werden aangericht. Om dit doel te bereiken waren speciale bommen ontworpen, die de commandant van het eskader en zijn metgezellen na speciale oefeningen met perfectie uitwierpen. De commandant Huy Gibson ligt begraven in het Brabantse Steenbergen, waar zijn toestel werd neergeschoten. De schrijver van het boek over deze aanval. Jan van den Driesschen, onderhoudt al jaren het graf van Gibson. Met het boek „De dammenbrekers" wordt zijn nagedachtenis geëerd. De weduwe van de vlieger schreef er het voorwoord in.

Eliteberaad

De overstap van spionnen en vliegers naar gijzelaars lijkt groter dan ze in werkelijkheid is, want ten slotte hadden ook zij rechtstreeks met WO II te maken. Nadat in mei 1942 meer dan 450 leidinggevende Nederlanders werden geïnterneerd in het kleinsemenarie Beekvliet in Sint Michielsgestel begon daar „een eliteberaad in oorlogstijd", welke ondertitel Madeion de Keizer aan haar boek „De gijzelaars van Sint Michielsgestel" meegaf. Mannen als Schermerhorn, prof. Banning, jhr. Van der Goes van Naters e.a. legden in dit kamp de grondslag voor de Nederlandse volksbeweging, welke organisatie de geest van vernieuwing moest aanwakkeren onder ons volk. Het geestelijk réveil dat werd beoogd, bleef echter na de bevrijding uit en ontaardde uitsluitend in een politieke activiteit. Deze resulteerde uiteindelijk in de oprichting van de PvdA, Hoff hebben de vroegere CH U-leider Tilanus en dr. Drees senior, die zich sceptisch opstelden ten aanzien van nieuwe partijverhoudingen na de oorlog gelijk gekregen. Vernieuwing en herstel a la Sint Michielsgestel bleken een illusie, waaraan ons volk geen behoefte had. Voor geïnteresseerden een boeiend boek, dat een licht werpt op het denken en doen van een aantal leidslieden uit het verleden.

WO II-encyclopedie

Als laatste in deze reeks het grootse boek over de WO II de Winkler Prins Encyclopedie van de Tweede wereldoorlog, waarin in duizenden trefwoorden de politieke en militaire gebeurtenissen van de jaren 1939-1945 werden vastgelegd. Daarnaast werd getracht een beeld te geven van het leven in al zijn facetten gedurende deze periode, waardoor een breed scala van onderwerpen aan de orde komt.

De mening van prof. dr. W. H. van der Dunk in zijn Inleiding, dat de sterke neiging naar links in de ruimste zin des woords betekende billijker verdeling van de lasten, sociale voorzieningen, actieve democratie enz. delen wij niet, alsof „links" (politiek, sociaal?) daarvan het monopolie zou bezitten.

De objectiviteit wordt in deze encyclopedie soms geweld aangedaan. Waarom bredere aandacht voor F. J. Goedhart, een der voormannen van het illegale Parool dan voor dr. Bruins Slot van Trouw, die de eerste burgemeester in .ons land was, die om principiële redenen aftrad. Breedvoerige trefwoorden over cabaret, dans, beeldende kunst e.d., maar waarom dan geen trefwoord over Geloof, dat in de bezettingstijd voor velen de krachtbron vormde om het nationaal- socialisme te bestrijden. Het Convent van kerken en IKO (Interkerkelijk overleg) komen er maar magertjes af. Zo zou er meer zijn te noemen.

De encyclopedie geeft een samenvattend beeld van de geschiedenis van WO II, waaraan jarenlang moet zijn gewerkt, dat niet met een of ander oorlogsboek valt te vergelijken. Naast de serie van dr. L. de Jong en „WO II in beeld" is zij een zeer belangrijk geschiedenisboek, dat ontelbare details in de finesses behandelt. Als zodanig bevelen wij deze encyclopedie, ondanks bezwaren die wij koesteren, gaarne aan.

„De oorlogsbazen", door A. J. P. Taylor. Uitg: L J. Veen, Ede; 180 biz. met 162 ill.; prijs ƒ 23,50.

„Intimi rond Adolf Hitler" door dr. H. van Capelle. Uitg: Van Gorcum & Comp., Assen; 284 bIz. geïll.; prijs ing. ƒ 45,-.

„De liquidatie van Rudolf Hess" door Hugh Thomas; uitg: Elsevier Nederland BV, Amsterdam; 210 bIz., geill.; prijs ƒ17,95.

„Gevangene van Stalin en Hitler" door Margarete Buber-Neumann. Uitg: De Haan, Haarlem in reeks Tijd Contouren; 308 blï.; prijs ƒ 29,50.

„Aan een zijden draad" door Hans N. Andriesse.. Uitg: Meulenhoff Nederland BV, Amsterdam, 263 bIz.; prijs ƒ 27,50.

„De Nazi-connectie" door F. W. Winterbotham, vertaald door Jan Stoff. Uitg: Het Spectrum BV, Utrecht; 192 bIz.; prijs ƒ 17,50.

„Spionage in het Derde rijk" door Joseph E. Persico, vertaald door W. J. Martens. Uitg: De Kern BV, Bussum, 350 bIz.; prijs ƒ 36.50.

„Sporen aan de hemel" deel I, door Ab A. Jansen. Uitg: Hollandia JBV, Baarn; 320 b|z.geïl!.; prijs ƒ 32,50.

„Het mysterie van de L 7788" door Bart M. Rijnhout. Uitg; De Walburg Pers, Zutphen, 208 bIz. geill; prijs ƒ 42,50.

„De Dammenbrekers" door Jan van den Driesschen. Uitg; Van Holkema & Warendorf, Bussum; 122 Wz., gefll; prijs ƒ 24.50.

„De gijzelaars van Sint Michielsgestel" door Madeion de Keizer. Uitg: A. W. Sijthoff. Alphen aan den Rijn, 214 bIz., geill.

„Encyclopedie van de Tweede Wereldoorlog". Uitg: Elsevier Nederland BV, Amsterdam, 2 delen, 656 bIz., geill.; prijs (2 din.) ƒ175 bij voorintekening, daarna ƒl9S.-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen